Кітап жоғары оқу орындарының филология факультеттерінің сту- денттеріне, мектеп мұғалімдеріне және көпшілік оқырманға арналған


ескі  қару-жарақ, сауыт-сайман атаулары



Pdf көрінісі
бет154/267
Дата08.09.2023
өлшемі3,48 Mb.
#180532
түріБағдарламасы
1   ...   150   151   152   153   154   155   156   157   ...   267
Байланысты:
Рәбиға Сыздықова Сөздер сөйлейді

ескі 
қару-жарақ, сауыт-сайман атаулары
. Олардың ішінде 
жақ/жай
сияқты қарапайым қарумен қатар 
мылтық, зеңбірек
сияқты отты 
қарулардың да бүгінде көпшілік оқырманға бейтаныс, қолданыста 
жоқ сөздерді талдауға болады.
Жақ 
(оны қазақтар 
садақ
деп те атайды), оның «детальдары»:
кіріс, адырна
және оғы мен сауыттарының аталулары бүгінгі оқыр-
мандарға біршама таныс, біріншіден, батырлар жырлары сияқты 
эпостарды мектептен бастап танып, оқып жүрген адамдар 
жай/жа, 
садақ, сай кез оқ, қозыжаурын, сауытбұзар 
деген сөздерді біледі
екіншіден, 
жай тарту
– бүгінгі спорттың бір түрі екендігі де бұл 


252
саладағы сөздерді ескілік деп танытпайтын сияқты. Ал 
мылтық
деген отты қарудың жалпылық атауы таныс болғанмен, оның қазақ 
қауымы XVIІ-ХІХ ғасырларда пайдаланған түрлерінің атаулары 
ескіліктер қатарына жатады. Жоғарыда айтылды, бүгінгі ғылыми 
еңбектер мен көркем әдебиеттен мылтықтың 
қозыкөш, күлдірмамай/
құлдырмамай, шамғал/самқал, жекеауыз, бірауыз, қандыауыз, 
желдіауыз, шиті, берен
деген түрлері болғанын біле аламыз. Әрине, 
олардың әрқайсысының құрылымын, қасиетін (сын, сапасын) дәл 
түгел айтып бере алмауымыз мүмкін. Дегенмен кейбіреулерінің 
өзгелер берген түсіндірмелерін келтіруге болады.
Жезайыр
. «Қазақтың батырлар жыры» деп аталатын үлкенді-
кішілі жыр үлгілерінде ұрыс-соғыс, шабуыл-шайқастар суреттелетіні 
мәлім. Демек, бұларда ертеректе қолданылған қару-жарақ, сауыт-
сайман, құрал-жабдық, қорған-пана атаулары мен ұрыс-соғыс семан-
тикасын қамтитын қимыл-әрекет, сын-сипат атаулары – етістіктер, 
сын есім мен үстеу едәуір мол болған. Олардың көпшілігі – бұл күнде 
ұмыт бола бастаған немесе мүлде ұмыт болған сөздер. Мысалы, ба-
тырлар жырлары мен тарихи көркем шығармаларда кездесетін отты 
қарудың, айталық, мылтықтың 
қозыкөш, күлдірмамай/құлдырмамай, 
шамғал/самқал, қандыауыз
деген атаулары бар. Солардың бірі 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   150   151   152   153   154   155   156   157   ...   267




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет