«Компьютерлік жүйеде ақпаратты қорғау» пәнінен оқу-әдістемелік кешен

5. Бippеттілік шифрлау жүйесі, Вернам шифры.

1. 
   Теориялық мағлұматпен танысу.
   
2. 
   Теориялық мағлұматқа талдау жасау.
   
3. 
   Бақылау сұрақтарына жауап беру.
   
4. 
   Жеке тапсырмаға талдау жасап, мысалдар келтіру.
   

1. 
   Плейфердің биграммды шифрында ақпаратты шифрлау қалай орындалады?
   
2. 
   Гронсфельд шифры ақпаратты қалай түрлендіреді?
   
3. 
   Вижинер шифрлау жүйесі қалай орындалады?
   
4. 
   Уитстонның “қос квадрат” шифры ақпаратты қалай түрлендіреді?
   
5. 
   Бippеттілік шифрлау жүйесі, Вернам шифрының қалайша орындалады?
   

• 
  ақпараттық қауіпсіздікті, оның негізгі мақсаттарын, ақпаратты бірлесіп пайдаланудың кепілдік механизмі ретінде қауіпсіздіктің маңыздылығын анықтайды;
  
• 
  шешілген міндеттерге сәйкес ақпараттық қауіпсіздіктің мақсаттары мен ұстанымдарын қолдау жөніндегі шаралар;
  
• 
  мақсаттарға және басқару құралдарына, оның ішінде тәуекелдерді бағалау, сондай-ақ тәуекелдерді басқару құрылымдарына жетістікке жету жөніндегі іс-шаралар;
  
• 
  нормативтік, құқықтық, шарттық актілердің талаптарына сәйкес ұстанымдарды, стандарттарды түсіндіру;
  
• 
  ақпараттық қауіпсіздікті басқару, оның ішінде ақпараттық қауіпсіздіктің қақтығысы туралы хабарлау жөніндегі жалпы және арнаулы міндеттерді анықтау;
  
• 
  қауіпсіздік саясатын қолдай алатын құжаттамаларға сілтеме (пайдаланушылардың сақтауы тиіс қауіпсіздіктің рәсімдерін немесе қауіпсіздік ережесін егжей-тегжейлі баяндау).
  

• 
  ақпараттық қауіпсіздік саясатына сәйкес іс-қимылдар;
  
• 
  оларды пайдалану үшін рұқсатсыз қол жеткізуден, ашудан, өзгертуден, жоюдан немесе кедергіні құрудан ресурстарды қорғау;
  
• 
  ақпараттық қауіпсіздікке байланысты анықталған үдерістерді және іс-шараларды орындау;
  
• 
  жұмыстарды орындаған кезде бөлек тұлғаларға тапсырылған міндеттерді кепілді орындау;
  
• 
  қауіпсіздіктің оқиғалары немесе басқадай қауіпсіздіктің тәуекелдері туралы хабарлама.
  

• 
  ақпаратты өңдеу және онымен айналысу;
  
• 
  ақпаратты резервтік көшіру, мерзілімділігі;
  
• 
  жоспарлауға, оның ішінде басқадай жүйелермен өзара байланыс, жұмыстың ең ерте басталуы мен ең кеш аяқталуының уақытына талап;
  
• 
  қателерді өңдеу немесе басқадай ерекше жай-күй жөніндегі нұсқама, ол міндеттерді орындау, оның ішінде жүйелік қосалқы бағдарлама пайдалануға шектеу барысында пайда болуы мүмкін;
  
• 
  күтпеген операциялық немесе техникалық қиыншылықтар пайда болған жағдайда байланыстарды қолдау;
  
• 
  арнайы ақпаратты шығару және ақпаратты алып жүрушіге қатынасу жөніндегі нұсқама, мысалға, сәтсіз аяқталған міндеттер үшін қортынды нәтижелерін қауіпсіз жою жөніндегі рәмідерді қоса алғанда, баспа құрылғылары немесе жабық қортындыны басқару жөніндегі үшін арнаулы қағазды пайдалану бойынша;
  
• 
  жүйенің істен шығуынан кейін падаланылатын қайта жіберу және жүйені қалпына келтіру;
  
• 
  аудиттің есеп беруін және жүйе туралы ақпараттар жөніндегі есеп беруді басқару.
  

• 
  резервтік көшіруге жататын ақпараттар құрамын анықтау;
  
• 
  резервтік көшіру бойынша дәл және толық есеп берулерді шығару, көшіру рәсімдерін құжаттандыру және ақпараттарды қалпына келтіру;
  
• 
  резервтік көшірудің көлемін (толық немесе таңдаулы резервтік көшіру) және оның орындалу жиілігін анықтау;
  
• 
  жұмыс деректерін қалпына келтіру рәсімдерінің жұмыс жасауы үшін, тағайындалған мерзімге аяқталуына олардың тиімділігі мен мүмкіншілігін кепілдендіру үшін, ақпараттарды қалпына келтіру рәсімдерін тестілеу және рәсімдеу мүмкіншілігі;
  
• 
  резервтік көшірмелер шифрлаумен қорғалуы тиіс;
  
• 
  үздіксіз жұмыс жасау талаптарына сәйкес оларды кепілдендіру үшін, тестілеу мерзімділігіне көшіру жүйелерінің тізбегін анықтау;
  
• 
  зілзала нәубеті немесе апаттан кейін жүйені толықтай қалпына келтіру үшін (резервтік көшіру барлық ақпараттық жүйені, қосымшаны, деректерді қамтуы тиіс) қажетті резервтік көшірудің тәртібі;
  
• 
  ақпараттарды сақтау, сондай-ақ әрдайым сақталатын мұрағаттық көшірмелер үшін уақыт мерзімін анықтау.
  

• 
  пайдаланушылардың идентификаторлары (растаулары);
  
• 
  негізгі оқиғалар туралы уақыты, күні және нақты ақпараты, мысалға жүйеден шығуының тіркелуі;
  
• 
  терминалдың идентификаторы немесе орналасқан орны, егер бұл мүмкін болса;
  
• 
  жүйеге қол жеткізудің табысты және табыссыз әрекет жасау бойынша есеп беру;
  
• 
  табысты алынған деректер мен ауытқыған деректер бойынша және басқадай ресурстарға қол жеткізуге әрекет жасау бойынша есеп беру;
  
• 
  жүйенің кескін үйлесімінде өзгертулерге;
  
• 
  артықшылығы барды пайдалану бойынша;
  
• 
  қосымшаларды және жүйелік қосалқы бағдарламаны пайдалану;
  
• 
  қол жеткізуі және қол жеткізудің түрі жүзеге асырылған файлдар;
  
• 
  желілік адрестер және хаттамалар;
  
• 
  қол жеткізуді басқару жүйесімен құрылғанды хабарлау;
  
• 
  активтену және қорғау жүйесінің жұмыс жасауының тоқтауы, мысалға, антивирустік жүйелер, басып кіруін айқындау жүйелері;
  
• 
  аудиттің есеп беруі ішкі, жасырын жеке деректерді ұстауы мүмкін, олардың құпиялығын қорғау жөніндегі сәйкес шаралар қабылдануы тиіс;
  
• 
  жүйелік әкімшілер өз бастамасы бойынша журналдардағы есеп берулерді кетіруге немесе олардың құрылуын үзіп тастауға рұқсат алуы тиіс емес.
  

• 
  қол жеткізуді, оның ішінде тіркеудің нақты ақпаратын бекіту:
  
  • 
    пайдаланушының идентификаторы (ID);
    
  • 
    негізгі оқиғалардың күні мен уақыты;
    
  • 
    оқиғалардың түрлері;
    
  • 
    қол жеткізуі жүзеге асырылған файлдар;
    
  • 
    пайдаланған бағдарламалар мен жүйелік қосалқы бағдарлама;
    
• 
  барлық ерекше артықшылық операциялар:
  
• 
  ерекше артық есеп жүргізу жазбаларын пайдалану, мысалға, супервизорды, (root) әзірлеушісін, әкімшіні;
  
• 
  жүйені іске қосу және тоқтату;
  
• 
  енгізу – шығару құрылғыларын бекіту және босату;
  
  • 
    рұқсат етілмейтін қол жеткізудің әрекет етулері:
    
  • 
    пайдаланушының сәтсіз немесе ауытқыған операциялары;
    
  • 
    деректермен және басқадай ресурстармен сәтсіз немесе ауытқыған операциялары;
    
  • 
    желілік шлюздер және желіаралық экрандар үшін қол жеткізу және хабарлама құқығының бұзылуы;
    
  • 
    басып кіруін айқындаған жүйелердің ескертуі;
    
• 
  ескерту немесе жүйелердің істен шығуы, мысалға:
  
  • 
    консольға шығарылған ескерту немесе хабарлама;
    
  • 
    жүйенің айрықша жай-күйі бойынша есеп берулері;
    
  • 
    желілерді басқаруды жүйелерге ескерту;
    
  • 
    қол жеткізуді басқару жүйесімен құрылғанды хабарлау;
    
• 
  қауіпсіздік жүйелерін және басқару құралдарын күйге келтіруді өзгерті немесе өзгертуге әрекет қылу.
  

• 
  қосымшалар үдерістерінің сыншылдығы;
  
• 
  ақпараттарды талдаудың маңыздылығы, сезімталдығы, және сыншылдығы;
  
• 
  жүйеге енудің және оны жөнсіз пайдаланудың өткен тәжірибесі, пайдалану жиілігінің ақсайтын жері;
  
• 
  жүйелер байланыстығының дәрежесі (әсіресе жалпы пайдаланудағы желілермен);
  
• 
  пайдалануы тоқтатылған құралдардың есеп беруі.
  

• 
  тіркелген хабарлама түрлерінің өзгеруі;
  
• 
  есеп беру файлдарын редакциялау және жою;
  
• 
  онда есеп берулер сақталатын ақпараттарды алып жүрушілердің сыйымдылығын арттыру, нәтижесінде оқиғалар жазбаларының немесе соңғы тіркелген оқиғаларының қайта жазбаларының істен шығуының неден болуы;
  
• 
  есеп беру жазбаларын сақтау ережелерімен сәйкес (немесе ақпараттарды растайтындарды жинау және сақтау жөніндегі талаптарды орындау үшін) аудиттің кейбір есеп берудің мұрағаттануын жасайды;
  
• 
  екінші есеп беруге хабарламалардың сәйкестендірілген түрлерін автоматтық түрде көшірілуі немесе сәйкестендірілген жүйелік қосалқы бағдарламаларды пайдаланылуы немесе есеп берулер файлдарының талдауын орындау үшін аудиттің аспаптық құралдары мүмкіншілігін қарастыру;
  
• 
  жүйелік есеп берулер, себебі өзгерген немесе олардағы деректерді жойған кезде қорғалуы тиіс, қолданыстағы есеп берулер қауіпсіздік туралы жалған әсер құруы мүмкін.
  

• 
  оқиға болған уақыт (операциялардың табысты немесе табыссыз аяқталуы);
  
• 
  оқиғалар туралы ақпарат (мысалға, кері файлдар) немесе өзі туралы (мысалға, қате болды, және оны түзету бойынша операциялар қабылданды);
  
• 
  қандай есеп жүргізу жазбасы пайдаланылғаны немесе қандай әкімші немесе оператор сәйкес операциаларды орындалғаны туралы мәлімет;
  
• 
  қандай үдерістер пайданылғаны туралы мәлімет.
  

• 
  себебі, істен шығудың қанағаттандырарлық жойылғанына кепілдік беретін істен шығуларды тіркеу есеп берулерін тексеру;
  
• 
  басқару құралдары қатерлердің астында қойылған жоқ және себебі рұқсат етіліп, бекітілген шаралар қабылданды дегенге кепілдік беретін жағдайды түзеу жөніндегі шараларды тексеру.