Көркем образ, оның түрлері. Жоспары: Образ туралы жалпы түсінік
«metron» сөзінен шыққан «metrike» -
жүктеу/скачать 280,76 Kb. Pdf көрінісі
|
k-rkem obraz
k-rkem obraz, k-rkem obraz, 6-МАЪРУЗА, 6-МАЪРУЗА, 6-МАЪРУЗА
| «metron»
сөзінен шыққан «metrike» - «өлшем» деген мағына береді. Әдебиеттануда «метрика» термині түрлі мәнде қолданылады:
Әр тілге тән өлеңдердің бір-бірінен айырмашылығы - тармақ өлшеміне байланысты болатынын, тармақ өлшемінің негізгі бірлігі – буын болып табылатынын жоғарыда айттық. Метрикалық өлең жүйесіндегі тармақты құрайтын буындардың бір-бірінен өзгешелігі буын құрамындағы дауыстылардың айтылуына (созылыңқы немесе қысқа) байланысты екеніне де тоқталып өттік. Грек тілінде «буын» деген мағына беретін «sillabe» сөзінен бастау алатын силлабикалық өлең жүйесі де тармақтар құрамындағы буынға байланысты дараланады. Аталмыш екі жүйеге тән айырмашылықтың мәні мынада: метрикалық жүйедегі буын ерекшелігі дауыстылардың айтылуына қатысты болса, силлабикалық жүйеде өлең құрылысын
(изосиллабизм) белгілейді. Соған сәйкес силлабикалық өлеңдер төрт буынды, бес буынды, т.с.с. болып ажыратылады. Сегіз буыннан асқан тармақтарда тармақты қысқа бөліктерге бөлетін цезура пайда болады. Латын тілінде «кесінді» деген мағынаны білдіретін
– қазақ өлеңіндегі бунақ ұғымына жақын. Силлабикалық өлең жүйесі, негізінен, сөзге түсірілетін екпіні тұрақты тілдерге тән болып келеді. Өлең құрылысы силлабикалық жүйеге негізделетін тілдер қатарына ведий, авеста, балтық жағалауы халықтарының тілдері және славян (әсіресе, серб, хорват, чех, болгар) тілдерін қамтитын үнді-европалық тілдердің шығыс тобын жатқызуға болады. Роман тілдерінде силлабикалық өлең жүйесінің пайда болуы латын тіліндегі қысқа және созылыңқы буындар арасындағы айырмашылық жоғалған тұстан басталады. Қазақ өлеңі де силлабикалық өлең жүйесіне жатады. Осы тұста айта кеткен жөн, біздің көздеген мақсатымыз әдебиеттануға байланысты негізгі ұғымдар жайында жалпы түсінік беру ғана болғандықтан , қазақ өлеңінің ерекшелігі жайында арнайы сөз етпейміз. Қазақ өлеңі жайында кеңінен мағлұмат алуға құштар талапкерлерге осы мәселе кең ауқымда, арнайы қарастрылатын еңбектерді, яғни З.Ахметов, З.Қабдолов, М.Базарбаев, т.б. да белглі ғалым-әдебиетшілердің өлең теориясына арналған зерттеулерін оқуға кеңес береміз. Тоникалық өлең жүйесіндегі тармақ өлшемі екпін түсетін буын санымен есептеледі, ал тармақ құрамындағы екпін түспейтін буындар саны есепке алынбайды. Яғни
(изотонизм) болып табылады. Тоникалық өлең тармақтарындағы жалпы буын саны әр түрлі болғанымен, екпінді буын саны бірдей болуы шарт. Силлабикалық өлеңге қарағанда, аталмыш жүйедегі өлеңді прозадан ажырату едәуір қиындық келтіреді. Сол себепті де тоникалық өлеңдегі тармақтарды ажыратуда аллитерация мен
ұйқас үлгісіндегі дыбыстар үйлесімі жиі пайдаланылады. Ал ұйқассыз тоникалық өлеңде тармақтардағы екпінді буын саны (изотонизм) қатаң сақталады да, ұйқасқа негізделген тоникалық өлеңде изотонизм заңдылығынан ауытқушылық кездесе береді. Егер екпінді буындар арасындағы екпінсіз буындар саны ала-құла болып келсе, онда тоникалық және силлабо-тоникалық өлең жүйелерінің ортасындағы өтпелі өлең түрлері пайда болады да, екпін түскен буындар иктілер сияқты, ал екпінсіз буындар икт аралық интервалдар сияқты әсер етіп, өлеңде ырғаққа негізделген метр өлшемі көрініс береді. Тоникалық және силлабо-тоникалық өлең жүйесіне қатысты «икт», «икт аралық интервал», «арсис», «тезис» деген де терминдер ұшырасып тұрады. Тура мағынасында алар болсақ, латын тілінде жүктеу/скачать 280,76 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|