Тақырыбы: «Орын ауыстыру шифрлары»

4 Сиқырлы квадраттар

13. 
    Теориялық мағлұматпен танысу.
    
14. 
    Теориялық мағлұматқа талдау жасау.
    
15. 
    Бақылау сұрақтарына жауап беру.
    
16. 
    Жеке тапсырмаға талдау жасап, мысалдар келтіру.
    

1. 
   Жай ауыстыру шифры түрлендірудің қандай түріне жатады және қалай орындалады?
   
2. 
   Кілт бойынша орын ауыстыру әдісі ақпаратты қалай түрлендіреді?
   
3. 
   Екі рет орын ауыстыру арқылы ақпаратты қалай түрлендіруге болады?
   
4. 
   Сиқырлы квадраттар көмегімен түрлендіру қалай орындалады?
   

Барлық келтірілген шифрлау түрлеріне мысалдар келтіріп, түрлендіріңіздер.

1. 
   Проектілеу, құрылыс және жабдықтау, қызметтік және өндірістік қызметімен мекеменің іске асыру шаралары. Адамның транспорттық жол ақысын ыңғайландыруын қамтамасыз ету;
   
2. 
   Персональды іріктеп алу, қызметтер мен танысу, оқу, құпия ақпараттарымен жұмыс істеу, ақпарат қорғау ережесін бұзғанын жауап беру іс-шараларымен танысу т.б.
   
3. 
   Қауіпсіз өту режимін ұйымдастыру мен қолдау және келіп-кетушілерді қадағалау;
   
4. 
   Мекеме мен аймақты сенімді қорғау;
   
5. 
   Құжаттар мен құпия ақпараттармен тасуларн, сонымен қатар санақ беру, орындау және қайталау дұрыстығы;
   
6. 
   Ақпарат қорғауды ұйымдастыру, белгілі бір өндірістік ұйымдар да ақпарат қорғау үшін жауаптылығы.Белгілеу, құпия ақпарат , құжат сақтаумен жоюдағы персональды жұмыстарды қадағалау.
   

1. 
   Жұмысқа алу кезінде әңгімелесу, сол адамды қай жерге орналастыру керек екендігіне мүмкіндік береді.Жұмысқа алу кезінде фирмамен жұмысқа орналастырушы келісімге отыруға болады;
   
2. 
   Жұмысқа орналастырушы фирманың ақшалық құпиясын оның басқада құпияларын таратпау үшін қол қояды;
   
3. 
   Қызметтерде тек өнімдерді жоғарлатады, үйретіп қоймай, ақпартты қорғаумен құпияларды сақтау туралы психологиялық дайындайды;
   
4. 
   Жұмыстан шығушылармен әңгімелесу, бұл ақпарат ақпаратты жоюды не оны дұрыс қолданбауға жол бермеу.
   

1. 
   Супервизордың паролін бөліп тұрсаң да жүйенің әкімдік ісіне арласпау керек;
   
2. 
   Әкімдену үрдісінде құрылған жүйелік файлдар коорпаративтік желілер қауіпсіздігінде басты рөл атқарады.
   

1. 
   Мүмкін жиі болатын қауіп (әдіс);
   
2. 
   Олардан болуы мүмкін қатерлер.
   

• 
  Сіздің мекемелерде болатын ақпарат таңдаңыз;
  
• 
  Қол жеткізулерді шектелген мәліметті анықтаңыз;
  
• 
  Ақпарат қаржылық құндылықтарын бағалаңыз;
  
• 
  Қаржылық құпиясы бар ақпарат тізбегін жасаңыз,
  
• 
  Мемлекеттік – қаржылық құпиясын сақтайтын ақпарат көлемін анықта;
  
• 
  Қаіпсіздік қызметтерінің ұқыптылығына көз жеткізіңіз;
  
• 
  Қызметкерлерді жұмысқа алған барлық мүмкін әдіспен, ол туралы мәлімет жинаңыз;
  
• 
  Құпияны сақтағаны үшін қызметкерлерді моральді және материалды жиі де ұйымдастыру;
  
• 
  Қол жеткізуі шектелген ақпаратпен жұмыс істейтін қызметкерлерді тестілеуден өткізу керек;
  
• 
  Келісім шартқа немесе контрактіге отырған кезде құпия ақпартты сақтауды талап ету керек;
  
• 
  Ақпарат қорғау проблемаларын шешуге келген кезде кешенді процесті әр қашанда сақтауға тырысыңыз;
  
• 
  «Сен, бірақ тексер» ережесін сақтаңыз;
  
• 
  Кеңістік факторларын есептеңіз, қорғалатын аймақты енгізу;
  
• 
  Уақытша факторларды есептеңіз, қорғалған ақпарат өңдеу уақытын шектеу ;
  
• 
  Ақпарат қауіпсіздік тұжырымын жасаңыз,
  
• 
  Бұл тұжырамдаманы сіздің мекеменің жалпы қауіпсіздік тұжырымдамаларымен байланыстырыңыз.
  

1. 
   Криптографиялық қорғау деректер құралын компьютерде орналастыру;
   
2. 
   Желіге жалғанған, компьютермен жұмыс істейтін қолданушылар іс- әрекеттерін протоколдау қажет;
   
3. 
   Компьютерде жұмыс істеп отырған қолданушының қол жетуіне шектеу қою компьютерде орналасқан программалар құралдарын, конфигурацияларын өзгертуге тиым салу.
   

• 
  Компьютерде ақпарат қорғау құралын қалдыру;
  
• 
  Қолданушының ресурстарына қол жеткізуі құқықтарын беру арқылы ақпарат қорғау құралдарын орналастыру;
  
• 
  Журналдар жүйесін таңдау мен оперативтік монитория жолымен компьютерлік желінің қорғалу күйін қадағалау.
  

1. 
   Резервтеу-операциялық жүйелер мен программалық жабдықтардың барлық негізгі компаниялардың барлығын архивтеу, дискілер файлдарын орналастыру кестесін көшіру, өзгерген файлдарды күнделікті архивке енгізу;
   
2. 
   Профилактика – алдын-ала емдеу;
   
3. 
   Ревизия - Дискіден алынған программаларды вирустан тексереді;
   
4. 
   Сүзу - әртүрлі дискілерге қол жеткізуді бөлу;
   
5. 
   Арнайы программалардың жабдықтарын қолданудың негізін қорғау.
   

17. 
    Теориялық мағлұматпен танысу.
    
18. 
    Теориялық мағлұматқа талдау жасау.
    
19. 
    Бақылау сұрақтарына жауап беру.
    
20. 
    Жеке тапсырмаға талдау жасап, мысалдар келтіру.
    

1. 
   Ұйымдастыру іс-шараларына нелер жатады?
   

2. 
   Әкімшілік іс-шараларға нелер жатады?
   
3. 
   Ақпаратты қорғау мақсатындағы іс-шаралар түрлері.
   

Әкім-әміршілдік қорғау қызметіне мысалдар келтіріңіздер.

• 
  бөлек жүйеге қарастылардың, қосымшалардың қауіпсіздігін талап ету;
  
• 
  осы ақпараттар үшін ақпараттық жүйелердің ақпараттарын біріктіру;
  
• 
  таратылған ақпараттардың және рұқсат етілген оны пайдалану саясаты, мысалға, ақпараттардың жіктелуіне сәйкес «білімнің, себебі тек қана қажет болғаны үшін» қағидасы бойынша;
  
• 
  деректерге немесе қызметтерге қол жеткізуді қорғауға қатысты заңнамаға және шарттық міндеттемеге сәйкес талап етулер;
  
• 
  негізгі лауазымдар үшін пайдалашушылардың стандарттық бейіні;
  
• 
  қол жеткізуді басқару рөлдерін басқару, мысалға қол жеткізу, рұқсат етілген қол жеткізу, қол жеткізуді әкімшілендіру;
  
• 
  қол жеткізуге нысанды рұқсат етілген сұранымдарын талап ету;
  
• 
  қол жеткізуді басқару құралдарын үнемі тексерудің жүргізілуін талап ету;
  
• 
  қол жеткізу құқығын жою.
  

• 
  ережелер арасындағы айырмашылық, ол әрқашан және нұсқамалармен сақталуы тиіс, ол кейбір жағдайларда тек қана орындалатын немесе қосымша болып табылады;
  
• 
  “ашықтан-ашық тиым салынбағанға, барлығына рұқсат етілген” аса әлсіз қағида негізінде емес, “ашықтан-ашық тиым салынғанға, барлығына рұқсат етілмеген” қағидасы бойынша ережелерді орнату;
  
• 
  ақпараттар грифтерінің өзгеруі, ол құралдармен ақпараттарды және пайдаланушылардың көз қарасымен белгіленгендерді өңдеу автоматты түрде беріледі;
  
• 
  пайдаланушылар құқығының өзгеруі, ол ақпараттық жүйемен автоматты түрде енгізіледі, сондай-ақ солар әкімшімен белгіленеді;
  
• 
  осыны талап ететін, ерекше рұқсатты және ережені талап ететін ереже.
  

• 
  олардың іс-қимылы үшін жауаптылығына сәйкес пайдаланушыларды байланыстыру үшін бірегей иденфикаторларды (ID) пайдалану;
  
• 
  жүйенің жұмыс істеуінің ерекшелігін ескере отырып қызметін жүзеге асыру үшін қажет болған жағдайда топтық ID пайдалану мүмкіндігін қарастыру;
  
• 
  тіркеу және айыру рұқсат етілген және құжатталған болуы тиіс, соның тексерілуі, себебі қол жеткізу құқығына басшыдан бөлек рұқсатты қолдануға, пайдаланушының ақпараттық жүйені және оның қызметін пайдалануға иесінен рұқсаты бар;
  
• 
  берілген қол жеткізудің деңгейі өндірістік мақсатқа және қауіпсіздік саясатына сәйкес болуы және жұмыс тәртібіне шек қоюға қатер төндірмеуі тиіс;
  
• 
  пайдаланушыларға жазбаша құжаттарды беру, онда олардың қол жеткізу құқығы регламенттелуде, талап етілуінде пайдаланушылар құжатқа қол қойып, себебі олар сол туралы қол жеткізудің шартын түсінеді;
  
• 
  тіркеу рәсімдерін аяқтау сәтінен бастап қол жеткізуді беру;
  
• 
  қызметтерді пайдалану үшін барлық тіркелген тұлғалар туралы нысандық есеп берулерді құру және қолдауды қамтамасыз ету;
  
• 
  қызметін ауыстырған, қамтылған нысаны немесе ұйымнан босатылған пайдаланушылардың қол жеткізу құқығын дереу жою немесе оқшауландыру;
  
• 
  артық ID және пайдаланушылардың есеп жүргізу жазбасын, сондай-ақ олардың жойылуы мен оқшаулануын табу үшін аудит;
  
• 
  ID айыру үшін, пайдаланушылар басқадай пайдаланушыларға қол жетімсіз болуын қамтамасыз ету;
  
• 
  Пайдаланушылардың қол жеткізу үлгілік профилінде қол жеткізу құқығының кейбір санын жинақтау жолымен өндірістік талап етуде негізделген олардың қызметтеріне сәйкес қол жеткізуді пайдалануды беру мүмкіншілігін қарастыру.
  

• 
  әрбір жүйелік өнімдермен байланысты қол жеткізудің артықшылығы ұқсастырылуы тиіс, мысалға, операциялық жүйемен, деректерді басқару жүйесімен және әрбір қосымшамен, сондай-ақ пайдаланушылар, онда олар ұсынылуы тиіс;
  
• 
  қол жеткізуді басқару саясатымен сәйкес «оқта-текте» ұстанымы бойынша және «пайдалану қажеттілігі» негізінде артықшылық пайдаланушыларға берілуі тиіс, мысалға ең аз қажетті артықшылық олардың қызметтік міндеттерін орындау үшін, тек қана қашан осы артықшылықтар қажет болғанда;
  
• 
  барлық берілген артықшылықтар және олар бойынша есеп беруді құрудың рұқсат етілген үдерісі қамтамасыз етілуі тиіс, оларды тіркеу үдерісін аяқтағанға дейін артықшылықты беруге болмайды;
  
• 
  пайдаланушыларға артықшылықты беруден қашуға мүмкіндік беретін жүйелік бағдарламаны пайдалануды әзірлеу қажет;
  
• 
  артықшылықты пайдаланушының әдеттегі жұмысында пайдаланатынына емес, пайдаланушының басқа ID беруі тиіс.
  

• 
  қол жеткізуді басқарудың белгілі бір саясатына сәйкес ақпаратқа және қолданбалы жүйенің қызметіне пайдаланушының қол жеткізуін басқару;
  
• 
  кез келген жүйелік қосалқы бағдарламаны, операциялық жүйені бағдарламалық қамтамасыз етуді, арам ниетті бағдарламалық кодтарды, жүйелерді немесе қосымшаларды басқару құралдарының жұмысын айналып өтетін немесе тоқтататын қабілеттіні пайдаланумен рұқсатсыз қол жеткізуден қорғауды қамтамасыз ету;
  
• 
  осы ақпараттық пайдаланатын басқадай жүйені қатерге қоймау.
  

• 
  қолданбалы жүйенің қызметіне қол жеткізуді басқару үшін мәзірді қамтамасыз ету;
  
• 
  пайдаланушылардың қол жеткізу құқықтарын басқару, мысалға, оқылымға, жазбаға, орындауға қосымшаны жоюға және жіберуге;
  
• 
  басқадай қосымшаларға қол жеткізу құқықтарын басқару;
  
• 
  қамтамасыз етудің жиыны, тек қана ақпаратты ұстайтын сезімтал ақпаратты өңдейтін қолданбалы жүйеден тұжырым үшін қажетті, осы тұжырымды пайдалану үшін және тұжырым тек қана рұқсат етілген терминалдарға және құралдарды ораналастырудың рұқсат етілген орнына жөнелтілсе;
  
• 
  тұжырымдардан артық ақпаратты жойылғанды кепілдендіретін, осындай тұжырымдардың мерзімдік тексеруін жүргізу.
  

• 
  қолданбалы жүйеге қарастының әлсіздігі анық бірдейлестірілген және құжатталған болуы тиіс;
  
• 
  егер әлсіз қосымша жалпы пайдалану ортасында орындалуы тиіс болса, қолданбалы жүйеге қарасты бірдейленуі тиіс, ол ресурстарды, сондай-ақ сәйкес тәуекелді бөледі;
  
• 
  қолданбалы жүйеге қарастылар және тәуекелдер сезімтал қосымша иесімен рұқсат етілуі тиіс.
  

• 
  кері байланыстың сәйкес үдерістері ақпараттық қауіпсіздік оқиғалары туралы кім хабарлағанға кепіл болса, қалай проблема шешілгеннен кейін нәтижесі туралы хабарланатын болады;
  
• 
  ақпараттық қауіпсіздік оқиғасы болған жағдайда еп қылғанды, барлық қажетті іс-қимылды олар туралы еске сақтағанды кім хабарласа, оған хабарлағаны және көмектескені бойынша қамтамасыз ететін ақпараттық қауіпсіздік оқиғалары бойынша нысандар;
  
• 
  ақпараттық қауіпсіздік оқиғасы жағдайында дұрыс мінез-құлқы, мысалға,
  

• 
  барлық маңызды бөлшектерін дереу белгілеу (мысалға, сәйкесіздікті немесе бұзу түріндегіні, жөнсіз жұмыстың пайда болуын, экрандағы хабарламаны, оғаш жұмыстың тәртібіндегіні);
  
• 
  өз бастамаң бойынша ешқандай іс-қимылды еп қылмауың тиіс, бірақ байланыс бөлімшесіне дереу хабарлау;
  

• 
  қауіпсіздікті бұзатын қызметкерлермен, келісім шарт жасайтын агентпен немесе үшінші тараптың пайдаланушыларымен жолыққан кезде – белгіленген нысанды тәртіптік үдеріске сілтеме.
  

• 
  қызметтерді, құралдарды немесе жұмыс істеуін жоғалту;
  
• 
  жүйенің дұрыс емес жұмыс жасауы немесе артық жүктелуі;
  
• 
  адамдық қателер;
  
• 
  ережелерді немесе нұсқаманы сақтамау;
  
• 
  физикалық қауіпсіздікті сақтамау;
  
• 
  бақылау жүргізілмейтін жүйенің өзгеруі;
  
• 
  бағдарламалық қамтамасыз етудің немесе аппараттық құралдардың істен шығуы;
  
• 
  қол жеткізудің бұзылуы;
  
• 
  ақпараттық жүйенің істен шығуы және қызметтерді берудің тоқтатылуы;
  
• 
  арам ниетті бағдарламалық код;
  
• 
  қызметтерді беруде бас тарту;
  
• 
  өндірістік дерктердің толық еместігіне немесе дәлдік еместігіне байланысты болатын қателер;
  
• 
  құпиялығының және тұтастығының бұзылуы;
  
• 
  ақпараттық жүйелерді дұрыс емес пайдаланылуы.
  

21. 
    Теориялық мағлұматпен танысу.
    
22. 
    Теориялық мағлұматқа талдау жасау.
    
23. 
    Бақылау сұрақтарына жауап беру.
    
24. 
    Жеке тапсырмаға талдау жасап, мысалдар келтіру.
    

4. 
   Қол жеткізуді басқару саясатының сақтау керек ережесі.
   
5. 
   Қол жеткізуді басқару саясаты қандай шараларды ескеруі керек?
   
6. 
   Пайдаланушының қол жеткізуін басқару қалай орындалады?
   
7. 
   Артықшылықты басқару қандай кезеңдерді қамтиды?
   
8. 
   Ақпаратқа және қосымшаларға қол жеткізуді басқаруға қойылатын талаптар.
   
9. 
   Қол жеткізуге шектеу жөніндегі талаптар қандай?
   
10. 
    Болуы мүмкін ақпараттық қауіпсіздіктегі оқиғалар мен қақтығыстар.
    
11. 
    Аудит құралдарын қорғау қызметі.
    

Шифрлеуге кейбір аналитикалық түрлендіруді қолдану ақпараттық сенімді, яғни жеткілікті түрде жабылуын қамтамасыз етеді. Бұл үшін алгебраның матрицалық әдісін мысалы, ереже бойынша матрицаны векторға көбейтсе жеткілікті:

25. 
    Теориялық мағлұматпен танысу.
    
26. 
    Теориялық мағлұматқа талдау жасау.
    
27. 
    Бақылау сұрақтарына жауап беру.
    
28. 
    Жеке тапсырмаға талдау жасап, мысалдар келтіру.
    

1. 
   Аналитикалық түрлендіру дегенді қалаай түсінесіңіз?
   
2. 
   Аналитикалық түрлендірудегі негізгі шарт қандай?
   

• 
  сақтау – ақпаратты сақтаушыларды жоюдан, бүлінуден, ұрлықтан, техникалық жүйе мен жабдықтарды физикалық қорғауды қамтамасыз ету;
  
• 
  тұтастық – ақпаратты кездейсоқ немесе әдейі бұрмалаудан қорғауды қамтамасыз ету;
  
• 
  құпиялылық – ақпаратқа рұқсатсыз енуден қорғауды қамтамасыз ету;
  
• 
  дәлелділік – заңды орындаушылыққа, дәл сондай ақпараттық қатынастарды бұзушылыққа дәлелдер беру мен қалыптастыру жағдайларын қамтамасыз ету;
  
• 
  заңды орындаушылық – ақпараттық қатынастар процесінде қалыптасқан заңдылық, нормативтік, құқықтық актілер мен этикалық мінез-құлық ережелерін сақтауды қамтамасыз ету.
  

• 
  Ұлттық Банкінің ақпараттық қауіпсіздік концепциясы;
  
• 
  Төлем жүйесіне енуді қамтамасыз ететін ережелер;
  
• 
  Төлем жүйесін пайдаланушының қауіпсіздігін қамтамасыз ету ережелері;
  
• 
  Төлем жүйе орталығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету ережелері;
  
• 
  Электрондық құжаттардың дұрыстығына байланысты туындаған даулы жағдайларды талдау ережелері.
  

• 
  Ашық кілтті инфрақұрылым;
  
• 
  Желі аралық экрандар;
  
• 
  Жеке виртуалдық желілер жүйесі;
  
• 
  Коммутациялану желісі бойынша авторизациялық ену сервері;
  
• 
  Шабуылды білу мен қорғануды талдау жүйесі.
  

• 
  Сигнал беру сақшы мен ғимаратқа енуді басқару жүйесі;
  
• 
  Бейне бақылауды қорғау жүйесі;
  
• 
  РЕ компьютерді қорғаудың бағдарламалық-аппараттық кешені;
  
• 
  Телефондық сөйлесулерді жазу жүйесі;
  
• 
  Техникалық каналдар бойынша ақпараттарды жойылудан қорғау аппараттары.
  

Ақпараттарды сақтау, өңдеу мен өткізуді қорғау бойынша шаралар жинағын жүргізу үшін ақпараттарды криптографиялық қорғау «Тұмар» бағдарламалық кешені пайдаланылады. Криптографиялық кешен мақсатына төмендегілер енеді:

• 
  Қауіпсіздік жүйесі дегеніміз – қалыпты қызмет жасау процессіне кездейсоқ және әдейі кірісуден, жоюдан, бүлінуден және ақпаратты жұртқа жаюдан қорғану қасиетін құруға бағытталған құқықтық және моральдық-этикалық нормалар, әкімшілік және ұйымдастыру шаралар, техникалық, бағдарламалық және криптографиялық әдістер жиынтығы болып саналады.
  
• 
  Қауіпсіздік жүйесі қазіргі қорғаныш жағдайын талдау, қауіпсіздікке нақтылы қатерлі жағдай мүмкіндігін есептеу мен оларды жүзеге асыру қаупі, басқару мен технологиялық шешімдер қабылдау методологиясы мен ақпараттық қауіпсіздікті жүзеге асыру бойынша механизмін құру негізінде қалыптастырылады.
  

29. 
    Теориялық мағлұматпен танысу.
    
30. 
    Теориялық мағлұматқа талдау жасау.
    
31. 
    Бақылау сұрақтарына жауап беру.
    
32. 
    Жеке тапсырмаға талдау жасап, мысалдар келтіру.
    

1. 
   Төлем жүйесінің қауіпсіздігінің негізгі аспектілері.
   
2. 
   Ақпараттарды қорғаудағы нормативтік құқықтық базалар
   
3. 
   Төлем жүйесінің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін ҚБЕАО жүйесі мен кешендері
   
4. 
   Кілттерді ашық тарату
   
5. 
   Ақпараттың құпиялылығы мен тұтастығын қамтамасыз ету
   
6. 
   Электрондық құжаттарды аутентификациялау
   
7. 
   Пайдаланылатын стандарттар
   
8. 
   Ену мен қорғау сигналын беруді басқару жүйесі
   
9. 
   Ақпараттарды техникалық желілерде жойылудан қорғау аппараттары
   
10. 
    Компьютерде ақпараттарды қорғау бағдарламалық-аппараттық кешені
    
11. 
    Телефонмен сөйлесулерді көпжелілі жазу жүйесі
    
12. 
    Өрт сигналын беру мен өртті автоматты сөндіру жүйесі
    

і =5,6,7 болғандағы 8i+1 позицияларына орналасар бит немірлері (1) формуласы арқылы есептеледі. Қалған позицияларға келесі нөмірлі биттер орналасады:

Сурет-1- Шифрлау алгоритмінің сүлбесі

Сонымен әрқайсысының ұзындығы 48 бит 16 раундтық кілт жасалады.

Сурет-2 –кілт түрлендіру алгоритмі

Деректердің оң жағы R_i және раундтық кілт K_i үшін косу операциясы орындалады, яғни, R_i + K_i мәні есептелінеді.