Кітап жоғары оқу орындарының филология факультеттерінің сту- денттеріне, мектеп мұғалімдеріне және көпшілік оқырманға арналған


ман аффиксі деп ойлауы мүмкін. Ал қазақ тілінде - ман



Pdf көрінісі
бет252/267
Дата08.09.2023
өлшемі3,48 Mb.
#180532
түріБағдарламасы
1   ...   248   249   250   251   252   253   254   255   ...   267
Байланысты:
Рәбиға Сыздықова Сөздер сөйлейді

ман
аффиксі деп ойлауы мүмкін. Ал қазақ тілінде -
ман
жұрнағы 
мұндай қызмет атқармайды (
тастарманда жұрт жаман
– тастала-
тын адам емес қой). Осы жұрнақты активтендіріп 
сатарман
(сату-
шы), 
бұйырман
(заявка), 
аларман
(сатып алушы) деген тұлғаларды 
ұсынушылық орын алды.


393
Зерттеліп отырған кезеңде жаңа сөз жасауда әсіресе көзге 
түсетін амалдың бірі – 
хана, жай, хат, нама/наме, аңы, сөз, май, 
тану
деген толық мәнді лексикалық бірліктердің жаңа сөз жасай-
тын жұрнақтардың қызметін атқарушы элементтерге айнала ба-
стауы. Бұл сөздер өзге түбірлерге жалғанып, әрқайсысы өздерінде 
бар семантикалық реңктерінің бірін сақтап, неологизм жасайды. 
Мысалы, 
хат
сөзі бұл құрылымдарда өзінің тіке номинативтік 
мағынасынан айрылып, жалпы жазылған дүниенің бір түрін атауға 
көмектеседі. Айталық, 
баянхат
(рапорт), 
қолдаухат
(рекоменда-
ция), 
үндеухат
(воззвание), 
әсемхат, ашықхат
(открытка), 
жедел-
хат
(телеграмма), 
бақұлхат
(завещание), 
нұсқаухат
(инструкция) 
деген ондаған жаңа туындыда 
хат
сөзі белгілі бір жазба дүние ата-
уын білдіретін аффиксоидқа айналып тұр. Көрсетілген өзге сөздер 
де осындай: өздерінің нақты лексикалық мағыналарынан айрылып, 
бірақ бір семасын (мағыналық реңкін) сақтап, жаңа сөз жасайды. 
Бұлардың ішінде әсіресе -
хана:
зертхана
(лаборатория), 
перзент-
хана
(жас сәбилерді тәрбиелейтін орын), 
бұзаухана
(бұзауларды 
ұстайтын қора), 
мәйітхана
(морг); 
-нама/-наме:
текнама
(генео-
логия), 
рұқсатнама
(виза), 
заңнама
(законодательство), 
ғұмырнама
(мемуар), 
қазанама 
(некролог) т.б.
Кейінгі кезеңдерде осындай аффикстік қызмет атқарушы ретінде 
-


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   248   249   250   251   252   253   254   255   ...   267




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет