Кіреуке киер күн қайда?
Күмбір-күмбір кісінетіп,
Күреңді мінер күн қайда?
(Доспамбет)
Малдыбайдан алғаным маңқа жирен.
(Көтеш)
Күлдір-күлдір кісінетіп,
Күреңді мінген жиырма бес.
Күрек тісін қасқайтып
Сұлуды құшқан жиырма бес.
(Бұқар)
Жасымда көрген қорлығым,
Сарысу болды жүрекке.
(Ақтамберді)
Түлкідей түнде жортып жүргеніңде,
Алмасын аяғыңнан темір қақпан.
(Шал ақын)
Алғашқы төрт мысалдың төртеуінде де мәселе – адам хақында. Бірақ, сол адам тура аталмай оның орнына қадір, қасиеті (“жаманға”) алмастыру тәсілімен алынып отыр. Немесе, екінші мысалдағы Шал ақынның кәрі құс деп отырғаны қартайған адам, ал тұлпары – ер, байталы әйел ақын. Доспамбеттің көпек дегені батырмен салыстырғанда бағасы төмен тоғышар жандар. Доспамбет,Көтеш, Бұқар жырларынан алынған үзінділердегі кіреуке – киім, күрең, жирен – сәйгүлік, тұлпарлар, ереуіл аттары, сұлу – ару, қыз. Ал, Шал ақынның Темір қақпаны – ажал, Ақтамбердінің – сары суы – қайғы,мұң, кек. Адамдармен құбылыстардың қасиет, сапасын, түр-түсін, осылайша алмастырып суреттеуі жыр жолдарына үстеме мағына дарытып, көрік береді. Сондықтан да ақын, жыраулардың жаман, кәрі құс, тұлпар, байтал, көпек, жирен, күрең, сұлу, темір қақпан, сары су – деп отырғандарын бірден түсінесіз.
Ақылды белден алдырдың,
Көңілді жаман қалдырдың...
(Асан Қайғы)
Достарыңызбен бөлісу: |
