Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар

1. Ғылыми-техникалық материалдарды аударудың ерекшеліктері қандай?

2.Қоғамдық –саяси материалдарды аударудың ерекшеліктері қандай?

3.Термин деген не?

4.Газеттік-ақпараттық құралдарды аударудың ерекшеліктері қандай?
Негізгі әдебиет:1(109-134беттер)

Қосымша әдебиет:10(279-297беттер)

2. Қоғамдық-саяси, ресми-іскерлік материалдарды аударудың ерекшеліктері.

3. Бұқаралық ақпарат құралдарына арналған материалдарды аударудың ерекшеліктері.

Аударманың психо-лингвистикалық классификациясы бойынша аударма жазбаша және ауызша болып 2-ге бөлінеді.

Жазбаша аударма дегеніміз – аудармашы жазбаша тексті көзбен көріп, жазбаша аударатын аударманы айтамыз. Жазбаша аударманы бітіргенге дейін аудармашы аудармасын қайта оқуға, қарауына болады. Ауызша аударма дегеніміз – аудармашы оригиналды немесе тексті бір-ақ тыңдайды, қайтадан салыстыруға, түзетуге мүмкіншілігі болмайды. Бұл дегеніміз аудармашы оригиналды тыңдайды да қайтадан ауызша аударады.

Ауызша аударманың 2 қосымша түрі бар: синхронды және (последовательный) іле-шала аудару.

Синхронды аударма дегеніміз – аудармашы оратордың (сөйлеушінің сөзін тыңдай отырып, бір уақытта 2-3 сек қалып) аударады.

Синхронды аударма, әдетте техникалық құралдардың көмегімен оратордың сөзіаудармашыға наушник арқылы берілетін арнайы кабинада жасалынады, аудармашы микрофонмен сөйлейді де сол арқылы аударма рецепторға жетеді. Осындай құрылыс болғандықтан аудармашының дауысы оған оригиналды естуге кедергі жасамайды.

Синхронды аударма – қиын, күрделі аударма болып саналады. Өйткені ол аудармашыдан бір мезетте әр түрлі сөйлеу әрекетін талап етеді.

Аудармашы бір тілді таңдап оны 2-ші тілге аударуы керек және оратордың сөйлеу темпінен қалыспау керек.

Синхронды аудару 3 түрлі әрекеттің байланысымен орындалады: есте сақтау жұмысы, мұқият тыңдау оны тез жеткізу.

Ізінше Ілеспе

Іле-шала аудару (последовательный) – аудармашы оратордың бүкіл сөзін сөйлеп болғаннан кейін, немесе сөзінің айтып болғаннан кейін аудара бастайды.

Аударылатын сөздердің мөлшері әр түрлі болады. Жеке сөйлемдерден бастап оратордың 20-30 мин сөйлеуінен кейін аудару. Бұл аударма аудармашыдан айтылған сөздің мазмұнын ұзақ уақыт аударғанға дейін есте сақтап тұруын талап етеді. Егер оригиналдың көлемі жеткілікті мөлшерде көп болатын болса, онда аудармашы тыңдап тұрған кезде қысқартып жазып алуына болады. Ауызша аударма мен жазбаша аударманың айырмашылығы оларға берілетін уақытта.

Жазбаша аударма кезінде аудармашы кез келген уақытта аудармасын тоқтатып, аударған бөліміне қарауға сөздік, анықтама қолдануға, арнайы мамандардан ақыл кеңес сұрауына болады. Бұл кез келген тексті (әдеби, хабарлама) болсын табысты аударуға мүмкіндік береді.

Ал, ауызша аудармада аудармашының ісі (жұмысы) уақыт жағынан шектеулі. Ол оратордың сөзінің темпінен қалыспау керек. Сондықтан ауызша аудармада аудармашының ойлануға, басқа вариант таңдауға сөздің немесе анықтама қолдануға мүмкіндік жоқ.

Сондықтан ауызша аудармаларға аударманы автоматты (тез) орындауға дағдылану өзгермейтңн сәйкес келетін аудармаларды білу керек. Аудармашыларға кейде адаптандырылған аударма, яғни кейбір керек емес жерлерін тастап аударуға, тексті компресс жасап (қысқартып, сығып) аудармаға тура келеді. Ауызша синхронды аудармада қысқа уақыт ішінде сөйлеу әрекетінің тездігі психологиялық және физикалық жағынан аудармашыға үлкен күш түсіреді, сондықтан синхронды аудармашы 20-30 мин жұмыс істейді.

Олар ауысып отыруы керек. Жазбаша аударма мен ауызша аударманың тағы бір айырмашылығы аудармашы аударманың әр түрінде жасай отырып әр түрлі тесктеп жұмыс істеді. Жазбаша аудармада аудармашы оригиналдан қарап отырып бір сөйлемнің соңынан бір сөйлемді аударады, және қасында бүкіл текст болады. Сөйлемдер бірін-бірі толықтырып отырады. Ауызша аудармада оратордың сөйлегені бөлшектеп тыңдап аударуға мәжбүр. Сөйлеушінің ары қарай не айтатыны белгісіз.

Жазбаша және ауызша аударма соңынан бірге тіл аралық қатынас жасаушылардың байланысына қарай да ажыратылады. Жазбаша аудармада аударма процесі кабинетте және аудармашы тіл аралық қатынас жасаушылармен байланыста болмайды. Ал ауызша аудармада аудармашы тіл аралық қатынас жасаушылармен тікелей байланыста болады. Ауызша аудармашы ауызша сөйлеген сөзді қалай ортатордың сөйлеу мәнері мен дыбысталуының ерекшелігіне, оның сөйлемді дұрыс құрылғанына, тіліне қарамай ауызша тілді қабылдап, сөйлеуші мен тыңдаушының арасында өзара түсінікті қамтамасыз етуге тиіс. Бұл аударма ауызша аударудың бір түрі болады, сал-ы бірақ жазбаша аудармаға жақынырақ. Хабар құлақпен есту арқылы емес, көзбен көру арқылы (текст түрінде, статьялар, хаттар, факстер) ауызша аудармадағыдай қабылдау анализ синтез бар уақытта өтеді. Инофирмауға өткізілген сұрақтарға қарағанда ҚБА офистердегі жұмыс кезінде кеңінен тараған аударма болып саналады. ҚБА-дың 2 жақтылығы аудармашылы түрде алғанда қарапайымдылығына қарамастан (ауызша аудармада тыңдау қиындығы болса, ҚБА-у хабардың текст түріне сүйенеді).

ҚБА-да ерекше дайындықты талап етеді. Берілген бөлікте көру арқылы қабылдау процессінде барлығын бірдей толықтай қабылдау, дағдысын жаттықтыру қажет, өйткені барлық уақытта тексті қарап шығуға бола бермейді. Сондықтан информацияның көп бөлігін көзбен қарап (көз жүгіртіп) түсініп қамту қажет және ешқандай үзіліссіз ыңқыл-сыңқылсыз бастау аулақ болу қажет.

Кейде текстің негізгі мазмұнын ғана беру қажет. Салыстырмалы түрде мұны жасау қиын емес. Мысалы іс-қағаздарына байланысты клише штамп сөз орамдарына көңіл бөліп отырып, тек текстің негізгі мазмұнын беруге болады.

ҚБА-да таныс емес сөздер мен орамдарға бас қатырмай олардың мағынасын жалпы контексті шешуге тырысу керек. Аудармаларға, соның ішінде ауызша аудармаға жақсы есте сақтау қажет. Айтылғандарды тез жазып алу әрине көмектеседі, бірақ жақсы есте жаттықтыру керек.

1. 
   Аударманың психолингвистикалық классификация бойынша неше түрі бар?
   
2. 
   Жазбаша аударма деген не?
   
3. 
   Ауызша аударма деген не?
   
4. 
   Ауызша аударманың қандай түрлері бар?
   
5. 
   Жазбаша аударма мен ауызша аударманың ерекшеліктері қандай?
   

4 (97-115-беттер),(163-259-беттер)

Тақырыбы:Ауысша аударманың түрлері мен типтері

Мазмұны:1.Ілеспе аударма және оның ерекшеліктері.

2.Синхронды аударма және оның ерекшеліктері.

Жазбаша аударма дегеніміз-аудармашы жазбаша тексті көзбен көріп,жазбаша аударылат ын аударманы айтамыз.Жазбаша аударманы бітіргенге дейін аудармашы аудармасын қайта оқуға, қарауына болады. Ауызша аударма дегеніміз-аудармашы оригиналды немесе тексті бірақ тыңдайды, қайтадан салыстыруға, түзетуге мүмкіншілігі болмайды. Бұл дегеніміз аудармашы оригиналды тыңдайды да қайтадан ауызша аударады.

Ауызша аударманың 2 қосымша түрі бар:синхронды және (последовательный) іле-шала аудару.

Синхрондыаударма дегеніміз-аудармашы оратордың (сөйлеушінің сөзін тыңдай отырып, бір уақытта 2-3 сек қалып) аударады.

Синхронды аударма, әдетте техникалық құралдың көмегімен оратордың сөзі аудармашыға наушник арқылы берілетін арнайы кабинада жасалынады, аудармашы микрофонмен сөйлейді де сол арқылы аударма рецепторға жетеді. Осындай құрылыс болғандықтан аудармашының дауысы оған оригиналдв естуге кедергі жасамайды.

Синхронды аударма-қиын, күрделі аударма болып саналады.Өйткені ол аудармашыдан бір мезетте әр түрлі сөйлеу әрекетін жасауды талап етеді.

Аудармашы бір тілді таңдап оны 2-ші тілге аударуы керек және оратордың сөйлеу темпінен қалыспау керек.

Синхронды аудару 3 түрлі әрекеттің байланысымен орындалады:есте сақтау жұмысы, мұқият тыңдауц оны тек жеткізу.

Ізінше Ілеспе

Іле-шала аудару (последовательный) –аудармашы оратордың бүкіл сөзін сөйлеп болғаннан кейін, немесе сөзінің бір бөлігін айтып болғаннан кейін аудара бастайды.

Аударылатын сөздің мөлшері әр түрлі болады. Жеке сөлемдерден бастап оратордың 20-30 мин сөйлеуінен кейін аудару. Бұл аударма аудармашыдан айтылған сөздің мазмұнын ұзақ уақыт аударғанға дейін есте сақтап тұруын талап етеді. Егер оригиналдың көлемі жеткілікті мөлшерде көп болатын болса, онда аудармашы тыңдап тұрған кезде қысқартып жазып алуына болады. Ауызша аударма мен жазбаша аударманың айырмашылығы оларға берілетін уақытта.

Жазбаша аударма кезінде аудармашы кез-келген уақытта аудармасын тоқтатвп, аударған бөліміне қарауға сөздік, анықтама қолдануына,

Арнайы мамандардан ақыл кеңес сұрауына болады. Бұл кез-келген тексті (әдеби, хабарламалы) болсын табысты аударуға мүмкіндік береді.

Ал,ауызша аудармада аудармашының ісі (жұмысы) уақыт жағынан шектеулі. Ол оратордың сөзінің темпінен қалыспау керек. Сондықтан ауызша аудармашының ойлануға, басқа вариант таңдауға сөздің немесе анықтама қолдануға мүмкіндік жоқ.

Сондықтан ауызша аудармашыларға аударманы автоматты орындауға дағдылану , өзгермейтін сәйкес келетін аудармаларды білу керек. Аудармашыларға кейде адаптандырылған аударма,яғни кейбір керек емес жерлерін тастап аударуға , тексті компресс жасап (қысқартып)аударуға тура келеді.Ауызша синхронды аудармада қысқа уақыт ішінде сөйлеу әрекетінің тездігі психологиялықжәне физикалықжағынан аудармашыға үлкен күш түсіреді, сондықтан синхронды аудармашы 20-30 минут жұмыс істейді.Олар ауысып отыруы керек.Жазбаша аударма мен ауызша аударманың тағы бір айырмашылығы аудармашы аударманың әр түрін жасай отырып әр түрлі мәтінмен жұмыс істейді.Жазбаша аудармада аудармашы түпнұсқадан қарап отырып бір сөйлемнің соңынан бір сөйлемді аударады,және қасында бүкіл мәтін болады.Сөйлемдер бірін –бірі толықтырып отырады.Ауызша аудармада оратордың сөйлегенін бөлшектеп тыңдап аударуға мәжбүр.Сөйлеушінің ары қарай не айтатыны белгісіз.

Жазбаша және ауызша аударма сонымен бірге тіл аралық қатынас жасаушылардыңбайланысына қарай да ажврвтылады.Жазбаша аудармада аударма процесі кабинетте және аудармашы тіл аралыққатынас жасаушылармен байланыста болмайды.Алауызша аудармада аудармашы тіл аралық қатыныс жасаушылармен тікелей байланыста болады .Ауызша аудармашы ауызша сөйлеген сөздіқалай оратордың сөйлеу мәнері мендыбысталуының ерекшелігіне ,оның сөйлемінің дұрыс құрылғанына ,тіліне қарамай ауызша тілді қабылдап ,сөйлеуші ментыңдаушының арасында өзара түсінікті қамтамасыз етуге тиіс.

Парақ бетінен аудару(ПБА)

Кейде мәтіннің негізгі мазмұнын ғана беру керек .Салыстырмалы түрде мұны жасау қиын емес. Мысалы іс-қағаздарына байланысты клише, штамп ,сөз орамдарына көңіл бөле отырып ,мәтіннің тек негізгі мазмұнын беруге болады.

ПБА-да таныс емес мөздер мен орамдарға бас қатырмай олардың мағынасын жалпы контекстпен шешуге тырысу керек .Аудармашыларға соның ішінде ауызша аудармашыларға жақсы есте сақтау қажет.Айтылғандарды тез жазып алу әрине көмектеседі, бірақ есте сақтауды жаттықтыру керек.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1 Ілеспе аударма деген не, оның ерекшеліктері қандай?

2 Синхронды аударма деген не, оның ерекшеліктері қандай ?

3 Екі жақты ауызша аударма деген не?

4 Абзацты –фразалық аударма қандай аударма?

5 Парақ бетінен аудару деген не?

Коммуникативтік тепе-теңдігінің негізі ретінде.

2.Әртурлі тілдегі текстер мазмұнының өзгешелігі.

3. « Аудрма эквиваленттілігі» және «аударма дәлдігі» ұғымдары

Аудармашының ең басты міндеттерінің бірі оригиналдың мазмұнын барынша толық беру, жалпы оригинал мен аударма мазмундарының ортақтығы (бірдейлігі)өте маңызды.

Екі турлі эквивалентілікті ажыратуға болады;

1.Потенцмалды жетістікке жеткен эквивалент (немесе күшті эквивалент )

2.Аудармалық эквивалент.

Потенциалды жетістікке жеткен эквивалент деп- ұқсас емес екі түрлі тілдегі текстердің мазмұндарының барынша ортақтығын айтамыз. Аудармалық эквивалент деп- аударма процессі кезінде аудармашы жеткен оригинал мен аударма текстінің нақты мағынылық жақындылығын айтамыз.

Аудармалық эквиваленттіліктің шегі болып аударма оригиналдық мазмұнының лингвистикалық деңгейін барынша сақтау мүмкіндігі болып табылады.Бірақ әрбір жеке аударма оригиналға мағыналық жақындық әртурлі деңгейде және әртүрлі жолдармен тәсілдермен жетеді.

Бастапқы тіл мен аударма тілі жуйесіндегі айырмашылық және бұл тілдердің әрқайсысының текстері жасау ерекшеліктері әртурлі деңгейде аударма оригиналдың мазмұнын толықтай сақтау мүмкіндігіне шек қояды. Сондықтан аудармалық эквиваленттілік оригиналдағы мазмұн мағынасының әртүрлі элементтерінің әртүрлі деңгейі (типі) анықталады. Эквиваленттіліктің кез-келген деңгейінде аударма тіл аралық қарым-қатынасты қамтамасыз ете алады.

Кез келген текст қандай да бір қарым-қатынастық қызмет атқарады: қандай да бір фактілерді хабарлайды, эмоцияны (көңіл-күйді) білдіреді, қарым-қатынас жасаушылардың арасында байланыс орнатады.

Аударма эквивалентігінің І типі

Аударма эквивалентігінің І типі дегеніміз – оригинал мазмұнның қарым-қатынас мақсатын құрайтын (мақсатқа байланысты) бөлігінің ғана аударылуын айтамыз. Мысалы:

1. 
   Мay be there is some chemistry between us that doesn`t mix. – Бывает, что люди не сходятся характерами.
   
2. 
   That`s a pretty thing to say. – Постыдился бы!
   
3. 
   Those evening bells, those evening bells, how many a tale their music tells. – Вечерный звон, вечерный звон, как много дум наводит он.
   

Бұл мысалдан көріп отрығанымыздай, қарым-қатынас мақсаты айтылтын ой мазмұнының ортақ бөлігі болып табылады.

Оригинал мен аударма арасындағы қатынас үшін бұл типке тән нәрсе:

1. 
   синтактикалық ұйымдастыру мен лексикалық құрамның салыстыруға келмейтіндігі;
   
2. 
   оигинал мен аударманың лексикасы мен құрылысын семантикалық басқаша өзгертіп айту немесе синтактикалық алмастыру негізінде байланыстырудың мүмкін е,местігі;
   
3. 
   оригинал мен аударма хабарларының арасында, 2 жақта да, айтайын дегені бір-ақ ой екендігін білдіретін нақты немесе тура логикалық байланыстың болмауы;
   
4. 
   оригинал мен аударма мазмұндардың эквиваленттілік болып саналатын барлық басқа аудармалармен салыстырғанда орақтығының ең аздығында.
   

оригинал мен аударма мазмұндарының жалпы бөлігі бірдей қарым-қатынас мақсатын беріп қоймай, сонымен бірге бірдей тілдегі тыс жағдайларды бейнелейді.Ситуация (жағдай) дегеніміз-объектілердің (жиынтығы) және----*- кезінде суреттелінетін объектілердің арасындағы жиынтық.Кез-келген текст нақты немесе елестету сияқты жағдайлар хабарларынан тұрады.

Эквиваленттің 2 типі 1 типпен,яғни қарым-қатынас мақсаты ғана сақталып аударылатын типпен салыстырғандаоригинал мазмұнын толығырақ бергенмен,оригиналдың барлық мағыналық элементтерін бере алмайды.

Ситуация ұқсастығы мен оны сипаттау жолдарының арасындағы айырмашылық тіл мен ойдың және суреттелінетін нақты істің арасында өзіндік қарым-қатынасты бейнелейді.Әрине,ойдың мазмұнында ситуацияның өзі мен оның белгілері қатыспайтыны,тек қана олардың ойлы образдары,яғни белгілі бір мәлімет не хабар түрінде берілетіндігі белгілі.

Көрсетілген типтің хабарды құрудың әртүрлі жолдары сипатталынатын ситуацияның ұқсастығымен біріктіреледі.Олардың мазмұнының ортақтығы толықтай коммуниканттардың экстра лингвистикалық тәжірбиесіне негізделеді.Нақты тәжітибеден бізге белгілі бір орында адамды көру үшін ол сол жерге келу керек,сол жерде болуы керек.Бұдан шығатын қорытынды,мына ойлар «ол ол жерде мүлдем болмайды», «біз ол жерде оны сирек көреміз» дегендер «бір ойды» білдіреді.

Эквиваленттіліктің II типіне тән нәрсе оригинал мен аудармада бір ситуацияның әртүрлі жолдармен сипатталса да ұқсастығы.Әртүрлі тілдегі текстердің мағыналық ұқсастығының негізі болып мұнда тіл мен экстра лингвистикалық шындықтың арасындағы қатынастың жалпылық сипаты болып табылады.

Эквивалеттіліктің 2 типі аударманың оригиналға мағыналық жақындығы,қолданылатын тілдік құралдардың мағыналарының ортақтығына негізділмейтін аударма болып табылады.Мысалы:He answered the telephone.-Он снял трубку.Ол телефонды алды.You are not fit to be in a boat.-Тебя нельзя пускать лодку.You see one bear,you have seen them all.-Все медведи похожи друг на друга.Теңестірілген бұл мысалдардағы әртүрлі тілдегі ойларда оригиналдың көп сөздермен синтатикалық құрылысы аударма тексінде тікелей сәйкестік таба бермейді.Сонымен бірге бұл топтың оригиналы мен аудармасының арсында эквиваленттіліктің 1 типіне қарағанда мазмұн ортақтығының көптігі бар.Мына аудармаларды салыстырып көрейік.

1)That`s a pretty thing to say.-Постыдыился бы!

2)He answered the telephone.- Он снял трубку.

Бірінші мысалда әңгіме екеуінің арасында қандай да бір нақты байланыс жоқ мүлдем әртүрлі құбылысты көрсетеді.Оригинал мен аударма ортақтығы тек қана,2 жағдйда да сөйлеушінің өзімен сөйлеушісінің алдындағы жасаған ескертпесіне эмоционалдық (көңіл-күйлік) қатынасының бірдей деп қорыту (жабу)да болып тұр.

Екінші мысалда оригинал мен аударманың салыстыруға келмейтін тілдік құралдары бірдей істі,яғни телефонды (телефон трубкасын алу арқылы) алу арқылы телефонмен сөйлесуге болатынын сипаттайды.Әңгіме мұнда әртүрлі жолмен берілгенімен бір-ақ ойды білдіргенінде болып тұр.Мұндай ойларды сөйлеу тілінде «бір ойды басқа сөздермен жеткізу» деи те атайды.

Оригинал мен аударма арасындағы қатынас үшін бұл типке тән нәрсе:

1. 
   лексикалық құрам мен синтатикалық ұйымдастырудың салыстыруға келмейтіндігі;
   
2. 
   оригинал мен аударманың семантикалық басқаша өзгертіп айту немесе синтактикалық ауыстыру тұрғысынан алғанда лексика мен структураны байланыстырудың мүмкін еместігі;
   
3. 
   аударма қарым-қатынас мақсатын сақтау,яғни ойдың басты функциясын сақтау эквиваленттіліктің міндеті шарты болып табылады;
   
4. 
   аудармада әртүрлі тілдер хабарлрының арасында болатын логикалық байланысты дәлелдейтін бір ситуацияны ,яғни 2 жағдайда да «бір ойды білдіретін хабарды жеткізуді» сақтау.
   

Мына мысалдардан көруге болады:Scrubbing makes me bad-temped.От мытья полов у меня настроение портится. London saw a cold winter last year-В прошлом году зима в Лондоне была холодной. That will not be good for you-Это может для вас плохо конч ится.Бұл типтің түпнұсқасы мен аудармасын салғастырғанда мынадай ерекщеліктерді көруге болады:

1)Лексикалық құрам мен синтактикалық құрылыстардың паралеллдігінің жоқтығы ;

2)Түпнұсқа мен аударма структураларын байланыстыруда синтактикалық ауыстырудың мүмкін еместігі;

3)Аудармада түпнұсқадағы сияқты ситуация ұқсастығы мен қарым- қатынас мақсатының сақталуы;

4) Аудармада жалпы ұғымның яғни түпнұсқадағы ситуацияны суреттейтін ұғымдардың сақталуы.Бұл жағдайда түпнұсқадағы хабарды аудармада семантикалық жағынан басқаша өзгертіп айтуға болатындығы.

Мұндай жағдайларда түпнұсқа мен аударма мазмұндарының арасындағы қатынас түсініктер арасындағы формальді –логикалық қатынастармен топтастырылады ,маңызы бірдейлілі,бағынушылықтар қарама-қарсылық, табыну. Мұндай байланыстардың болуы түпнұсқа мен аударманың бұл типінде көп мағыналылық ортақтықтың қосымша көрсеткіштері ретінде қызмет етеді. Негізгі түсініктердің ортақтығы түпнұсқа мен аудармадағы ситуацияны сипаттау ушін толардың бірдей белгілері таңдалынатын хабарлардың структураларын сақтауды білдіреді. Егер эквивалеттіліктің алдыңғы типтерінде аудармада түпнұсқаның мазмұны не үшін хабарланады және онда не хабарланады дегенге қатысты мәліметтер сақталынсы , мұнда яғни 3-ші типте түпнұсқада не хабарланса сол беріледі.

Ситуацияны сипаттаудың бір ғана жолы шеңберінде семантикалық ажыратудың әртүрлі түрлері болуы мүмкін . Негізінде ситуация сақталынатын мағыналық категорияны таңдау берілетін хабарды ұйымдастыруды толықтай анықтамайды. Ойды жеткізуді ұйымдастыруды семантикалықварианттылығы мағыналардың едәуір ортақтығыменбайланысты синонимдік структураларды жасайды.Осыған байланысты 3-ші тип аудармасында хабарлар структураларыныңтолықтай сәйкес келуі ,сонымен бірге аудармада синонимдік структураларды қолдану байқалады.

1 Аударманың ең басты міндеті не?

2 Потенциялды эквивалент деген не ?

3 Аудармалық эквивалент деген не?

4 Аударма эквиваленттілігі және аударма дәлдігі ұғымдарының мәні неде ?
Негізгі әдебиет: 1 (51-68-беттер)

Қосымша әдебиет: 1 (132-137-беттер)


Дәріс10
Тақырыбы: Эквиваленттіктің деңгейлері мен түрлері

Мазмұны:1.Семантикалық және прагматикалық эквиваленттілікті қарсы қойып салыстыру.

2.Аударма варианттарының көп түрлілігі.

3.Эквиваленттілік деңгейін таңдауды анықтайтын факторлар.

Егер эквиваленттіліктің бірінші 3 типінде әңгіме оригинал мен аударма мағыналарының элементтерін тілдік құралдар біраз сәйкес келмесе де сақтап аудару болса, мұнда яғни тілдік бірліктердің семантикасын беруде, бастапқы тілдің тілдік бірліктерінің мағыналарына эквиваленттілік табу талап етіледі.Әртүрлі тілдердің бірліктерінің мағыналарына толықтай сәйкес келмейтіндіктен, оригинал мен аудармада бірін-бірі алмастыратын элементтер әдетте мағыналары жағынан бірдей болмайды. Соған қарамастан,көп жағдайларда оригиналдың тілдік құралдарындағы хабардың көп бөлігін аудармада беруге болады. Эквиваленттіліктің келесі 2 типінде оригинал мен аударманың мағыналық ортақтығы қарым-қатнас мақсатын сақтау, ситуацияны оны сипаттау тәсілін көрсету ғана емес сонымен бірге синтактикалық және лексикалық бірліктердің мағыналық сәйкес келушіліктерінің жақындығын қамтамасыз ету.

Эквиваленттіліктің 4 типінде 3 типке сақталынатын мазмұнының 3 компонентімен бірге, аудармада оригиналдық синтактикалық структура мағыналарының көп бөлігі беріледі. Оригиналдың структуралық ұйымдастырылуы аударылған текстің жалпы мазмұнына енетін белгілі хабарды таныстырады. Ойды жеткізудің синтактикалық құрылыс мазмұнының бірінші кезекте қарым-қатнас әрекеті ретінде бөлігін анықтайды және ондағы белгілі бір типтегі сөздердің белгілі тәртіппен және сөздер арасындағы белгілі бір байланыстармен қолданылу мүмкіндігін жасайды.

Сондықтын аудармада оригиналдың синтактикалық ұйымдастырылуын барынша сақтау мүмкіндігі оригинал мазмұнының толығырақ берілуіне мүмкіндік жасайды. Онда басқа (сонымен бірге) оригинал мен аударманың синтактикалық параллелдігі бұл текістердің кейбір элементтерінің сәйкес келушілігіне негіз береді.

Оригиналға қатысты синтактикалық ұйымдастырудың параллелизмі болады.

Эквиваленттіліктің 4 типінде оригинал мен аударма арсындағы қатынас мынандай ерекшеліктермен белгіленеді:

1. 
   Лексикалық құрамына едәуір параллелдігі-оригиналдың көпшілік сөздер үшін аудармада мазмұны жақын сәйкес келетін сөздерді табуға болады;
   
2. 
   Аудармада оригинал структурасына ұқсас синтактикалық структураларды қолдану аудармада оригиналдың синтактикалық структураларының мағыналарын мүмкіндігінше барынша беру;
   
3. 
   Аудармада оригинал мазмұнының барлық 3 бөлігін сақтау – эквивалеттіліктің 3 типі қарым – қатынас мақсаты,ситуацияны көрсету және оны сипктту тәсілдері;
   

1. 
   Тікелей немесе кері ауыстырумен байланысты синонимдік структураларды қолдану;
   
2. 
   Сөздердің орнын ауыстыру арқылы болатын ұқсас структураларды қолдану;
   
3. 
   Структуралардың арасындағы байланыс типтерін өзгерту арқылы ұқсас труктураларды қолдану;
   

Көп жағдайларда синонимдік қатарлардың бір мүшесін басқамен ауыстыру ойдың жалпы мазмұнын соншама өзгерте қоймайды.Сондықтан аудармада сисомдік қатарларды эквивалаенттіліктің 4 типі шеңберінде қолдану оригиналдағы синтактикалық структуралық мағынасын жеткілікті мөлшерде толық сақтайды.I told him what I thought of her.- Я сказал ему свое мнение о ней.He was never tired of old songs.- Старые песни ему никогда не надоедали.It is very strange this domination of our intellect by our digestive argans.Странно,до какой степени пищеварительные органы властвуют над нашим рассудком.

Ағылшын тілінде сөздердің тұрақты орын тәртібі болғандықтан,басқалармен салыстырғанда инверсие (сөздердің тура орын тәртібінен алшақтау) сирек ойды жеткізудің эмоционалдық жақтарын көрсетудің тиімді тәсілі ретінде қолданылады.Ал орыс тілінде инверсия (кері орын тәртібі) жиі хабардың коммуникативті орталығын көрсету үшін қолданылады.Инверсия орыс тілінде ойдың эмоционалдығын көрсету үшін қолданылмайды.Сондықтан бұндай жағдайларда оригиналдағы «кері» орын тәртібі аудармада болмауы мүмкін,ал эмоционалдықты білдіру үшін басқа тәсілдер қолданылуы мүмкін,сонымен бірге лексика – фразиологиялық тәсілдер де қолданылуы мүмкін.Mine is long and a sad tale.- Повесть моя длинна и печальна.Open flew the gate and in came the coach. – Ворота распахнули настежь,и карета уже была во дворе.Him I have never seen.- Я его никогда не видел.

Аудармада оригиналдағы ұқсас структураларды қолдану ең ірі синтактикалық бүтін бірлік шеңберінде структуралапрдың арасындағы байланыс типтерін өзгертумен де болуы мүмкін.

Мұнда жай сөйлемдер мен,сабақтас ,салалас құрмалас сөйлемдер арасында әртүрлілік болуы мүмкін .Сөйлем типтері арасындағы айырмашылықтың белгілі-бір қарым-қатынастың мәні бар. Мысалы мынадай сөйлемдер мағыналарымен айырмашылығы «Начался дождь».Мы пошли домой .Начался дождь и мы пошли домой. Мы пошли домой потому что начался дождь. Олардың екі оқиға арасындағы байланыстың себептерінің бірдей еместігінде .Әртүрлі тілдегі бір типтегі сөйлемдердің мағыналық ,стилистикалық қызметтері сәйкес келмеуі мүмкін , соның нәтижесінде аудармада эквиваленттілікішкі құрылыстары ұқсас бірақ әртүрлі типті сөйлемдермен болуы мүмкін. Басқаша айтқанда ,аудармада жек сөйлемдердің саны , типі өзгеруі мүмкін.

Эквиваленттіліктің 4-ші типінде сөйлем санының және типінің өзгеруі аудармада керісінше ,яғни жеке сөйлемдердіңкішіреюімен болуы мүмкін.Despite all opposition these sections have organised a powerfull trade –union movement The mass of the Civil Servants have successfully established important political rightsfor themselves –Қарсы шығушылыққа қарамастан ,мемлекеттік қызметкерлердің бұл тобы үлкен кәсіподақтық қозғалыс ұйымдастырды және ,мемлекеттік қызметкерлердің көп бөлігін едәір дәрежеде өздерінің саяси құқықтарына жетті.

Соңғы эквиваленттіліктің 5-ші типінде әртүрлі тілдер мәтіндерінің арасында болатын түпнұсқа мен аударма мазмұндарының барынша жақын деңгейіне жетеді .Эквиваленттіліктің бұл типін мына мысалдардан көруге болады:Isaw him at the theatre –Мен оны театрда көрдім.The houae was sold for ten thousand dollars-Үй 10 мың долларға сатылды. He was sure we shold bothfall ill-Ол екуміздің де ауыратындығымызға сенімді болды.

Бұл типтің түпнұсқа мен аударма арасындағы қатысына тән нәрселер мыналар:

1)Мәтінді структуралық жағынан ұйымдастыруда параллелизмнің жоғары деңгейі ;

2)Лексикалық құрамның барынша сәйкес келуі ;

3)Аудармада түпнұсқа мазмұнының барлық негізгі бөліктерін сақтау.