Кіріспе жұмыстың жалпы сипаттамасы
жүктеу/скачать 0,95 Mb.
|
Ауру атауларының семантика-лексикалық
| Ақ жол емі. Қазақтың ескі салтында ер жігітке оқ тисе, денеде тұрып қалған оқты түсіру үшін жаралы кісі үстінен әйелдерді үш мәртебе аттататын әдет болған. Егер ол әйел күнәсіз (өзге еркекке көзі түспеген) болса, денедегі оқ кері шығады деген ұғым болған. Ешбір дәрісіз, құралсыз, тек адалдығымен шипагер болғандықтан, әйелдердің бұл емін «ақ жол емі» деп атаған. Ақ жол емі төре тұқымының әйел жыныстысын бозбалашылықтан, ерлерінің көзіне шөп салушылықтан сақтау үшін Абылайдың өзі шығарған ем болатын (І.Есенберлин).
Ақ көбік қылды. Терлеп-тепшітті. Ақты [шелді] көз. Кей ретте соқыр, көр мағынасында жұмсалады. Ақыры ұшықсыз болсын! тілек. Аурудың арты жеңіл болсын деген ұғымда. Алпыс екі тамыры босады [иіді, қаңсыды]. Елжіреп, мейірі түсті, емірене сүйсінді; жүйе-жүйесі босады. Ашаң тартты. Аурудан я дерттен жүдеп, қатты ысылды. Келгендер арасында абай бұрыннан білетін Дәндібай, Еренай сияқты қарттар бар және түстері жүдеу, ашаң тартып сұрланған, киімдері жыртық, екі-үш орта жасты адам бар (М.Әуезов). Ашқарын•ашқарында. 1. Тамақ ішпей тұрған таңертеңгі шақ туралы айтылады. Аяғы ауыр [ауырлады] •қатыны [әйелі] күмәнді. Екіқабат, жүкті болды. Аяғына қан [жем] түсті. Ыстық-суықтан аттың аяғына сары су ұялады; жылқы малының ауруы. Аяғына мінді. Аяғынан тұрды, сауықты. Әжім [ажым] басты [түсті]. Беті қыртыс-тыртыс болды, қатпар-қатпар сызық түсті. Батыр-ау, бәріңнің де маңдайларыңды әжім басып кеткен бе, қалай? (Х.Есенжанов). Әз болды. Суқараңғы соқыр болып қалды. Барлық денем сау, тек көзім әз боп қапты, - деді Балғын (С.Бақбергенов). Әл [хал] үстінде. Өлім алдында. Бас айналды. Ауырғандықтан пайда болған әлсіздік. Басы ауырып, балтыры сыздады. Ауырып, сырқаттанып қалды; жаны қысылды. Белінен қалу. Еркектік белгісінің нашарлауы, импотентке ұшырау. Белі шойылды. Белі құрыстанып ауырды, сіресті, белін жаза алмады. Совхоздың моншасы біткен кезде, мен белімнен шойырылып жатып қалдым (Ә.Нұршайықов). Беті бері қарады. Аурудан жазыла бастады. Беті бері қарап, ептеп асханаға кіріп шығуға жарады (Ж.Тілеков. От кешу). Буыны бекіді. Әлденді, қатайды, есейді, өзіне-өзі келді, күш жинады. Соңғы сөзден соң буыны қайта бекіп, жүзіне қан қайта жүгірді (Қ.Исабаев). Буыны босады. Күші кетті, әлсіреді. Столға отыруға барғанда, Раушанның тұла бойы қалтырап, буыны босап, көзі бұлдырап кеткен секілді болды (Б.Майлин). Буынын баса алмады. Аяқ-қолынан әл кетті, аяғын басып тұра алмады. Бүкір [құныс] бел. Кәріліктен не аурудан бел омыртқасы иілген кісі. Дауасын таба алмады. Емі болмады; қолайы табылмады. Дем салды. Ауру кісіні қожа-молдаға үшкіртті. Дені сау. Ауру емес, он екі мүшесі аман, тәні сау. Дені тетік. Сырқаты тәуір. Жанға шипа, дертке дару. Ауру-сырқатқа дауа. Жанды жер. Тән ауыратын талма жер. Жанбасы тесілу. Ауру зардабынан көп жату. Сары жанбас болу. Ауру зардабынан орнынан тұра алмай ұзақ жатып қалу. Жатырынан қағынған. Туа қағынып өскен, ежелден бұзылған деген мағынада. Жатырына тартты. Мінез-құлқы, түр-сипаты туғанына ұқсады деген мағынада айтылады. Жұлыны үзілді. өлді, дүниеден қайтты. Көз тиді • тіл-көз тиді. Біреудің назары түсіп ауырды. Көк қарын. Арық. Мына ши борбай, көк қарындарды қайтіп тойғызамын Құйымшағынан майы шыққан. Май басқан, өте семіз. Құйымшағынан майы шыққан өгіздер, жегуге әзірленген аттар , әлекедей жаланған жігіттер (Ғ.Мүсірепов). жүктеу/скачать 0,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|