Кіріспе зерттеу тақырыбының өзектілігі

3.2 Микроқаржыландыру және шағын кәсіпкерлікті дамыту есебінен экономикалық өсімді ынталандыру

Микрокредиттік ұйымдар — бұл микрокредит берумен айналысатын ұйымдар болып табылады.

2006 жыл әлемдегі микрокредит беру саласындағы жоғары жетістіктерді тану жылы болды, осы жылы әлемнің Нобель сыйлығы пайда болған сонау заманнан бері алғаш рет оның лауреаты кедейшілікпен күрес, кәсіпкерлікті дамыту және экономикалық өсімді арттыру бойынша халықаралық іске қомақты үлес қосқаны үшін Бангладеш Экономика профессоры және банкир Мұхаммед Юнус және ол құрған «Гремин банк» болды. Нобель Комитетінің ресми дәлелдемесі бойынша Мұхаммед Юнус «... осындай немесе өзгедей себептермен, ол оны немен төлейтінін білмейтіндіктен, жағдайы немесе жылжымайтын мүлігі жоқ болғандықтан қалыпты банктік кредит ала алмайтын адамдарға микрокредиттер бере отырып айрықша пайдалы қызметпен айналысады...». Бүгінгі күні Мұхаммед Юнустың тәжірибесі барлық әлем бойынша таратылған.[26]

Халықаралық тәжірибемен микроқаржыландыру — кедейшілік деңгейін төмендету және микро- және шағын кәсіпкерлікті дамыту есебінен экономикалық өсімді ынталандыру үшін тиімді құрал болғандығы дәлелденген.

Микроқаржыландыру деп дәстүрлі банктік қаржыландыруға қол жетімділігі жоқ микро- және шағын кәсіпкерлерге, сондай-ақ кедей адамдарға олардың өмір сүру деңгейін жақсарту, еңбекпен (өзін- өзі) қамтамасыз ету және кәсіпкерлікті дамыту үшін қаржылық қызметтер (микрокредит беру, микросақтандыру, микрожинақтау және т.б.) қатарын беру түсініледі.

Микроқаржыландыру экономикалық дамудың өзінің тиімділігін әлемнің көптеген елдерінде дәлелдеген құралы болып табылады. Әдетте, микроқаржыландыру мынадай міндеттерді шешуге бағытталған:

• 
  бастауыш кәсіпкерлерді қаржыландыру;
  
• 
  қаржыландырудың сыртқы көздеріне үлкен емес бизнес иелері —кәсіпкерлердің және дәстүрлі банктік кредит беруді пайдалану мүмкіндігі жоқтардың қол жеткізілімін кеңейту;
  
• 
  өз бизнесін ашқысы келетін, бірақ ақша қаражатын алудың дәстүрлі көздеріне қол жетімділігі жоқ халықтың әлеуметтік аз қамтылған жіктерін қаржыландыру. Бұл жерде табыс деңгейі төмен, жұмыссыздар және кәсіпкер-әйелдер туралы әңгіме болып отыр.
  

Микроқаржыландырудың халықтың өмір сүру деңгейіне оң әсер етуінің негізгі көрсеткіштері мыналар болып табылады:

• 
  Қарыз алушылардың ұтқырлығын арттыру;
  
• 
  Олардың экономикалық қауіпсіздігі;
  
• 
  Олар жасайтын сатып алулар мен тұтынатын қызметтерінің көлемі мен құнының өсімі; Отбасындағы беделінің өсуі;
  
• 
  әртүрлі әлеуметтік-саяси бағдарламаларға және т.б. тарту.
  

Микрокредит беру жүйесінің қалыптасу проблемасын шешуде мәні өндірісті дамыту үшін қолайлы салықтық және инвестициялық климат жасау, қаржылық институционалдық инфрақұрылым құрудағы бизнесті кеңейту, кәсіпкерлік субъектілерінің арасындағы бәсекелестікті дамыту үшін жағдайлар жасауға бағытталған мемлекет маңызды рөл ойнайды.

ҚР-да микрокредиттік бағдарламалардың негізгі белгілері:

• 
  кредит мөлшері – салыстырмалы түрде кішігірім;
  
• 
  мақсатты пайдаланушылар – аз деңгейлі кірісі бар үй шаруашылығы және шағын кәсіпкерлік субъектілері;
  
• 
  кредит берілетін мерзім - негізінен, қысқамерзімді;
  
• 
  кредитті пайдалану – кіріс алу және бизнесті дамыту, сонымен қатар білім алу, медициналық қызметтер және т.б. алу мақсатында;
  
• 
  кредиттің шарттары – көбінесе қандай да бір одақтастықтың жергілікті жағдайларына сай келетін кредиттер берудегі икемді шарттар.
  

Жекелей кредиттеу – банктік кредиттеудің стандартты процедурасынан кейінгі және клиент бизнесінің тіршілігін, оның кредиттік тарихы мен онда бар кеңестерді бағалауға негізделетін шағын несиелеу схемасы. Кредиттеудің осы схемасында әдетте кепілдік мүлікті ұсыну немесе дефолт жағдайында кредит бойынша бірге (субсидиарлы) жауапты тұлғаның болу қажеттілігі пайда болады.

Топтық кредиттеу – аталмыш схема сонымен қатар «Грэмин банкінің үлгісі» деп аталады. Оның негізі топтық кепілдік болып табылады. Кредит кредиттердің бірі-бірінің кепілдері болып табылатын тұлғалар тобына беріледі. Топтар өздері өз топтарының мүшелерін таңдайды және осындай өзара қарым-қатынастар топтағы серіктестік қысым жасауға мүмкіндік береді, бұл кредит бойынша уақтылы төлемдерді қамтамасыз етуге көмектеседі, сонымен қатар өздерінің Клиенттерін мұқият іріктеу мен мониторингі бойынша шағын қаржылық ұйымдардың шығындарын қысқартады.

Микрокредит беру жүйесі өз негізін ел Презвдентінің халыққа Жоллауынан алады «Қазақстан — 2030: қауіпсіздікті нығайту және барлық қазақстандықтардың игілікті жағдайын жақсарту» (10.10.1997), онда «ауылдың анағұрлым күрделі проблемалары 2000 жылы микрокредит беру арқылы шешілетін болады...» делінген.

Кедейшілікпен және жұмыссыздықпен күрес стратегиясы 1998 - 2000 жылдары микрокредит енгізуге және шағын және орта бизнесті дамытуға негізделді.

«Елдегі жағдай және ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары: қоғамды демократияландыру, жаңа жүз жылдықтағы экономикалық және саяси реформа туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы Жолдауына (30.09.1998) сәйкес Үкімет алдына сегіз нақты міндеттер қойылды, олардың анағұрлым маңыздылары мыналар болды:

1. 
   жыл ішінде кемінде 30 анағұрлым қамтамасыз етілген азаматтарға бірінші кезекте ауылда жұмыс орындарын құру үшін 3 жыл мерзімге 400 АҚШ долларына баламалы сомада микрокредиттер беру;
   
2. 
   1998 жылдан бастап кемінде 100 миллион АҚШ доллары сомасында шағын және орта бизнесті дамытуға, фермерлік шаруашылыққа, жұмыс орындарын құруға кредиттер беру.
   

Микрокредиттік жүйе құру жөніндегі жұмысты жалғастыруда 2003 жылғы наурызда Қазақстанда «Микрокредиттік ұйымдар туралы» арнайы Заң қабылданды. Бұл Заң микрокредиттер беру жөніндегі қызметті жүзеге асырумен байланысты қарым-қатынастарды реттейді.

Осы Заңға сәйкес микрокредиттік ұйымдар коммерциялық ұйымдар - шаруашылық серіктестіктер және коммерциялық емес ұйымдар — қоғамдық қорлар нысанында құрылады. Кредит мөлшері 1000 мәрте АЕК мөлшерімен шектелген болатын. МКҰ микрокредиттер беруден басқа қызметтін, қосымша түрлеріне ие. МКҰ өз қызметін микрокредиттер беру ережелері бар болғанда ғана жүзеге асыруға құқылы.

Микрокредит беруді дамытудың мемлекеттік саясатында тағы бір ілгерілемелі қадам 2006 жылғы желтоқсанда қолданыстағы заңға өзгерістер мен толықтырулар еңгізу болып табылады.

Енгізілген өзгерістерге сәйкес микрокредиттік ұйымдардың қызметтерін біздің республиканың кез келген азаматы, бизнес субъектісі, қызметшілер, яғни кез келген жеке немесе занды тұлға пайдалана алады. Микрокредиттік ұйымдар беретін кредиттің максималды сомасы 1,0 млн. теңгеден (1000 есе айлық есептік көрсеткіш — АЕК) 8,7 млн. теңгеге дейін (8000 АЕК) ұлғайтылды. Бұл Қазақстанда езіндік бизнесті ашу үшін талап етілетін сомаға жақын шамамен 70000 АҚШ долларын құрайды. (Мысалы: шаштараз немесе дүкен ашу үшін Астана қаласының жақсы ауданынан бір белмелі пәтер сатып алу, шамамен 50 000 АҚШ доллары тұрады, бұл 6,3 млн. теңгеге жақын. Осы пәтерді қайта жабдықтауға 1,0 млн. теңге және жабдық, мандайша және шикізат сатып алуға — қалған 1,4 млн. теңге қажет болады).

Микрокредит беруді дамытудағы мақсат шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуы мен экономикалық өсімін ынталандыру болып табылатын мамандандырылған мемлекеттік орган ретінде «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» акдионерлік қоғамының белгілі бір үлесін ескеру қажет.[27]

Мемлекеттің тұрақты қолдауының нәтижесінде Қор бүгінгі күні елдің шағын кәсіпкерлікті дамытудың толыққанды мемлекеттік институтына айналды. Қор шағын кәсіпкерлік секторын арзан, орташа және ұзақ мерзімді қаржылық қаражатпен қамтамасыз етеді, шағын бизнеске әлемдік тәжірибеде сынамаланған мынадай қаржылық қызметтерді ұсынады: жобалық қаржыландыру, қаржылық лизинг, банктерде шағын бизнес кәсіпорындарының кредиттерін кепілдендіру, франчайзинг, факторинг, дайын бизнесті сатып алуды қаржыландыру, екінші деңгейлі банктермен тең қаржыландыру.

Қор, нәтижесінде елдің кредиттік жүйесінің үш деңгейінің біреуін айтарлықтай дамытуға қол жеткізілетін Қазақстанда микрокредит беруді дамытудың ауқымды бағдарламасын іске асыруда.^[1]

Федералды Заңға сәйкес, микроқаржылық ұйым деп қор, автономды коммерциялық емес ұйым, мекеме, кеммерциялық емес серіктестік, шаруашылық қоғам немесе микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын және микроқаржылық ұйымдар мемлекеттік тізіліміне енгізілген серіктестік нысанында тіркелген заңды тұлға есептеледі.

Сонымен қатар, осы тізілімге қосу үшін микроқаржылық ұйым өкілетті органға белгілі құжаттар тізбесін ұсынуы тиіс. Өкілетті орган Федералды заңмен белгіленген микроқаржылық ұйымдар мемлекеттік тізіліміне заңды тұлғалар туралы мәліметтер енгізуден бас тарту үшін негіз болмаған жағдайда және микроқаржылық ұйымдар мемлекеттік тізіліміне заңды тұлға туралы мәлімет енгізу туралы куәлікті өтінушіге береді.

Федералды заң шеңберінде бөтен жеке тұлғалар тарапынан қарыз түрінде қаражат тартуға тиым салынады, бұл мүмкін қаржылық тәуекелді, сондай-ақ жалпы қаржы жүйесіндегі оның салдарын минималдауға мүмкіндік береді.

Микроқаржылық ұйымдар құнды қағаздар нарығында кез-келген кәсіптік қызмет түрін жүзеге асыра алмайтыны белгіленді. Сонымен қатар микроқаржылық ұйымдар тоқсан сайын өкілетті органға қызметі туралы және жетекшілік органның персоналды құрамы туралы есептері бар құжаттарды ұсынуға міндетті. Нұсқалған құжаттарды ұсыну мерзімі және нысандары өкілетті органмен анықталады.

Әзербайжан Республикасында 2011 жылғы 9 ақпанда «Банктік емес кредиттік ұйымдар туралы» Заң (одан әрі - Заң) күшіне енді. Әзербайжанда микроқаржыландыру он жылдан астам болғанына қарамастан, бұл Заң экономиканың бұл саласын реттеу бірінші ұмтылыс болды. Заң барлық банктік емес несиелік ұйымдарды (БЕНҰ), микроқаржылық ұйымдарды қоса алғанда, кредиттік одақты санамағанда қамтиды. Заң шеңберінде, БЕНҰ мамандырылған несие ұйымдар ретінде анықталады, оған қарыз беруге және басқа да рұқсат етілген қызметті жүзеге асыру рұқсат етіледі. Заңға сәйкес БЕНҰ Әзербайжан Республикасының Азаматтық Кодексімен анықталатын кез-келген ұйымдастыру – құқықтық нысанда мекемелене алады. Басқаша айқанда, құрылтайшылар (акционерлер) өз БЕНҰ серіктестік түрінде, жауапкершілігі шектеулі қоғамдар, акционерлік қоғам және кооперативтер түрінде ұйымдастыруға құқылы. Алайда пайдасыз БЕНҰ қорлар мәртебесінде ұйымдастыруға рұқсат етіледі. БЕНҰ жаңа құқықтық тәртіп шеңберінде заңды тұлға ретінде тіркелген болуы тиіс және сәйкес жарғылық капитал енгізілуі тиіс. Заң соммаға талап белгілемейді, алайда онда сомманы АОБ анықтауы тиістігі аталған.

Польшада микроқаржылық институттар қызметін банк заңнамасы, Ұлттық банктің арнайы нұсқаулықтары, «Несиелік одақтар туралы» Заң реттейді. «Кәсіпкерлік қызмет бостандығы туралы» Заң Польшада шаруашылық қызметті жүзеге асыру қағидаттарын анықтайды. Микрокредиттеу институттарының польшалық жүйесін дамытуды талдау, микрокредиттік ұйымдар қалыптасуында Еуропалық даму және қайта құру банкі, Бүкіләлемдік банк және т.б. сияқты халықаралық қаржылық ұйымдар елеулі рөл атқарды. Польшада микрокредиттік жүйелерінің дамуы өзіне бір жолға салынған маркетингі, өнімдер мен процедурларды стандартизациялау, клиенттерге қызмет көрсетудің бірыңғай бағдарламалық өнімдері, өзара кепілдік жүйелер және басқаларды енгізген микрокредиттік саласында мемлекеттік саясатқа әсерін тигізеді.

АҚШ-та қаржы секторының ресми институттары еретін, аса дәйекті және жетілдірілген нормативтер жүйесі бар. Несие айналымдар табысынан ғана олардың қызметке қабілеті анықталатындықтан, олардың қызметтерінің стандарттары елеулі дәрежеде әдістемелер, резервілеу нормалары, қамтамасыз ету құралдарына ғана ереді. Микрокредиттеу үдерістері сектор қызметін реттеуші, шағын кәсіпорындарды дамытудың мүдделері және қаржылай мұқтаждарын қанағаттандыратын және салыстырмалы қымбат емес несиелерге қолжетімдікті анықтайтын заңнамалық нормалармен қамтамасыз етілетіні маңызды. Банктік қызметтермен қамтылмаған АҚШ халқының үлесі 5-6% құрайды (салыстыру үшін, дамушы елдер мен экономикасы ауыспалы елдерде осы үлес 80%, ал Африкада – тіптен 95% дейін жетеді). Бұл АҚШ (басқа да индустриалды елдермен де сияқты) және әлсіз дамыған елдер арасындағы кейбір стратегиялық айырмашылықтарды шарттайды. Сондықтан АҚШ-тағы көзқарастар микроқаржыландыруды арнайы заңнамалық қамтамасыз етуде ғана емес шоғырланады, сондай-ақ мемлекетпен басқарылатын, несиелік институттар қызметтерінің нормативтерін, нысаналы несиелер мен үкіметтік жәрдес ақшаларды ұсыну тәртібін, қымбат емес қаржы қызметтерін ұсынуға қойылатын заңнамалық талаптарды қосады.

Шетелдік тәжірибені жалпылау елдің экономикалық белсенді халқының ең бұқаралық және жылжымалы бөлігін біріктіретін, микрокәсіпкерлікке қатысты ұлттық экономикалық саясаттың негізгі бағыттарын анықтау үшін ең ұтымды институционалды негізі ретінде микроқаржыландыруды қарастыруға мүмкіндік береді. Микроқаржыландыру әртүрлі даму деңгейлі шетел елдеріндегі экономикалық өсуді ынталандырудың аспабы болып табылады.

Жоғарыда көрсетілген шаралар кешенін енгізу микро қаржыландыру нарығын сауықтандыру мен тәртіпке келтіруге және жағдай жасауға мүмкіндік береді, олар МҚҰ ұсынатын қаржылық қызмет көрсету спектрін кеңейте алады (14 кесте).[28]
Кесте 14

ЖІӨ, микрокредиттік ұйымдармен берілген, кредиттерлің үлесі

Сурет 17 – Қаржы делдалдық деңгейі.

2011 ж. бірінші тоқсанда мемлекеттік орган- өңдеушінің деректеріне сай микро кредиттендіру ұйымдарынан тартылған барлық қаражатынан банктердің қарызы 78,9% құрады (15 кесте).

Қазақстан экономикасында банктік сектордың рөлін сипаттайтын,

Сурет 18. ЖӨӨ микрокредиттік ұйымдармен тартылған қаражаттар үлесі.

ҚОРЫТЫНДЫ

Нарықтық экономикада кәсіпкерлік орталық орынға ие және ол әлеуметтік-экономикалық құбылыс ретінде кең спекторлы қоғамдық қарым-қатынастарды қамтиды. Мұнда құқықтық, психологиялық, тарихи сәттер көрініс алады. Сондай-ақ, кәсіпкерлік әрекет тіршілігіміздің экономикалық жағдайларына да қатысты. Кәсіпкердің нарықтық экономиканың басқа агенттерінен айырмашылығы - өзінің экономикалық әрекетінің нәтижесінде пайда түсіре білетіндігі. Кәсіпкердің сұранысты қамтамасыз ету мақсатымен шығындалған қаржы мен баға арасындағы айырмашылықтар пайда болады, бұл кәсіпкер көздеген нақты мақсат. Кәсіпкердің алатын пайдасы, маңызды қозғаушы күш болып табылады, сондықтан кәсіпкерліктің дамуы және кеңеюі үшін экономикалық белсенді орта қажет. Бүгінгі таңда кәсіпкер немесе өсімқор, иелігіндегі қажетті құралдары бар пайдалы жұмысты ұйымдастырушы. Олар шағын кәсіпорындардың иесі, акционерлік қоғамның басқарушы, коопертивтің жетекшісі және шаруашылық бірлестіктерінің менеджерлері болып табылады.

Кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік қолдаудың қозғаушы құралдарының бірі кәсіпкерлікті шағын кәсіпкерлік құрылымдарын қаржылай көмек көрсету болып табылады. Қазіргі Қазақстандағы шағын бизнестің басты мәселесі - несие беру саясаты. Несие тек қана кепілдеме ретінде мүліктереге беріледі. Ал кепілдемеге жарайтын мүлік кәсіпорында жоқтың қасы, сондықтан шағын кәсіпкерліктің керекті несиесіне кепілдік бере алмайды. Сондықтан шағын бизнесті қолдайтын арнайы банктік несие кәсіпкерге көмектің бір бөлігі болу керек. Шағын кәсіпорындар мамандар дайындау, банктік несие алу және ақпараттық қызметтерге мұқтаж. Шағын кәсіпкерлік фирмалар қазіргі жағдайда делдалдық сферада, сонымен қатар тез айналымды сала, сауда саттық, қоғамдық тамақтану, құрылыс, техника және машиналарды жөндеу т.б. салаларында өз орынын алып отыр. Әрбір экономикалық субъектінің өзінің көздеген мақсаты болатыны белгілі. Кәсіпкер мен жалдамалы жұмысшыны алатын болсақ, олардың жоспарының жартысы сәйкес келеді (пайда көп болса, еңбекақы да көп болады), ал жартысы қарама-қарсы болады (кәсіпкер жоғары еңбек жалақысына қызықпайды, ал жұмысшының мүддесі жоғары еңбек жалақысы). Осы жағдайда екі жақ та өзара келісім шарттарын іздестіреді, ал бұл кәсіпкерлік процесстің субъектілерінің өзара байланысының негізі болып табылады.

Шаруашылықтың қазіргі жағдайында әрбір кәсіпкер өндірістің терең мамандану шарттарында жұмыс істейді. Кез-келген кәсіпкер тиімді партнерлік байланысты қажет етеді. Нарықтық жағдайда кәсіпкерден басқа кәсіпкерлермен байланысу мүмкіндігі, тиімді партнерлік байланыстарды іздестіре білу мүмкіндігі талап етіледі. Қазақстанда кәсіпкерліктің даму белгілері бұл экономикалық даму ұзақ, әрі маңызды факторлары ретінде қарастырылады.

Экономикалық бизнестің дамуының маңызды факторы-шаруашылық әрекеттің, сауданың, жерді иеленудің, бір-бірімен еркін бірлесу т.б. еркіндігін білдіреді. Экономикалық еркіндіктің кәсіпкерге де, бизнесмендерге де, тұтынушыға да мыңызы зор, себебі тұлғалардың шығармашылық әрекеті үшін қолайлы ортаны қалыптастырады.

Қорыта келе, кәсіпкерліктің экономикалық табиғаты мен шаруашылық жүргізу түрлері, экономиканың дамуындағы үлесі зор екендігін анықтайды. Кез-келген қоғамның экономикасы түрлі әрекеттердің жиынтығы болып табылады, бұл әрекеттер нәтижесінде өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың өзара әсерлері дамыйтыны жүзеге асады.

Экономикасы нарықтық бағытқа бет алған Қазақстан үшін кәсіпкерлікті дамыту мәселесі - өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Өйткені, нарықтық экономиканың өзі – кәсіпкерлік экономика.

Кәсіпкерлікті дамыту - нарықтық дамытудың кепілі. Сондықтан да, кәсіпкерлік төңірегіндегі көптеген мәселелердің көтеріліп жатуы да оның экономикадағы рөлінің өте маңыздылығын дәлелдейді. Қорыта келе, жалпы өркениетті елдердің қай қайсысын алсақ та өздерінің экономикалық және әлеуметтік мәселелерін шешуде кәсіпкерлікке арқа сүйейді. Себебі кәсіпкерлік халықтың әл-ауқатын арттырумен қатар қосымша жұмыс орындарының ашылуына да себебін тигізеді. Кәсіпкерліктің осындай және басқа да экономикалық және әлеуметтік функциялары оны дамыту мәселесін маңызды мемлекеттік міндеттер қатарына жатқызуға және экономиканы реформалаудың ажырамас бөлігі деп қарастыруға негіз береді. Техникалық прогресс, тұтынушы сұранысын толық қанағаттандыру кәсіпкерліктің тиімділігіне байланысты болады.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. 
   Қазақстан – 2030 стратегиясы. Алматы. 2005.
   
2. 
   ҚР Кәсіпкерлікті дамыту және шаруашылық қызметтің еркіндігі туралы Заңы, өзгертулер және толықтырулар. 1993.
   
3. 
   «ҚР Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау көрсету туралы» Заңы. 1997.
   
4. 
   «ҚР Жеке кәсіпкерлік туралы» Заңы. 1997.
   
5. 
   Михайлушкин А.И., Шимко П.Д. Экономика. Москва.2001.
   
6. 
   Әубәкіров Я.Ә., Байжұмаев Б.Б., Жақыпова Ф.Н., Табеев Т.П. Экономикалық теория. Алматы. 1999.
   
7. 
   Баймолдаева М.Т. Шағын кәсіпорынды ұйымдастыру және қаржыландыру. АльПари, 2010, №1-2 (51-52), стр. 202-205.
   
8. 
   Кантарбаева А.К. Предпринимательство институционально-эволюционный подход. Алматы.:Раритет.2002.
   
9. 
   Жүнісов Б., Мәмбетов Ұ. Байжомартов Ү. Нарықтық экономика негіздері. Алматы. 1994.
   
10. 
    Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару негіздері. Алматы Экономика. 2001.
    
11. 
    Бегежанов Д.Б. Франчайзинг как экономический инструмент развития малого предпринимательства. // АльПари, 2011, №1-2 (53-54), стр. 136-140.
    
12. 
    Грибанова С. Европейские деньги для малого бизнеса.Новое поколение. Алматы.№ 49 (289). 2003.
    
13. 
    Жумагалиева Б.З. Развитие малого и среднего бизнеса. // АльПари, 2011, №1-2 (53-54), стр. 155-157.
    
14. 
    Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О. Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері.Алматы.:Экономика. 2002.
    
15. 
    Бляхман А.С. Экономика фирмы. Санкт – Петербург. 2010.
    
16. 
    ЖШС «Пинта» кәсіпорынның 2009-2011 жж. бойынша жылдық қорытынды есебі.
    
17. 
    ЖШС «Пинта» кәсіпорынның 2009-2011 жж. бойынша кәсіпорын балансы.
    
18. 
    Лысенкер Л.Ш., Лысенкер Э.М. Основы рыночной экономики. Алматы.: Рауан.1997.
    
19. 
    Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тілеужанова М.Ә. Микроэкономика. Алматы.2000.
    
20. 
    Малое предпринимательство теория, мировой опыт и Казахстан // Под ред. проф. Жатканбаева Е.Б. Алматы. Қазақ университеті.2001.
    
21. 
    Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорынның экономикасы. Алматы. 2003.
    
22. 
    Бисенғазиев Н., Хамитов А.Ш. Кәсіпкерлік негіздері.Орал.2001.
    
23. 
    Кыдыралина Б.М. Организация малого предпринимательства в Республике Казахстан макро-, мезо- и микроуровневые аспекты. Караганда.:Болашақ. 2003.
    
24. 
    Құдайбергенова К.С. Микроэкономика. Көкшетау.2005.
    
25. 
    Омурзаков Т.К. Проблемы и основные рычаги совершенствования государственной поддержки малого предпринимательства. АльПари, 2011, №3 (55), стр. 153-156.
    
26. 
    Нұрғалиев Қ.Р. Қазақстан экономикасы.Алматы. 2010.
    
27. 
    Рубе В.А. Малый бизнес история, теория, практика. Москва.:ТЕИС.2000.
    
28. 
    Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын кәсіпкерлікті басқару. Алматы.:Білім. 2004.
    
29. 
    Утаров А.К., Қалықұлов Қ.М., Мауленқұлова Г.Е. Шағын және орта кәсіпкерліктің талдаудағы тиімді экономикалық – математикалық әдістер. // АльПари, 2011, №3 (55), стр. 61-65.
    

жүктеу/скачать 0,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: