Жаңа сорттарды енгізудің әлеуметтік әсері-бұл жоғары сапалы өнім экспортын ұлғайту, өндіріс пен қайта өңдеу өнеркәсібінде жаңа жұмыс орындарын құру және нәтижесінде жалақының өсуі, халықтың төлем қабілеттілігінің артуы, әлеуметтік шиеленістің төмендеуі, Қазақстан халқын отандық өндірістің сапалы және арзан ауыл шаруашылығы өнімдерімен қамтамасыз ету проблемасын шешу.
Ауыл шаруашылығы дақылдарын қайта өңдеу өнімдері халықтың күнделікті тамақтануының ажырамас бөлігі және жануарларға арналған жоғары сапалы азық болып табылады.
Бағдарламада селекцияда генетикалық әртүрлілікті сақтау, пайдалану, өңірлердің агроклиматтық жағдайларына бейімделген ауыл шаруашылығы дақылдарының сорттары мен будандарын жасау саласындағы көшбасшы халықаралық ұйымдар тартылатын болады.
Бағдарламаны іске асыру процесінде Қазақстанның ғылымы мен өндірісі үшін үздік студенттерді, магистранттар мен PhD докторанттарын тарту есебінен білікті кадрлар даярланады, қазіргі заманғы кәсіби дағдыларды меңгерген жас мамандарды ұлғайту бойынша іс-шаралар өткізіледі; біліктілікті арттыру бойынша оқыту іс-шаралары (тағылымдамалар, тренинг-курстар және т.б.) тұрақты түрде өткізілетін болады.
Экологиялық әсер. Экологиялық тұрғыдан алғанда, биотикалық факторларға әлсіз иммунитеті бар сорттар мен будандарды өсіру агроценозға пестицидтік жүктемені 30-50% дейін төмендетуді қамтамасыз ете алады, ресурстарды үнемдеуге және өсімдіктерді қорғауды экологияландыруға ықпал етеді. Ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттарының әзірленген тұқым шаруашылығы жүйесі өндірістік жағдайларда өнімділікті 10-15% - ға арттыруға мүмкіндік береді. Тұқым шаруашылығының толық схемасын жолға қою бірінші жылы шаруашылықтарға қажеттіліктің 10-20% – ын, екінші жылы-20-30% - ын және үшінші жылы тұқымдық материалға қажеттіліктің 40-50% - ын элиталық тұқымдармен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
2021-2023 жылдарға арналған бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру шеңберінде «Қазақстан өңірлері үшін өсірудің әртүрлі технологияларын салыстырмалы зерттеу негізінде өңдеу технологиясының элементтерін, сараланған тамақтануды, өсімдіктерді қорғау құралдарын және рентабельді өндіріс үшін техниканы қолдана отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарын (дәнді, дәнді-бұршақты, майлы және техникалық дақылдарды) егудің егіншілік жүйесін әзірлеу» ғылыми-зерттеу жұмысына № 6 Техникалық тапсырмасы
1. Жалпы мәліметтер: :
1.1. Ғылыми, ғылыми-техникалық бағдарламаға (бұдан әрі – бағдарлама) арналған мамандандырылған бағыттың атауы: Қарқынды егіншілік және өсімдік шаруашылығы (астық, майлы, дәнді бұршақты, мал азықтық, жеміс-көкөніс дақылдары).
2. Бағдарлама мақсаты мен міндеттері
2.1. Бағдарлама мақсаты: Дәнді, дәнді-бұршақты, майлы және техникалық дақылдар өндірісінің рентабельділігін арттыруға ықпал ететін технологияларды құру және жетілдіру есебінен ҚР АӨК өнімділігін арттыру.
2.1.1. Алға қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер орындалуы тиіс:
2.1.1.1. Қазақстан өңірлері үшін өсірудің әртүрлі технологияларын салыстырмалы зерттеу негізінде рентабельді өндіріс үшін өңдеу технологиясының элементтерін, сараланған тамақтандыруды, өсімдіктерді қорғау құралдарын және техниканы қолдана отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарын (дәнді, дәнді-бұршақты, майлы және техникалық дақылдарды) өңдеу үшін егіншілік жүйесін әзірлеу:
- ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің тиімді технологиялық схемаларын әзірлеу, трансферттеу;
- өсімдік шаруашылығын әртараптандыру, топырақты өңдеу және дәстүрлі және жаңа ауыл шаруашылығы дақылдарын егу жүйелерін жетілдіру және Өсімдік шаруашылығы өнімінің өнімділігі мен сапасын арттыру, нарықтық экономика мен құбылмалы климат жағдайында топырақтың құнарлылығын сақтау және арттыру үшін механикаландыру құралдарын жетілдіру негізінде топырақ, - ресурс үнемдейтін егіншілік жүйелерін дамыту;
- тыңайтқыштарды және өсімдіктерді арамшөптерден, зиянкестер мен аурулардан қорғау құралдарын топырақ жүйесіндегі ауыспалы жеміс ауыспалы егістерде қазіргі заманғы егіншілік жүйелерінде қолдану жүйесін әзірлеу; - ресурсты үнемдейтін егіншілік;
- суармалы жерлерде олардың алқаптарының 3,0 млн. гектарға дейін ұлғаюын ескере отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру жөніндегі ғылыми-әдістемелік негіздеме және ұсынымдар;
- Қазақстан Республикасының Әкімшілік облыстары бөлінісінде қолданыстағы және жаңадан іске қосылатын суармалы алқаптарды суару тәсілдері мен техникасы бойынша гидромодульді аудандастыру.
3. Стратегиялық және бағдарламалық құжаттардың қандай тармақтарын шешеді:
ҒЗТКЖ жүргізу АӨК дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының негізгі мақсаттары мен міндеттеріне бағдарлануға тиіс.
Қазақстан Республикасының Президенті Қ. Тоқаевтың 2019 жылғы 2 қыркүйектегі Жолдауы
«Сындарлы қоғамдық диалог-Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» 2030 жылға қарай суармалы жер көлемін 3 млн.гектарға дейін ұлғайту және ауыл шаруашылығы өнімдері көлемінің 4,5 есе өсуін қамтамасыз ету.
Мемлекет Басшысының 2018 жылғы 10 қаңтардағы «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауы.
Мемлекет Басшысының 2012 жылғы 14 желтоқсандағы «Стратегия» атты Қазақстан халқына Жолдауы
«Қазақстан-2050»: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты.
2017 жылғы 12 желтоқсандағы № 827 "цифрлық Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасы.
Күтілетін нәтижелер:
4.1. Тікелей нәтижелер:
4.1.1.1. Ауыл шаруашылығы дақылдарының дәстүрлі және жаңа сорттарын өсірудің технологиялық жүйелері мен үрлеу процесін басқару және өсірудің жаңа технологиялары негізінде механикаландыру құралдары әзірленуге және енгізілуге тиіс.
Ақпараттық технологиялар құралдарын, жаңа ауыл шаруашылығы дақылдары мен сорттарын, оның ішінде картоп пен көкөніс-бақша дақылдарын пайдалана отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің тиімді жүйелерінің базалық және тәжірибелі шаруашылықтарында трансфер және бейімдеу болуға тиіс.
Майлы, дәнді-бұршақты және дәнді, жемдік, техникалық дақылдардың жаңа және перспективалы сорттарының сорттық агротехнологиясы әзірленуі тиіс. Өнертабысқа 2 патент алынуы, құрғақ жағдайда егіншілікті қарқындату жөнінде 2 практикалық ұсыныс әзірленуі және рецензияланған ғылыми басылымдарда 2 ғылыми мақала жариялануы тиіс.
Жеміс дақылдарының отырғызу материалын сертификаттау жүйелері мен халықаралық стандарттарын енгізу үшін ғылыми негізделген әдістеме әзірленуі керек.
Топырақты өңдеу және топырақ-ресурс үнемдейтін егіншілік жүйесінде себу жүйелерінің технологиялық, агрономиялық және экономикалық параметрлері әзірленуі және негізделуі тиіс. Жабық/сидеральды дақылдарды пайдалану негізінде егіншілікті қалпына келтірудің ғылыми негізі жасалуы керек.
Өсімдіктердің өсуі мен дамуының жаңа ынталандырғыштары негізінде Өсімдік шаруашылығы өнімінің өнімділігі мен сапасын басқару жүйесі әзірленуге және енгізілуге тиіс.
Топырақ, ресурстарды үнемдейтін егіншілік жүйесінде минералды тыңайтқыштарды саралап қолдануды негіздеу үшін топырақ көміртегінің, макро - және микроэлементтердің оңтайлы параметрлері әзірленіп, негізделуі керек.
Қазақстанның түрлі агроэкожүйелерінде заманауи жабдықтарды пайдалана отырып, топырақты өңдеу мен егудің әртүрлі жүйелерінде топырақты жел және су эрозиясынан қорғау әдістері мен тәсілдері жетілдірілуі тиіс.
Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану жөнінде 5 әдістемелік ұсынымдар әзірленуі, өнертабысқа 3 патент алынуы және рецензияланатын ғылыми басылымдарда 5 ғылыми мақала жариялануы тиіс.
Минералдық тыңайтқыштардың (қатты, сұйық) әр түрлі түрлері мен дозаларын, топырақ-ресурс үнемдейтін егіншілік жүйесіндегі өсімдіктердің өсуі мен дамуын ынталандырғыштарды саралап қолдану жүйесі әзірленетін болады.
Жаңа ауыл шаруашылығы машиналарын, химиялық және биологиялық препараттарды, өсімдіктердің өсуі мен дамуын ынталандырғыштарды қолдану негізінде ауыл шаруашылығы дақылдарын зиянкестерден, аурулардан және арамшөптерден қорғау құралдарын бақылаудың және саралап қолданудың агротехникалық және химиялық әдістері әзірленуге және енгізілуге тиіс. Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану жөнінде 2 әдістемелік ұсыным әзірленуі, өнертабысқа 2 патент алынуы және рецензияланатын ғылыми басылымдарда 3 ғылыми мақала жариялануы тиіс.
Суармалы жерлерде ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру жөнінде олардың алқаптарының 3,0 млн.гектарға дейін ұлғаюын ескере отырып, ғылыми-әдістемелік негіздеме және ұсынымдар берілуге тиіс, суармалы жерлерде ауыл шаруашылығы өндірісіндегі қазіргі ахуалға талдау жүргізілуге тиіс. Өңірлердің сумен қамтамасыз етілуіне байланысты облыстардың аудандары бөлінісінде суармалы жерлердегі ауыл шаруашылығы дақылдары егістерінің құрылымын түзету жөнінде ұсынымдар әзірленуі тиіс. Суармалы аумақтар мен суармалы егіншілік үшін перспективалы жерлердің Дерекқоры, суармалы аумақтар мен суармалы жерлер үшін перспективалы алаңдардың интерактивті картасы құрылуы тиіс.
Облыстар аудандары бөлінісінде суармалы егіншіліктің өнімділігін, бәсекеге қабілеттілігі мен орнықтылығын арттыру және 3,0 млн. гектарға дейін олардың алаңын ұлғайтуды ескере отырып, облыстар аудандары мен суару үшін перспективалы аудандар бөлінісінде суармалы аумақтар алаңдарын ұтымды пайдалану жөнінде ұсынымдар әзірленуі тиіс.
Суармалы алқаптарды гидромодульді аудандастырудың әдістемелік ережелері және облыстар аудандары бөлінісінде суарудың ұтымды тәсілдері мен техникасын таңдау әзірленуі тиіс.
Облыстар аудандары бөлінісінде ауыл шаруашылығы дақылдарын суару режимдерін есептеу әдістемесі әзірленуі тиіс. Облыстар аудандары бөлінісінде суару тәсілдері мен техникасын ескере отырып, гидромодульдық аудандар бойынша ауыл шаруашылығы дақылдарын суару режимдерін жасау жөнінде және облыстар аудандары бөлінісінде суару тәсілдері мен техникасын ескере отырып, суармалы алқаптарды гидромодульдық аудандастыру жөнінде ұсынымдар әзірленуі тиіс. Қолданыстағы және жаңадан іске қосылатын суармалы алқаптарды Қазақстан Республикасының Әкімшілік облыстары бөлінісінде суару тәсілдері мен техникасы бойынша гидромодульді аудандастыру жүргізілуге тиіс.
4.2. Соңғы нәтиже:
Жүргізілетін зерттеулер шаруашылық-пайдалы белгілер кешеніне ие жаңа бастапқы материалды, нысандар мен желілерді құрудан; ауыл шаруашылығы дақылдарының генетикалық қорын байытудан; генетикалық және биохимиялық деңгейде зерттеулерді сүйемелдейтін жаңа теориялық әзірлемелер мен әдістерден тұрады.
Селекциялық жұмыстардың практикалық маңыздылығы олардың сандық сипаттамалары бойынша өсірілетін сорттардан едәуір асып түсетін дақылдардың сапалы жаңа сорттарын құруда, шаруашылықтарды өнімділікте тұрақты өсім беретін түпнұсқа тұқымдардың партияларымен қамтамасыз етуде көрінеді.
Қазақстанның 5 агроклиматтық аймақтары үшін ауыл шаруашылығы дақылдарын өңдеу технологияларын әзірлеу, трансферттеу және бейімдеу негізінде Егіншілік мәдениеті жетілдірілуі тиіс.
Бағдарламаның нәтижелері индустрияландыру қарқындылығының күшеюіне және Қазақстанның аграрлық секторының экономикалық күрделілік индексін арттыруға, технологиялық процестерде IT-технологияларды қолдану үлесінің өсуіне және ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігін арттыруға ықпал етуі тиіс.
Осы бағдарлама нәтижелерінің күтілетін экономикалық әсері аудан бірлігіне бірдей шығындармен алдыңғы аналогтарға қарсы жаңадан құрылған сорттар мен будандардың кемінде 10% - ға жоғары өнімділігі есебінен қосымша пайдадан көрінеді. МемСТ талаптарына сәйкес келетін сапалы тұқымдарды, экологиялық пластикалық және экологиялық тұрақты сорттарды өндіру еліміздің әртүрлі аймақтарындағы тауар өндірушілерге жоғары және тұрақты өнім алуға мүмкіндік береді.
Нысаналы қаржы қаражатын бөлу Қазақстанның ішкі нарығын отандық селекцияның сұрыптары мен будандарының тұқымдарымен молықтыруға жәрдемдесетін болады. Өндірісте отандық жоғары өнімді сұрыптарды пайдалану шикізатпен, қайта өңдеу өнеркәсібін неғұрлым толық қамтамасыз етуге, аудан бірлігінен майдың, ақуыздың және қанттың шығымдылығын арттыруға, жаңа жұмыс орындарын құруға мүмкіндік береді.
