Казахстанского инженерно-педагогического университета дружбы народов серия «гуманитарно-педагогическая»



жүктеу/скачать 3,96 Mb.
бет15/18
Дата02.05.2018
өлшемі3,96 Mb.
#40400
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18

HOW TO SPEAK IN NEW YORK
Нұрғалиева Фариза Мұхитқызы магистр- оқытушы., Абдиваитова Мафтуна ІІІ курс, Т119-14 тобының студентті

Қазақстан инженерлі – педагогикалық халықтар Достығы университеті, Шымкент қаласы, Қазақстан Республикасы



Резюме

В этой статье говорится о британской и американской прессе в наши дни.Нововведения в сфере журналистики, популярные газеты и журналы.Вляние прессы на сегодняшний день.

New Yorkers, like residents of any other major American city, are proud of their accent and dialect. To understand the slang and accent of New Yorkers, you’ll need to really listen to their distinctive methods of English pronunciation and speech. Of course, no phrasebook or thesaurus is going to help you, so you’ll have to hang around them long enough to learn to decipher their speech patterns. Whether you agree with those who think the New York dialect is the result of a melting pot of immigrant dialects or whether you think this way of speaking English is more of a “mumbo-jumbo” of hurriedly spoken words, here are a few tips on how to speak like a New Yorker.Replace the Letters.

One of the easiest things to do in order to begin speaking English like a New Yorker is to drop a few letters from your normal English pronunciation. The letters T and H? “Fuggedaboudit!” Instead of using the words “these” and “those, ” you might say, “dees” and “doze.” It’s also important to note that the R at the end of most words is not pronounced, so “water” becomes “watah.” The more you listen to this type of English pronunciation, the better you’ll get at learning how to pronounce your consonants and vowels like a native New Yorker.

Get the Slang

Learning the local colloquialisms may help you feel a little more at home in New York. How else would you know that a “slice” is a slice of pizza, or that “crosstown” means traveling east or west, while “uptown” and “downtown” mean heading north and south, respectively. Even greetings and conversation fillers sound different: you might hear “how you doin’” as a hello or “get outta hea” as an expression of surprise. While it may be difficult to understand the meaning of local slang at first, putting in the time to learn about this aspect of New York culture can make your experience in the city much easier and more fulfilling.



Attitude is Everything

One important part of speaking English like a New Yorker? It’s less about what you say and more about how you say it. Traditionally, New Yorkers are perceived as confident and direct, often ready to share their opinions without much prompting. They also have a reputation for speaking loudly and for talking a lot. Although it can be difficult for new speakers to feel ready to show off this kind of attitude while speaking English, New Yorkers will respect any efforts you make to talk with confidence.

If you’d like to enhance your instruction in English by learning more about the New York accent and slang, there’s no better way than to come to New York to hear the dialect for yourself! Check out our website for more information about the area or our English programs.

Two Methods: LearningHYPERLINK "http://www.wikihow.com/Talk-Like-a-Stereotypical-New-Yorker"HYPERLINK "http://www.wikihow.com/Talk-Like-a-Stereotypical-New-Yorker" the Crucial Accent and HYPERLINK "http://www.wikihow.com/Talk-Like-a-Stereotypical-New-Yorker"SoundsHYPERLINK "http://www.wikihow.com/Talk-Like-a-Stereotypical-New-Yorker"CommittingHYPERLINK "http://www.wikihow.com/Talk-Like-a-Stereotypical-New-Yorker" to a Stronger HYPERLINK "http://www.wikihow.com/Talk-Like-a-Stereotypical-New-Yorker"AccentHYPERLINK "http://www.wikihow.com/Talk-Like-a-Stereotypical-New-Yorker"CommunityHYPERLINK "http://www.wikihow.com/Talk-Like-a-Stereotypical-New-Yorker"

The City of New York, as it's officially called, is quite a distinctive one. The way New Yorkers speak is different from generic US speech, both in the accent and in some of the phrases used. Learning how to pronounce your vowels and consonants, perfecting certain words and practicing every chance you get will have you sounding like a stereotypical New Yorker in no time


1.Only pronounce your "r" sounds if they are before a vowel. The dropped "r" is a classic New York sound, though it is actually going out of style. The tricky part is to remember when to subtly drop the "r." It only disappears when it is before a consonant, though the disappearance is slight -- listening to native speakers will help you find the sweet spot. So, for example:

  • Park → "Pak."

  • Nurse → "Nuhse."

  • Water → "Watta"

  • River → "Rivva"

  • Fear → "Feah"

2. Replace a "th" at the beginning and end of words with a percussive "d" or "t" sound. This is found in the cliched New York accent expression "toity-toid street" ("33rd Street"). But it is not always so cliche -- dropping the softer, whispery "thhhh" sound for a harder "ddd" or "tttt" sound is very New York.

  • The → "teh"

  • That → "tat" or "dat"

  • Three → "tree"[4]

  • When making "d" or "t" sounds, place your tongue against the back of your bottom teeth. Note the subtle difference.

3. Elongate your vowels into an "awww" sound, especially "a"s and "o"s. Many of the words that have the "o" sound (like in coffee) are pronounced with an "aw" sound. So the word dog, for example, would sound like "dawg", and "coffee" would sound like "cawfee."

  • Talk → "Tawk"

  • Though → "Tawwt"

  • The short "o" sound is pretty rare in New York English. Words which include the long "i" in the middle, like "liar", use a very similar "aw" sound, so "liar" should sound almost like "lawyer"

4.Learn the tricky "split a" sound to extend out your vowels naturally. This is a tricky one, because it requires turning one syllable into two. Some linguists actually believe it is near impossible for outsiders to learn, but you can pick it up with a bit of practice. Check out the following examples and see if they make sense, trying to get through the first syllable quickly and sliding it naturally into the next.

  • Cab → "ca-AHB"

  • Avenue → "ahav-enue."

5.Pronounce New York English as if projecting forward in front of the mouth, almost like a open-mouthed pucker. Furthermore, most New Yorkers get their words out quickly, speaking with a pace just a bit faster than the average American. Test out a few words, phonetically spelled out for you, to get used to the accent before diving in. The capitalized letters are for emphasis.

  • Sunday → "sun-dA"

  • Monday → "Mun-dey"

  • Tuesday → "Twos-dey"

  • Wednesday → "Wehn-s-dey"

  • Thursday → "Thuhs-dey" (err being kind of rolled r)

  • Friday → "Fry-dey"

  • Saturday → "Satuh-dey"

Committing to a Stronger Accent

  • Speak nasally, with your throat feeling almost constricted, to really take your accent over the top. Bernie Sanders, Fran Drescher, and Jerry Seinfeld have all made this accent pretty recognizable, even if it is considered a bit over the top for every day speech. But if you're on stage, on screen, or just hamming it up, focus on breathing through your nose.

  • Huge → "Yuuuuge."

2. Pick up the "attitude" in your speech rhythms. Speaking like a New Yorker is less about what you say, and more about how you say it. New Yorkers are known for being direct, opinionated and confident. They are also known for talking a lot, and talking loudly.

  • Speak quickly and succinctly.

  • Use loud, expressive tones when speaking.

  • Really draw out those vowels for emphasis.

  • Throw an extra "r" at the end of words that end in vowels, like "that's a good idear.

3.Use some local, if cliched, colloquialisms. The following expressions aren't really used so much anymore, but they're still stereotypes. They will instantly place your listener into the NYC mindset, even if that mindset is about 15 years old by now. Typical expressions Noo Yawkez use include "Get

4.Mash your words together and spread your vowels out for the Long Island classic accent. The best way to practice is the word Long Island itself, pronounced by residents as "Lawn-Guyland") Really take your time with the vowels, stretching them out for a nice long time. The "g" at the end of "-ing" isn't pronounced either. So "going" is pronounced "goin'" and "here" sounds like "hea".

outta hea", "Fawget aboutit" & "Ahrite ahready"



  • Say "hey", instead of "hi" or "hello" and say it quickly.

  • Make the classic "you guys" into the NYC plural "yous guys."

5.Listen to native New Yorkers, online or in person, to get the subtle range of different accents. It is often a deep sounding voice, and words are spoken kind of in a relaxed way. Since New York was at one point very Italian, Staten Island and Brooklyn in particular (Staten Island is still 44% Italian, the highest percentage of any county in the country), people of Italian descent that live in the areas tend to have a little bit of Italian accent mixed in. So if you've ever heard, have or done an Italian accent, it may be a little bit easier to do a NY accent. Think of Sylvester Stallone. Now think of Danny DeVito. Both have similar accents, but also plenty of uniqueness. Your own accent can be similarly unique, as long as you follow the basic rules above.

АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДІҢ ҚАЗАҚША БАЛАМАСЫ

Қажабекова Салтанат, магистр, оқытушы., Абдуллаева Фариза 2-курс, Т119-15 тобы студенті.

Қазақстан инженерлі-педагогикалық Халықтар достығы университеті, Шымкент қаласы, Қазақстан Республикасы.



Summary

This article discusses the English equivalents of Kazakh proverbs. We have an opportunity to get acquainted not only with culture of the people of the target language, but also with psychology, worldview of representatives of a country on the material of proverbs of the Kazakh and English languages.

Резюме

В статье рассматриваются английские эквиваленты казахских пословиц. На материале пословиц казахского и английского языков, отражающих трудовую деятельность человека, мы имеем возможность познакомиться не только с культурой народа изучаемого языка, но и психологией, мировосприятием представителей той или иной страны.
Көркем сөз өнерінің тілдік және поэтикалық санатына жатын мақал-мәтелдер мән – мазмұнының тереңдігімен, өткірлігімен, өміршеңдігімен, түп жағынан ықшамдылығымен ерекшеленеді.Көлемінің ықшамдылығына қарамастан, бейнелі тілдік, бірліктер нақты да күрделі ойдың себеп –салдарын, халықтың өмір тәжірибесінің қорытындысы мен дәлелін қатар береді.Онда өмірдің сан-саласы құбылыстарына баға беріліп, ой түйінделіп, халықтың ғасырлар бойғы тәжірибесі негізінде пікір айтылады.Халық терең ойды аядай қалыпқа сыйғызып, шебер беруге тырысады. Сөйтіп, тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін жинақтап, қорытып береді. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінінде халықтың өмір сүру барысындағы тәжірибесі, көңілге түйген ақылының кені жатыр. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде мақал-мәтелге мынадай түсіндірме берілген:Мақал-үлгі өнеге ретінде айтылатын жалпы халықтық нақыл сөз.Мақал деп қысқа образды ұйқасты, тұжырымды нақыл сөзді айтамыз.Мәтел-тұжырымды , бейнелі әрі ықшам нақыл сөз. Зерттеу жұмысымның мақсаты:Ағылшын тіліндегі мақал-мәтелдердің қазақша баламасын табу.Қазақ-ағылшын мақалдарын салыстыра зерттей отырып, олардың мазмұнын межесіндегі ұқсастықтары мен ұлттық сипатын ашу. Бейнелік нақыл өздер мен мақал-мәтелдерді қолдану арқылы халық даналығының мағынасына терең үңіліп түсіну , аударма жасау арқылы тілі үйрену.Осы мақсаттарды орындау үшін төмендегі міндеттері шешу көзделді:

  • мақал мәтелдерді тақырыптық топтар бойынша жүйелеу

  • қазақ ағылшын мақал-мәтелдердің семантикасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды айқындау:

  • тілдік құрылым жағынан әр тектес топтарына жататын қазақ-ағылшын тілдеріндегі мақал-мәтелдерді салыстыру.

Мақал-мәтелдердің қысқа әрі нұсқа даналығы , өмір айнасы екендігіне көз жеткізу. Зерттеу жұмысының өзектілігі:Қазақстан Республикасының егеменді ел халықаралық қатынастар субьектісі болуына және қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алуына байланысты.Өзара қарым-қатынастың нығаюы, тіл аралық байланыстардың, ағылшын қазақ қос тілдігінің жандануы, дамуы, осыған орай, классикалық, көркем-әдеби шығармалардың, ақпараттардың, халықаралық зор мәнділікке ие құжаттардың аралық тіл ықпалынсыз тікелей қазақ тіліне аударылуы өрістеп келеді. Ал, шетел тілін үйренуде және аударма жұмысында аса бір қиындық туғызатын тілдік бірліктер фразиологизмдер мен мақал-мәтелдер.

Оның себебін фразиологиялық паремиологиялық жүйесіндегі тұрақты тіркестердің ұлттық сипатының, ұлттық нақтылығының ерекшелігімен түсіндіруге болады.Тілдік бірліктердің тұтас мағынасына жете түсінбей тіркес құрамындағы сыңарлар мәнін негізге ала отырып аудару сәтсіздіктерге ұшырату мүмкін. Сондықтан мақал-мәтелдердің тіл аралық симантикасын салыстыра зерттей отырып, ондағы жалпы халықтық мәнділіктер мен заңдылықтарды және этностық екшеліктерді сондай –ақ ұлт, тіл, мәдениет және өркениеттің өзара сабақтастығын айқындау да өзекті мәселң. «Ұлт пен біртұтас» деген қағидаға сәйкес, қазақ-ағылшын мақал мәтелдердің тек тілдік емес этнолингвистикалық тұрғыда қарастыру бірлік астарындағы ұлттық болмысты тану жағынан да көкейтесті мәселелер қатарына жатады.Қазіргі таңда еліміздің басшысы Н.Ә.Назарбаев халқымызға үш тұғырлы тіл:қазақ тілі-мемлекеттік тіл, орыс тілі –қарым-қатынас тілі, ағылышын тілі –халықаралық тілді меңгеру жөнінде мақсат қойып отыр.Осыған байланысты қай тілді меңгерсек те оны әдемі , таза, шебер сөйлеуіміз керек.Тыңдаушымызға ойымызды әсіресе жеткізе білуіміз қажет.Басқа тілдегі мақал-мәтелдерді біліп түсіну-бұл тілді жақсы меңгеруге көмектесіп қана қойма, сонымен қатар басқа халықтың ой- бейнесін және мінез-құлқын түсінуге үлес қосады, дәнекер болады.Мақал-мәтел, нақыл сөздер тілімізді байыта түсетін халықтың асыл қоры . Шетел тілін үйрену үшін мақал мәтелдерді жаттап, аударма жасаудың көп көмегі бар.Қай елдің мақал-мәтелдерін алсақ та, барлығының басты ерекшелігі тәрбиелік маңыздылығы.Тақырыпқа сәйкес ағылшын тіліндегі мақал-мәтелдердің қазақша баламасын табу арқылы шетел тілін үйренуіме елеулі көмегін көрсетті.Қай тілді меңгерсек те сол тілді болмасын, сол тілдің көркемдігін , нақышын беретін шырайы.Зерттеу барысында мақал-мәтелдерді бірнеше топқа сараладым.



  1. Адам және оның қасиетіне байланысты мақал-мәтелдер

  2. Еңбек және кәсіп туралы

  3. Ғылым-білім туралы

  4. Денсаулық туралы

  5. Тіл өнері

  6. Достық , жолдастық туралы

Адам және оның қасиеті

Human being and human nature



  1. A good beginning makes a good ending

  2. All is not gold that glitters

  3. Four eyes see for than two

Work and labour. Profession

Еңбек және кәсіп туралы



  1. Art is long, life is short

  2. In doing the learn

  3. As you sow , you shall mow

Science and knowledge

  1. Knowledge is power

Білім –қуат

  1. live and learn

Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ

  1. Where is a will there is a way

Іздеген мұратына жетер

Language and speech

Тіл . Тіл өнері


  1. Actions speak louder than words

Адамды сөзінен емес, ісінен таны

  1. A closed mouth catches no flies

Үндемеген үйдей бәледен құтылады.

  1. First think , then speak

Айтылған сөз атылған оқпен тең

Friend and Friendship

Дос және достық туралы


  1. A friend to all is friend to none

Досы көппен сыйлас досы азбен сыйлас

  1. Friends eye is a good mirror

Дос көзі – шынайы айна

  1. A friend in need is friend indeed

Дос адалы түзде белгілі

Денсаулық туралы

About health


  1. Health is better than wealth

Денсаулық –зор байлық

  1. Take a hair of the dog that bit you

Неден ұшынсаң , сонымен емдел

  1. Custom is a second nature

Ауру қалсада , әдет қалмайды

Ағылшын тіліндегі мақал-мәтелдерді қазақ тіліндегідей өн бойында поэзияға тән жинақтық, үнділік-саздылық ұйқас –ырғақтылық байқалды.Онда басы артық бір сөз болмайды. Барлығы өз орнында, екшеленген сұрыпталған, жылдам біріккен формасына сай. Мақалдар тілдегі қолданысы мен мағынасы жағынан екі топқа бөлінеді: тура мағынада және ауыспалы мағынада қолданылатын тұрақты тіркестер.Бірқатар қазақ және ағылшын мақал-мәтелдерінің құрамы мен құрылымы және мағынасы тұрғысынан өзара сәйкестіктері байқалады, абсолютті эквивалент, яғни теңбе-тең балама түрлері де кездеседі. Ағылшын мақалдары көбіне бір сөйлемнен ғана құрылса, қазақ мақалдарының басым көпшілігі екі не бірнеше тармақты болып келеді. Қазақ мақал-мәтелдеріндегі айтылап ойдың басқа бір жағдай , не құбылыспен салыстырыла жеткізілуін тілдік ерекшеліктер санатына жатқызуға болады. Ағылшын тіліндегі мақал-мәтелдердің құрамында елді-мекендердің атаулары мен кісі есімдері жиі кездеседі.


ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

  1. «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі» 7-том Алматы Ғылым 1983ж

  2. Ақыл көзі Алматы жазушы 1990 ж

  3. Дессертациялық автореферат Қабден Мақсат

  4. «Халық даналығы» әбдуәли Қайдар.Мақал-мәтел туралы пікірі

  5. Қазақ мақал-мәтелдері құрастырған:Ж.Дәуренбеков. Алматы .2001 ж

  6. «Сөз мәйегі», «Даналардан шыққан сөз » мақал-мәтелдер жинағы М.Әлімбаев

  7. «Ағылшын тілі мектепте» Республикалық ғылыми әдістемелік журнал №3 2009, №5 2010 .Ағылшынша-қазақша сөздік

  8. «Қазақ, орыс, ағылшын , неміс тілдеріндегі мақал-мәтелдердің мағыналық ұқсастығы және тәрбиелік мәні»


XX ҒАСЫР ТІЛ БІЛІМІНІҢ ҚАЛЫПТАСУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Дуйсембаева Меруерт Еласхановна магистр, аға оқытушы., Шымырбай Элвира, Сейдулла Шахзода ІІІ курс, Т117-14 тобының студенттері

Қазақстан инженерлі–педагогикалық халықтар Достығы университеті, Шымкент қ., Қазақстан Республикасы



Summary

Philology of the written language, studying the historical aspects of the teaching style. His appearance congenital written need to examine it carefully.

Резюме

Филология письменного языка, изучая исторические аспекты стиля преподавания. Его появление врожденных написана необходимо внимательно изучить его.
Лингвистикалық мектептер қазіргі заман тіл білімі жас грамматистерге қарсы күресте туып қалыптасты. XIX ғасырдың соңғы он жылы мен XX ғасырдың бас кезінен бастап Батыс Еуропа тіл білімінде жас грамматистік бағыт қатты сынға алынды, зерттеудің жаңа әдісі, бұрынғыдан өзгеше амал-тәсілдері іздестіріледі. Әр елде, әр жерде жас грамматизмге қарсы лингвистикалық мектептер пайда болды. Олардың қатарына "Сөздер мен заттар", "Эстетизм", "Социологизм" деп аталатын мектептерді жатқызуға болады. Жас грамматизм бағытын сынауда бұлардың өкілдері бірауызды болғандықтарымен, тілдің өзіндік сипатын, мәнін айқындауға келгенде әрқайсысының өзіндік көзқарастары, ұстаған жолдары болды. Енді соған тоқталайық.Сөздер мен заттар. Бұл - тіл білімі тарихында жас грамматикалық бағыттан біржола және үзілді-кесілді бас тарту ұранын түңғыш көтерген мектеп. Оның өкілдері 1909 жылдан бастап Рудольф Мерингердің /1859-1931/ басқаруымен шыға бастаған /Австрияда/ "Сөздер мен заттар" деп аталатын журнал төңірегінде топтасқандықтан, соның атымен аталған /журнал XX ғасырдың 40 жылдарына дейін шығып тұрды/. Бұл мектептің ең көрнекті өкілі - роман тілдері мен жалпы тіл білімінің маманы Австрия тіл ғалымы Гуго Шухардт /1842-1927/. Г.Шухардт тек роман тілдерін ғана емес, басқа да көптеген тілдерді зерттеген, жан-жақты, терең білімді адам болатын. Ол тіл білімінде бірталай тың да қиын проблемаларды батыл көтеріп, өз көзқарасын білдіріп отырған. Бұл мектептің өкілдері зат пен оның атауы арасындағы қарым-қатынасқа ерекше мән береді. Г.Шухардт "Заттар мен сөздер" деген еңбегінде сөз затты білдіреді, зат - алғашқы, ол еш нәрсеге тәуелсіз, өзі үшін өмір сүреді, ал сөз затқа қарағанда соңғы, кейінгі, ол - затқа тәуелді, оның өмірі затқа байланысты, зат жоқ болса, оған қойылатын атау да жоқ, тілдегі әр сөздің өзіндік тарихы бар, оны тек лингвистикалық талдау арқылы ғана емес, заттар тарихы арқылы да зерттеуге болады, заттар тарихы мен сөздер тарихы арасында толық параллелизм де, сондай-ақ күрделі және нәзік қарым-қатынастар да бар, тіл білімінің міндеті - соны ашу дейді. Осы талаптарға орай бұл ағым ғалымдары /Г.Шухардт, Р.Мерингер, В.Мейер-Любке, т.б./ сөздер тарихын сол сөздер атау болған заттар тарихына байланыстыра отырып, ұқыптылықпен, көп жағдайда өте шебер зерттелген. Әрине, сөздер тарихын сол сөз атау болған заттар тарихына байланыстыра қараудың тарихи лексикологияға берері көп, бірақ тіл білімі үшін әр сөз атау болған заттар тарихын зерттеу - әрдайым қажет бола бермейді. Олай істеу, көп жағдайда, тіл ғалымдарын негізгі объектіден бөліп, тіл білімі үшін қажеті жоқ нәрселермен айналыстырады. Бұл мектеп өкілдері әсіресе Г.Шухардт тілдік элементтер /сөздер/ мағыналарының өзгеруіне, дамуына ерекше мән береді. Бұлардың семантиканың мәні жөніндегі пікірлері бұл мәселенің кейінгі дәуірде дамуына елеулі әсерін тигізді. Г.Шухардт тілдерді туыстық жақындықтарына қарай жіктеудің дәлдігіне, ата тіл болды дегенге күмән келтіреді, генеалогиялық классификациялау орнына тілдерді географиялық ыңғайына қарай қарауды ұсынады. Географиялық жағдайына, қоныс ыңғайының өзгерісіне қарай бір тіл екінші бір тілге ауысып отырады дегеңді айтады. Осыдан келеді де тілдің дамуы, ондағы болатын өзгеріс-құбылыс тілдердің араласуынан, тоғысуынан болып жатады. Дүние жүзіндегі тілдердің барлығы да өзара туыстас, бірақ олардың туыстастығы бір төркіннен, ата тілден тарағандықтан емес, араласып, тоғысқандықтан дейді. Бұл, әрине, бір жақты кеткендік. Біраз мәселеде бұл мектеп өкілдері индивидуалистік психологизм ағымындағылармен пікірлес болды. Шухардттың пікірінше, тіл - жеке сөйлеушінің /индивидумның/ жемісі индивидумның тұрмыс жағдайы, мінез-құлқы, мәдениеті, жасы тілге әсерін тигізеді, сөйтіп, индивидуалдық стиль қалыптасады. Сөздер тарихы - сол сөздерді қолданушы ипдивидумдар тарихы дейді. Г.Шухардт өзінің "Фонетикалық заң туралы" деген мақаласында жас грамматистердің тілде "бұлжымайтын фонетикалық заң бар" дейтін негізгі принципіне қарсы шығады: "бұлжымайтын фонетикалық заң" деген жоқ, кездейсоқ фонетикалық өзгерістер бола береді. Г.Шухардтың лингвистикалық мұрасы бір тектес те, бәрі бірдей бағалы да емес. Оның еңбектерінің ең құнды жактарының бірі - ғылым дамуына бөгет болатындардың бәрінде ешбір жалтақсыз батыл сынай отыра, үздіксіз жаңалық, басқаша тың бағыт іздеуінде, ғалымдарды соған үндеуінде. Г.Шухардт еңбектері өз дәуіріндегі лингвистикалық ой-пікір дәрежесін жан-жақты керсете алады. Ол өз еңбектері арқылы тіл білімінің жас грамматистер доктринасы шеңберінде қала алмайтынын, тіл зерттеу ісінде жаңа, тың бағыт-бағдардың қажеттілігін дәлелдеді. Г.Шухардт бастап көтерген көптеген мәселелер лингвистика дамуының кейінгі дәуірлерінде күрделі де мәнді проблемаларға айналды. Сондайлардың бірі ретінде осы мектеп көтеріп қалыптастырған тілдердің бір-біріне тигізетін әсерін, тілдер тоғысуы, ареалдық лингвистика, тілдерді географиялық ыңғайларына қарай жіктеу мәселелері. Көптеген құнды пікірлермен қатар бұл ағымның қайшылықтары да болды. Бұларда айтарлықтай тұрақты, өзіндік жүйелі принцип болмаған. Сондықтан тек шартты түрде ғана болмаса, "Сөздер мен заттар" бағытындағыларды қалыптасқан лингвистикалық мектеп еді деу қиын.

Эстетизм-XX ғасырдың бас кезінде Батыс Еуропада жас грамматизм бағытына қарсы бағытта пайда болған лингвистикалық мектептің тағы бір түрі - эстетизм немесе эстетикалық лингвистика. Оны қалыптастырушы - неміс ғалымы, роман тілінің маманы, әрі әдебиетші, Мюнхен университетінің профессоры Қарл Фосслер /1872-1949/. Эстетизм мектебінің негізгі принциптері К.Фосслердің "Тіл - біліміндегі позитивизм мен идеализм" /1904/, "Тіл - творчество және даму" /1906/ деген еңбектерінде баяндалған. Мектептің эстетизм деп аталу себебі - оның өкілдері тілді эстетикалық тұлға, эстетикалық көрсеткіш дейді де, оны зерттейтін тіл ғылымы - эстетиканың бір саласы, эстетика - оның негізі, қайнар бұлағы. Тіл жөніндегі зерттеу эстетикадан басталып, эстетикамен аяқталады деп санайды. Кейде бұл мектеп неофилология немесе идеалистік неофилология деп те аталады.



К.Фосслер зерттеулерінің көпшілігі әдебиеттану ғалымына жатады. Солармен бірге тіл мәселелеріне арналған "Лингвистикадағы позитивизм мен идеализм" деп аталатын еңбегінде Фосслер позитивистер деп жас грамматистерді атайды да, идеалистер тобына өзін және өзінің жолын қуушыларды жатқызады. Бұл еңбектін ең түйінді мәні - жас грамматикалық бағыттың позитивизмін қатал сынай отырып, тілді эстетикалық туынды, тіл білімін эстетикалық ғылым деп жариялау. К.Фосслер өзінің эстетикалық концепциясын негіздеуде идеалистік философия мен өз дәуірінің атақты тіл ғалымдары В.Гумбольдт пен Г.Штейнталь еңбектеріне сүйенген. В.Гумбольдттың ізімен К.Фосслер де тіл рухтың көрінісі, тілге байланысты мәселенің қандайы болса да тіл рухы арқылы айқындалады, тіл - рухтық процесс. Тілдің даму заңын рухтан бөліп алуға болмайды, қайта соның әрекеті ретінде зерттеу керек дейді. В.Гумбольдттың ізімен К.Фосслер де тілді творчестволық туынды, тіл - творчество дейді. Бұл - оның бүкіл концепциясының негізі. Тілді творчество деп санағандықтан, К.Фосслер индивидумдардың сөйлеу әрекетіне ерекше мән береді. Ол рухани творчествоның барлығы да эстетикалық құбылыс. Творчество болғандықтан тіл де эстетикалық қарауына жатады. Ал объектісі эстетикалық құбылыстар қатарына жатқандықтан, тіл білімінің эстетикалық болмасқа еркі жоқ деп есептейді. Олар тілдің экспрессивтік қызметін зерттеуге баса назар аударады, тілді тарихи-мәдени туынды деп санайды. Эстетистер тіл білімін эстетикаға стилистика арқылы жатқызады. Олар: тіл - индивидуалдық рухани творчество... Сөйлеудің барлық түрі де индивидуалдық рухани әрекет. Ал ол әрекетті, яғни индивидумның стилін, стилистика зерттейді дейді де, осыдан барып, тілді индивидум жасайтын, индивидумның тілін /стилін/ стилистика зерттейтін болғандықтан, тіл білімінің бастамасы, негізі - стилистика. Стилистика - эстетиканың бір саласы. Олай болса, тіл білімі эстетиканың бөлінбейтін бір бөлшегі деген қорытынды жасайды. Бұл мектептің эстетизмі индивидуализммен ұштасады. Сондықтан бұларды кейде эстетикалық индивидуализм деп те атайды. Эстетистер де тілдің коғамдық мәнін ескермейді. Оны жеке адамның рухани табысы деп қарайды, түгелдей индивидуалдық рухқа тәуелді, бағынышты етеді. Қанша индивидум болса, сонша стиль (тіл) бар. Сөйлеудің, хабарлаудың әрбір құралы (яғни тілдік элементтер) бастапқыда индивидуалдық, стилистикалық болады. Жалпыхалықтық, диалектілік тілдер де­ген өмірде жоқ. Тілдің жалпылық мәнінің өзі де индивидуалдық тілдің жай жиынтығы деп қарайды. Ал тіл индивидумның табысы болса, ол қалайша қатынас құралы бола алады деген сұрауға эстетизм мектебінің басшысы К.Фосслер: Егер адамдар тіл арқылы өзара қатынас жасай алатын болса, ол тілдік заңның, тілдік материалдардың немесе тілдік құрылымның жалпылығынан емес, тілдік дарындылықтың, қабілеттіліктің жалпылығынан, ортақтығынан болады. Тілдің пайда болуы, өмір сүруі, дамуы – бәрі де осы сөйлеу дарындылығының жалпылығына, барлық адамға бірдейлігіне байланысты, соның арқасында әр түрлі тілде сөйлейтін адамдар белгілі уақыттан кейін бірін-бірі түсіне алады деп жазады. Эстетистердің айтуынша, тілдік категорияларға негіз болатын интуиция /сөзу/, тек интуиция ғана ол категориялардың менің танып білуге мүмкіндік береді. Тіл білімінің міндеті зерттеу ісіне интуитивтік тану әдісін қалай қолдануды айқындау. Эстетизм өкілдері жас грамматизм бағытын да, логицизм, психологизм бағытын да сынға алады. Логика тіл табиғатына тән емес, логика мен тіл білімі біріге алмайды дейді. Эстетистер жас грамматистерді позитивистер деп айыптағанда оларға қоятын басты бір кінәсі - сендер тілдік элементтер арасындағы себептестік қатынасты ескермей, тек тілдік фактілерді көбейтуге, оларды бір-біріне байланыссыз, бөлек-бөлек сипаттауға әуестенесіңдер. Тіл білімі үшін маңыздысы - фактілерді құр есепке алу, оны сипаттап беру ғана емес, олардың арасындағы себептестік қатынасты айқындау дейді. Құбылыстар арасындағы себептестік қатынастарды айқындаудың шешуші мен барлығы даусыз, бірақ фактілерді есепке алу, оны талдау, соған сүйену қажеттігін де ескермеуге болмайды. Лингвистикалық мектеп деп аталғанымен, эстетистердің принциптерін жактаушылар аз болды.

Неолингвизм грекше нео - жаңа және лингвистика атауларының бірігуінен туған. Неолингвизм де жас грамматизм бағытына қарсы XX ғасырдың бас кезінде қалыптасқан лингвистикалық мектеп. Неолингвистика деген атауды бұл мектеп өкілдері өздерін жас грамматизм бағытынан мейлінше бөлек лингвист етіп көрсету үшін қолданған. Бұл мектеп Италияда қалыптасты. Оның негізін салушылар Маттео Джулио Бартоли /1873-1946/, Джулиано Бофантс, /1904 ж./, В.Пизага /1899 ж./ болған. Неолингвистер жас грамматистерді сынаған, өз принциптерін баяндаған көптеген еңбектер жазды. Сондай еңбектердің бірі - 1925 жылы М.Д. Бартоли жазған "Неолингвистиканың қосымша очеркі" атты кітап. Онда лингвистикалық жаңа мектептің принциптері қысқаша баяндалады. Неолингвизм бір-біріне үйлесе қоймайтын әр турлі көзқарастағы ғалымдардың - В.Гумбольдттің, Г.Шухардттың, К. Фосслердің, кейбір мәселеде Г.Паульдің принциптеріне сүйенеді. Сондықтан бұл мектеп кейде эклектикалық неолингвизм деп те аталады. Неолингвизм өкілдері В.Гумбольдт пен К.Фосслер сияқты тілді рухани әрекет, көркем туынды, эстетикалық керсеткіштердің жиынтығы дейді. Г.Шухардт сияқты бұлар да тілдер тоғысуына ерекше мән береді. Г.Пауль сияқты бұлар да индивидумның сөйлеу әрекетін зерттеуге ерекше көңіл бөледі. Эстетистердің ізімен неолингвистер де жас грамматистерді позитивистер, фактіге табынушылар деп айыптайды. Өздерін тілдің барлық мәселелерімен де шұғылданатын нағыз тіл ғалымдарымыз деп жариялайды. Екіншіден, бұлар жас грамматистер концепцияларының негізі саналатын "бұлжымайтын фонетикалық заң" бұлжымайтын заң деген жоқ деп есептейді. Неолингвизмнің тілдердің географиялық орнына шешуші мән беретіндіктеріне қарап кейде оны ареалдық лингвистика деп те айтады. Ареалдық лингвистика немесе лингвистикалық география - тілдік құбылыстардың тараған аймағын, шекарасын зерттейтін ғылым. Неолингвизм өкілдерінің бір табысы - лингвистикалық география ілімінің принциптерін айқындап, жетілдіріп, оны тіл біліміне ендіріп таратты. Жас грамматистер тілді бір ғана диахронды тұрғыда зерттесе, неолингвистер оны синхрондық тұрғыда да зерттейді. Жас грамматистер тіл білімінің міндеті сөйлеу тілі фактілерін зерттеу дегендерімен, іс жүзінде жазба тіл фактілерін көбірек зерттеді. Неолингвистер сөйлеу тіліндегі диалектілік ерекшеліктерді зерттеуге ерекше мән берді. Неолингвизмнің ең басты кемшіліктері - тілдің жүйелік, құрылымдық сипатына жеткілікті мән бермей, экстралингвистикалық мәселелерге көп көңіл бөліп, тіл өміріндегі индивидумдар рөлін асыра бағалаулары болды.



Социологиялық мектеп-бұл мектеп тілдің қоғамдық сипатын, әлеуметтік мәні барлығын мойындаудан туған. Тілде әлеуметтік сипаттың барлығын, қайта өркендеу дәуірі мен ХVІІІ-ХІХ ғасырлардың бірсыпыра ойшылдары да баса айтқан. Дегенмен, бұл мәселе XIX ғасырдың екінші жартысына дейін жүйелі зерттелмеді. Тіл қоғаммен байланысты, тіл - қоғамдық құбылыс дегендердің тезис ретінде алынып, тіл білімінің күрделі бір проблемасы ретінде арнайы сөз болуы өткен ғасырдың екінші жартысынан басталады. Социологиялық зерттеу тіл біліміндегі натуралистік, индивидуалдық көзқарастарға қарсы бағытта туып қалыптасты. XIX ғасырдың аяқ кезі мен XX ғасырдың бас кезінде тілдің әлеуметтік сырын ашумен көбірек шұғылданғандар француз ғалымдары болды. Осы себептен тіл білімі тарихында тіл зерттеудегі социологиялық бағыттың отаны Франция деп санап, оны Франция социологиялық мектебі деп атаушылық бар. Ал социологиялық лингвистика деген термин 1952 жылдан бері қарай қолданылып жүр. Социологиялық бағыттың Франциядағы көрнекті өкілдері - Поль Лафарг /1842-1911/, Ф.де Соссюр /1857-1913/, А.Мейе /1866-1936/, Ж.Вандриес /І875-1960/, Э.Бенвенист /1902/. Мектептің социологиялық деп аталған себебі бұл бағыттағылар иидивидуалистік, натуралистік бағыттағыларға қарама-қарсы тіл - қоғамдық, әлеуметтік құбылыс, ол тек адам қоғамы бар жерде ғана өмір сүре алады. Тілді дүниеге келтірген де, оны ілгері дамытатын да қоғамдасқан адамдар. Тіл әлеуметтік құбылыс болғандықтан, ол басқа әлеуметтік құбылыстармен байланыста қаралу керек деп санайды. Социологиялық мектеп көтерген және шешкен проблемаларды байқау үшін, оның кейбір қайраткерлеріне өте қысқа болса да тоқталып өтейік. Поль Лафарг ол өзінің 1894 жылы шыққан "Революцияға дейінгі және одан кейінгі француз тілі" деп аталатын еңбегінде қоғам мүшелерінің әлеуметтік, таптық жіктерінің тілге, әсіресе оның лексикасына қандай әсер ететіндігі терең де жан-жақты зерттелген. Француз тілінің ХV1І-ХVІІІ ғасырлардағы даму сипаттарын, жеке сөздер мағынасында болған құбылыстарды зерттей отырып, Лафарг ұғымның, әдеби тіл нормасының көп жағдайда қоғамдық қатынастарға тәуелді болатындығын дәлелдейді. Ол - тілді өзінің әлеуметтік ортасынан бөліп алуға болмайды деп есептейді. Фердинант де Соссюр Швейцар тіл ғалымы, Париж, кейін Женева университеттерінің профессоры. Жоғары білімді Лейпциг университетінен алған. Ф. де Соссюрді, әдетте, тіл біліміндегі социологиялық мектептің негізін салушы деп санайды. Бірақ оның ғылыми мұраларын бір ғана ағым, бір ғана мектеп я көзқарас шеңберінде қарауға болмайды. Оның теориялық өрісі өте кең, жан-жақты. Ол өзінің еңбектері арқылы тіл ғылымының дамуының жаңа дәуірін ашқан, қазіргі заман тіл білімі дамуының ең басты проблемаларын айқындап, оған бағыт-бағдар сілтеген, жан-жақты ойланылған біртұтас жүйелі лингвистикалық концепция жасаған адам. Ғалымның көптеген теориялық тұжырымдары бірсыпыра елдердегі лингвистикалық ой-пікірлер дамуына күні бүгінге дейін күшті әсерін тигізуде. Ф. Де Соссюрдің тіл біліміне қосқан үлесін, көтерген проблемалары мен өзіндік конпепцияларын танытатын еңбегі "Жалпы лингвистикалық курс" деген кітабы. Бұл еңбек Ф. де Соссюр қайтыс болғаннан кейін 1916 жылы басылып шықты: Кітап көп ұзамай-ақ Еуропа халықтарының бірнеше тіліне, 1933 жылы орыс тіліне аударылып, тіл білімінде үлкен қозғалыс, қызу айтыс туғызды. Мұнда көтерілген жеке проблемалар жөніндегі пікір таластары күні бүгінге дейін саябырлаған жоқ. 1973 жылы профессор А.А.Холодовичтің редакциясымен Ф.де Соссюр еңбектері "Труды по языкознанию" деген атпен 2 рет орыс тілінде жарияланды. Ф. де Соссюрдің атын бүкіл дүниежүзіне жайған, лингвистика әлемінде оны даңққа бөлеген бұл еңбегі бірнеше тарауға бөлінетін кіріспеден және бес бөлімнен құралған. Оның 1-бөлімі "Жалпы принциптер", 2-бөлімі "Синхрондық лингвистика", 3-бөлімі "Диахрондық лингвистика", 4-бөлімі Географиялық лингвистика", 5-бөлімі "Ритроспективтік лингвистика мәселелері" деп аталады. Әр бөлім өз ішінен бірнеше тарауларға бөлінеді. Ф. де Соссюр алғашқы кезде салыстырмалы-тарихи тіл білімін қолдаушы, соның принциптерін дамытушы болса, кейін, әсіресе Женева уииверситетінде тілдің жалпы теориясына арналған курстан лекциялар оқыған 1906-1912 жылдар арасында ол бағытынан қол үзген. Ф. де Соссюр көтерген және өз көзқарасын баяндаған проблемалар көп, солардың бастыларына төмендегілерді жатқызуға болады.

Лингвистиканың обьектісі.



Даму дәрежесіне, өмір сүру формасына қарамастан тілдердің қай-қайсысының да сөйлеу процесіндегі көріністері тіл біліміне объект бола алады дейді. Тіл білімінің міндеті - таңбалар жүйесі болып есептелетін тілді "өзі мен өзін және өзі үшін зерттеу", оның ішкі құрылымын, жуйесін айқындау дегенді айтады. Ф. де Соссюрдің "тілді өзі мен өзін және өзі үшін зерттеу деген тұжырымы кейінгі замандағы кейбір ғалымдардың бір жақты кетуіне, тілді айналадағы дүниеден біржола бөліп алып, тек "өзі мен өзін ғана зерттеумен" әуестенулеріне себепші болды. Ф.де Соссюр тілді зерттегенде оның элементтері арасында болатын қайшылықтар да, ұқсастықтар да естен шықпау керек, бұл екі құбылыстың тілдік механизмді айқындауда мәні ерекше дейді, зерттеу ісінде бүтіннен бөлшекке қарай жургізілетін дедуктивтік әдісті қолдануды ұсынады. Тіл білімі, - дейді Ф. де Соссюр, - тілді таңбалар жүйесі ретіңде зерттейтіндіктен, ол - семиотикалық ілім, қоғам өмірінде қолданылатын таңбаларды зерттейтін әлеуметтік психологияның бір саласы болмақ. Бұл саладағы Ф.де Соссюр қосқан жаңалық - лингвистиканы тілдің таңбалық жүйесін, ішкі құрылымын, грамматикалық жүйесін зерттейтін білім деп жариялауында. Тіл - қоғамдық құбылыс. Тілдің қоғамдық сипаты, әлеуметтік мәні туралы Ф.де Соссюрге дейіи де талай айтылған, бірақ Ф. де Соссюр оны жаңаша, өзінше түсіндіреді. Ол тілдің қоғамдық құбылыс екенін мойындап қана қоймайды, оны өзінің бүкіл концепциясына негіз, өзек етеді, барлығын содан таратады. Тілдің өзіндік санатын сөз еткенде Ф.де Соссюр: Қызметі жағынан алғанда тіл коммуникативтік те, экспрессивтік те қызмет атқарады, бұл екеуінің ең маңыздысы - алғашқысы, тілдің әлеуметтік сыры да осында деп санайды. Тілдің сыртқы дүниемен, қоғаммен байланысын зерттейтін дербес ғылым болу керек, ол - сыртқы лингвистика деп аталуы керек дейді. Тіл - таңбалар жүйесі. Тілде таңбалық сипаттың барлығы ежелгі грек философтарынан бері қарай айтылып келген. Бірақ тілді таңбалар жүйесі деп анықтау, тілдік таңбалардың сипатын талдап ашу Ф.де Соссюрден басталады. Ф.де Соссюр тілдік элементтердің материалдық және идеялық жағы болады, бұлардың біріншісін таңбалаушы, екіншісін таңбаланушы дейді де, осы екеуінің бірлігі таңба деп аталады дегенді айтады. Ф. де Соссюр тіл - идеяны білдіретін таңбалар жүйесі дейді, оны өмірде қолданылатын басқа әр алуан таңбалармен қатар қоюға, жазумен, мылқауларға арналған әліппемен, символикалық әдет-ғұрыптарымен, әдептілік, сыпайыгершілік формалармен, әскери сигналдармен, тағы басқалармен салыстыруға болады. Таңба өзі білдіретін идеямен емін-еркін және шартты қатынаста болады. Емін-еркін болатын себебі таңбаланушы таңбалаушының мәнін ашып бере алмайды дейді. Ф. де Соссюр көтерген төртінші проблема тіл және сөйлеу мәселесі. Ол тіл мен сөйлеу бір-бірімен байланысты, бірақ бір-бірімен өзгешеліктері бар, екі бөлек дүние. Сөйлеу - тілді қолданудың нәтижесі, ол - индивидуалдық, ал тіл - қоғам мүшелерінің бәріне бірдей дәрежеде міндетті, өзара байланысты таңбалардың жүйесі. Тіл - әлеуметтік сипатқа ие дейді. Тіл мен сөйлеуді бір-бірінен бөліп қараудың ғылыми мәні зор, бірақ бұл екеуін бір-біріне қарсы қоюға болмайды. Сол сияқты, сөйлеудегінің бәрі таза индивидуалдық деу де асырып айтқандық. Әрбір сөйлеуші индивидум қоғамдық тілдегі бар материалдарды ғана пайдаланады. Мұндағы даралық сол материалдарды іріктеп, екшеп алудан, лайықты жерге орналастырудан көрінеді. Ф. де Соссюр қарастырған тағы бір проблема - ішкі лингвистика мен сыртқы лингвистика. Ф.де Соссюр сырткы лингвистика тілді қоғам тарихы мәдениет тарихы, саясат, әдебиет, географиялық мекен-жай, диалектілік жіктермен т.б. байланыста қарап зерттейді, яғни тілді оның өмір сүруіне қажетті сыртқы жағдайлармен байланыста қарайды. Сыртқы лингвистика тіл жүйесінің ішкі механизмін түсіндіре алмайды, оған қатынасы жоқ. Ал ішкі лингвистика тілдің құрылымын, жүйесін, яғнн тілдің өзіне ғана тән ішкі мәселелерін, өзіңдік ішкі заңдылықтарын зерттейді дейді. Тілдің өзіндік құрылымына тән ішкі мәселелермен қатар оған күшті әсерін, ықпалын тигізетін сыртқы күбылыстардың да болатыны даусыз. Тіл білімі үшін тілдің өзіндік құрылымын, ішкі жүйесін зерттеу қандай қажет болса, тілге әсерін, ықпалын тигізетін сыртқы жәйттерді зерттеу, білу де сондай қажет. Өйткені тілдің ішкі құрылымындағы көптеген құбылыстардың кейде одан сыртқы, яғни экстралингвистикалық жәйттердің әсерінен болып жататындығы талассыз. Ф. де Соссюр тілдің жүйесі жөніндегі проблеманы да ерекше сөз етеді. Ол: тіл - барлық элементтері бірігіп бір бүтін болып тұратын жүйе. Тілдік таңбалар - сол жүйенің кұранды элементтері. Жүйе элементтерін оларды біріне-бірін қарсы қойып қарау арқылы айқындауға болады. Сол арқылы тілдік таңбалардың мән-маңызы, рөлі танылады. Тілдік таңбалар, яғни жүйе элементгері өзара байланысты, шартты қатынаста болады. Бір-бірімен қарым-қатынасы арқылы олардың мағыналары түрленеді, мәні, құны айқындалады дейді. Тілдің өзіндік құрылымы бар жүйелі объект екені Ф. де Соссюрге дейін де сөз болған. Ол туралы В.Гумбольдт та біраз пікір айтқан. Бірақ Ф.де Соссюрдің олардың ерекшелігі ол тіл жүйесі проблемасын лингвистиканың ең өзекті объектісі деп санады, оны өзінің басқа бірсыпыра концепциясының тууына негіз етті. Бұл саладағы оның ең бір жағымды да маңызды ісі - тілдің қазіргі күйін, оның жүйесінің қазіргі функциясын жан-жақты және терең зерттеуді талап етуі болды. Қазіргі тіл білімінде тілдік жүйе, тілдік құрылым деген мәселелер ең елеулі проблемалар қатарында қаралып жүр. Ф. де Соссюр атына байланыстыратын тағы бір мәселе - зерттеудің синхрондық және диахрондық түрлері. Ол тіл білімін синхрондық лингвистика, диахрондық лингвистика деп екіге бөледі. Синхроңдық лингвистика тілдің ішкі жүйесін зерттейді де, диахрония бір-біріне байланыста алынған тілдік элементтердің тарихын зерттейді. Тілдің ішкі механизмі дейтініміз - тілдік жүйе. Тілдік жүйенің сырын ашу тек синхрондық зерттеудің ғана қолынан келеді. Соңдықтан синхрондық лингвистика диахрондық лингвистикадан маңыздырақ. Ол - тілдің белгілі бір дәуірдегі күйі туралы теория. Синхрония тілдік жүйе кұрайтын элементтердің бір-бірінен логикалық, психологиялық қарым-қатынастарын талдайды.

Сөйтіп, Ф.де Соссюр тілді зерттеудің сипаттама /синхрония/ және тарихи /диахрония/ әдістерін бір-біріне қарама-қарсы қояды. Синхроння тілдік жүйенің сырын ашады, диахрония тілдік жүйені бұзады, оны өзара байланысы жоқ, бөлек-бөлек фактілердің жиынтығына айналдырады деп қарайды. Тіл ға­лымдарының басым көпшілігі Ф. де Соссюрдің бұл пікірін тіл тарихының мәнін елемеушілік деп санайды.

Ф.де Соссюр қойған және өзінше шешкен бұл мәселелердің қай-қайсысы да XX ғасыр тіл білімі дамуының талап-мүдделеріне толық сай келді. Бұлар күні бүгінге дейін тіл білімінің өзекті мәселелері ретінде қаралып келеді.

Тіл ғылымы тарихында тіл білімінің ілгері дамуына дәл Ф. де Соссюрдей ықпал жасаған ғалым аз Дегенмен, оның концепцияларының бәрі бірдей мінсіз де емес, еңбектерінде қайшылықтар да, қате тұжырымдар да бар.

Тілдің әлеуметтік мәні кеңес тіл білімінде "тіл және қоғам" деген атаумен 1930 - жылдың бас кезінен бастап кең қойылып келеді. Тілдің қоғаммен байланысын жан-жакты талдаған кеңес ғалымдары Р.О. Шор, Е.Д. Поливанов, М.Н. Петерсон, Л.П. Якубинский, В.М. Жирмунский, В.В. Виноградов, Н.Я. Мар, т.б.

Тілдің қоғаммен байланысы дейтін мәселе казіргі кездегі тіл білімінің де маңызды объектісі. Бұл салада атқарылған істер де аз емес. Онда бүкіл дүниежүзілік тіл білімінің үлесі бар.


ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

        1. Соссюр Ф.де .Общее языкознание. Москва, 2001 год.

        2. Қордабаев Т. Жалпы тіл білімі. Алматы, 1981 жыл.

        3. Қордабаев Т., Қалиев Ғ. Жалпы тіл білім. Оқулық. Алматы, 2004 жыл.

        4. Аханов К.Тіл білімінің негіздері. Оқулық. Алматы, 2002 жыл.

  1. Звягинцев В.А. Язык и лингвистическая теория. Москва, 1973 год.

  2. Қордабаев Т. Қазақ тіл білімінің мәселелері. Алматы, 1991 жыл.

  3. Общее языкознание. Москва, 1970 год.8. Фигуровский И.А. Введение в общее языкознание. Москва, 1969 год.



жүктеу/скачать 3,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18



©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет