Когнитивті лингвистика
жүктеу/скачать 0,63 Mb. Pdf көрінісі
|
document (3)
| «ішкі концептуалды» бағытқа
негізделе, бұл кезде белгілі бір автордың концепциясын зерттеуге бағытталған ізденістер тек баяндаумен шектеледі, сондықтан жаңалықтар деңгейі авторлық тұжырымның негізінде ғана анықталады; «концепциядан жоғары тұратын» бағыт бойынша, керісінше, авторлық тұжырымдарды негізге ала отырып, оның тың концептуалды құндылығына зер салу мақсат етіледі, сол себепті кез келген ой түйіні зерттеушінің субъективті талдауына еркіндік беріп, тұжырым дайын қалпында ғана емес, астарлы не аяқталмай қалған пікірлер тоғысында дамытылады, сол арқылы олардың ғылым үшін маңыздылығы айқындалады; «концепцияаралық» бағыттың ерекшелігі – тұжырымдардың кей бөліктері сыни сипатта зерттеушінің өз теориясымен салыстырыла беріледі, сөйтіп айтылған пікірге талдау жасауда ізденуші толық еркіндікке ие болады. Мұндай бағыт ғылымда сабақтастықты сақтауға мүмкіндік береді. «Білім парадигмасы деген ұғым ...мектептер мен бағыттар деген ұғымдарды жоққа шығармай, лингвистика тарихнамасында ортақ мақсатқа жұмылған, яғни өз ғылыми-зерттеу хабарларын, бағдарламаларын, бастапқы идеяларын, міндеттерін ауқымды да маңызды тілдік проблемаларды шешуге бағыттаған ғылыми қауымдардың ірі бірлестіктері қамтамасыз ететін өзгеше ұстанымдарды көрсету үшін сұрыпталған» деген қағида негізінде жұмыста қазақ тілтаным ғылымының даму кезеңдерін айғақтайтын негізгі бес парадигма бөлініп қарастырылды. Олар: І – кезең: «тілтану» парадигмасының қалыптасуы – ХХ ғасырдың 20-45 жж.; негізгі өкілдері: А.Байтұрсынұлы, Қ.Жұбанов, С.Аманжолов және т.б. ІІ – кезең: тілдік бірліктердің танымдық парадигмасы – ХХ ғасырдың 45-70 жж.; негізгі өкілдері: Н.Сауранбаев, Ғ.Мұсабаев, М.Балақаев, І.Кеңесбаев және т.б. ІІІ – кезең: тілтанымдық қағидалардың жалпы теориялық парадигмасы – ХХ ғасырдың 65-85 жж.; негізгі өкілдері: К.Аханов, Т.Қордабаев, Ә.Хасенов және т.б.. ІҮ – кезең: тілтанымдық этюдтер парадигмасы– ХХ ғасырдың 70 жылдары мен аяқ шені; негізгі өкілдері: Ә.Қайдар, Р.Сыздық, Ш.Сарыбаев, Ә.Болғанбаев, Е.Жанпейісов, Т.Жанұзақ, С.Исаев, Ө.Айтбаев, М.Серғалиев, Ж.Манкеева және т.б. Ү – кезең: қазіргі когнитивтік парадигмалар – ХХ ғасырдың аяғы мен бүгінгі күндер [ 1-сызбаны қараңыз]. Бұл кезеңдердің хронологиялық дамуына назар аудара отырып, бір тілтанымдық белестің екінші белеспен тығыз сабақтасуы нәтижесінде аралық шекаралардың жылжымалы сипатын байқау қиынға соқпайды, яғни қазақ тіл 12 біліміндегі динамикалық қалыптасу мен жүйелі үйлесімділік кезеңдердің қарым- қатынасын бөлек-бөлек емес, кешенді бірлікте, шартты жіктеме негізінде қарастыруға мүмкіндік береді. Мәселен, алғашқы сатыға қарағанда, әрбір келесі кезең нақты аяқталған нүктеден басталмай, ішкі тұтастықты дәйектей, идеялық тоғысуды сақтай жалғасқан. Оның себебін жалпы адамзат болмысының ортақ өсу заңдылықтарынан, тілдік және танымдық универсалий негіздерінің ұштасу өзгешелігінен әрі тіл атаулының табиғаты мен қызметін айғақтайтын факторлардан іздеген орынды, өйткені адамның физиологиялық қабілеті оның әлеуметтік және психологиялық мүмкіндігінің, танымдық зерделеуінің, мәдени өркендеуінің бастауын құрайды. Ішкі және сыртқы уәждердің тілдік құралдарды зерттеуге әсер етуі тілтанымдық ұғымдар мен ұстанымдардың да өзара ұқсас негізде дамуына ықпал етті, дәлірек айтқанда, қазақ тілтаным ғылымының теориялық қалыптасуы, бір жағынан, объективті себептермен айқындалса; екінші жағынан, субъективті қабылдаудың, зейін қоя бақылау мен аңдаудың, бағалаудың нәтижесі деп танылады; яғни «ғылыми қауымдастықтардың» (Т.Кун) ортақ мақсаты мен мүддесі, зерттеу нысандары мен қол жеткізген нәтижелері қазақ тіл білімінде когнитивтік парадигмалар мен теориялардың дүниеге келуін уәждеді. жүктеу/скачать 0,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|