Кіріспе органикалық химия пәні ж ән е оның даму тарихы

мөлшерінде 
қыздыра отырып ерітеді. Сонан соң ыстық 
ерітіндіні тез сүзіп алып, суытады. Температура төмендеген 
сайын заттардың ерігіштігі де төмендейтіндіктен, еріген зат 
ерітіндіден суығанда кристалл түрінде бөлініп шығады; ал 
қоспа ерітіндіде қалып қояды. Қайта кристалдап, қоспаның 
мөлшерін тағы да азайтуға болады.
Сұйьгқ заттарды тазалауда жөне бөлуде жиі қолданылатын 
әдіс — айдау. 
Айдау-қайнау температуралары 
өр 
түрлі 
сұйықгарды қоспадан қайната отырып жекелеп бөліп алу. 
Айдаудың бірнеше түрі бар: фракциялап айдау, су буымен 
айдау және вакуумдік айдау. Қоспадағы сүйьіқгықгардың 
қайнау 
температураларының 
айырмашылықгарына 
қарай 
айдаудың түрі қолданылады.
Соңғы 
жылдары 
органикалық заттарды 
бөлу үшін 
хроматография әдісі қолданылып жүр. Бұл әдісті 1906 жылы 
орыс ғалымы М.С.Цвет ашты. Хроматография әдісі заттардың 
адсорбенттер бетінде әр түрлі адсорбциялану қабілетіне 
негізделген.
Қазіргі кезде затгарды хроматографиялық бөлудің бірнеше 
түрі пайда болды. Солардың ішінде кең тарағаны — бөлудің 
қағаздық-хроматографиялық өдісі. 
Бүл жағдайда 
сорбент 
ретінде 
қағаз 
қолданылады. 
Соңғы 
жылдары 
қағазды 
хроматографиямен қатар Совет ғалымдары Н.А. Измайлов пен 
М.С. Шрайбер ұсынған 
жуқақабаттық 
хроматография
кеңінен қолданылып жүр. Бұл өдіс бойынша заттарды бөлу 
шыны пластинка бетіндегі адсорбентгің (А120 3, силикагель, 
крахмал, целлюлоза және т.б.) жұкд қабатында жүргізіледі.
Ионалмасу 
хроматографиясында
адсорбенттер 
ретінде 
арнаулы материалдар — иониттер қолданылады. Иониттер -
күрамында қышқылдық немесе негіздік топшалары бар 
полимерлер. Бүл полимерлер суда ерімейді, тек ісінеді. Бұл 
әдіс тек органикалық қьппқылдардың немесе негіздердің 
қоспасын белуге ғана қодданылады.
Газдық-сүйықтық 
хроматография
газдардың 
немесе 
ұшқьпп заттардың қоспасын белуге пайдаланылады. Қағазды 
және жұқа қабатты хроматографияға қарағанда газдық- 
сұйықгық хроматографияны қолдану үшін күрделі приборлар, 
яғни хроматографтар кажет.
18

Орган икалық заттардың тазалығына көз жеткізу үшін 
олардың 
мына 
төмендегі 
физикалық 
константалары 
пайдаланылады: балку темтіературасы, кдйнау температурасы, 
кристалдану температурасы, жарыкты сьшдыру коэффиценті, 
тығыздығы жөне т.б.
Осындай өр түрлі әдістермен тазартылган органикалық зат 
сапалык
және 
сандык
анализге 
түседі. 
Органикалық 
қосылыстарда көміртек пен сутектен басқа, көбінесе, оттек, 
азот, күкірт, галогендер жөне фосфор жиі болады.
Органикалық заттың құрамындағы көміртек пен сутекті 
сапалық жөне сандық анықгау сол зат жанғанда түзілетін 
көмірқышқыл газы мен суды анықгауға негізделген.
Органикалық заттарды кұкірт қышқылының көмегімен 
ьщыратқанда, заттың құрамындагы азот аммиакқа айналады. 
Аммиакты сілтінің өрекетімен аммоний сульфатынан бөліп 
шығаруға жөне концентрациясы белгілі күкірт қышқылынан 
өткізіп, сандық мөлшерін (өрекеттеспеген күкірт қьппқылының 
мөлшері бойынша) анықгауға болады.
Органикалық 
заттарды 
тотықгырғанда, 
күкірт 
және 
фосфор өздеріне сөйкес қышқылдарға айналады. Күкірт 
қышқылы — барий тұзы түрінде, фосфор қышқылы — аралас 
(NH4M gP04) фосфат түрінде анықталады.
Органикалық заттар жанғанда галогендер (F, СІ, Вг, J) 
галогенді сутектерге айналады. Оларды суда ерітіп, сілтімен 
титрлеуге 
болады. 
A qN 03-TiH 
ерітіндісімен 
әрекет 
етіп, 
галогендерді тұнбаға түсіреді. Альшған 
заттағы галогеннің 
түріне қарай AgCl - ақ тұнба, AgBr - ақшыл сары, AgJ - сары 
тұнба түрінде түседі.
Органикалық 
қосылыстарды 
сапалық 
және 
сандық 
анализдеу әдістері арнаулы нұсқауларда жазылған.
Ары қарай криоскопиялық, эбулиоскопиялық өдістермен 
немесе масс-спектрометрдің көмегімен заттың молекулалық 
массасы анықгалады.
Заттың молекулалық массасын, сапальгқ және сандық 
құрамын біліп, ол затқа белгілі бір молекулалық брутто- 
формула беруге болады.
Енді ең соңғы міндет — органикалық заттың құрылысын 
анықгау. Ол үшін қазіргі кезде әрі химиялық, әрі физикалық 
өдістер қолданылады. Органикалық заттардың қүрылысын
19

аныктайтын физикалық әдістерден көрінетін аралыктағы, 
ультракүлгін, инфрақызыл және комбинациялық шашырау 
спектроскопиялары, масс-спектрометрия, ядролық магниттік 
резонанс және т.б. қолданылады.
Бұл өдістердің толық сипаттамасын арнаулы кұралдардан 
және физика мен физикалық химия оқулықгарьшан табуға 
болады.

жүктеу/скачать 0,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: