КӨК-ЖАСЫЛ БАЛДЫРЛАР бөлімі-CYANO PH YTA

ж ы л бұрын кембрийге дейінгі кезеннің қазба калды ктарынан строматолиттер 
(беткі кабаты бұдырлы, кабаттары концентрлі кұрамды ізбесті түзінділер) 
арасынан табыдды. Көк-жасыл балдырлар эр түрлі мекен ету орталарында 
кездеседі. О лар Ж ер бетіндегі тірш іліктің пионерлері болып табылады. 1883 
жылы Кракатао аралы нда вулкан аткылады, нәтижесінде сол аралда барлык 
тіршілік ж ойы лды. алайда үш жы лдан соң каткан лаваны н үстінде көк-жасыл 
балды рлар пайда бола бастады (Анабена). 1963 жылы И сландияда жана 
Сурцель атты 
арал пайда болды, ж әне бұл аралдың алгашкы мекендеушілері 
осы көк-жасыл балды рлар болатын. Б ұл ағзалар +65°С температурада тіршілік 
етуге бейімделген, сонымен бірге 
-80°С 
температурада А нтарктидада да 
тірш ілік ете алады. Тіпті бір апта бойы -190°С тем пературада тұрған сэттің 
өзінде тіршілігін жоймайды. О лар мұз астындағы судын гүлденуін туғызады 
(Ностакс). Көк-ж асыл балды рларды н 100-ге ж уы к түрі азотты фиксирлеуге 
кабілетті. 
Ж эне 
күріш ті 
алкаптарды 
ты ңайтуға 
тынайыткыш
ретінде 
колданы лады . 
Қ ы тай, Ж апония, М онғолияда ностокты азык ретінде жэне 
мейрам күндері арнайы тагам ретінде пайдаланады (жер шашы деп атайды). 
М онғолияда кейбір вулкандардың кратерларында көк-жасыл балдырлар мен 
бактериялардан тұратын ірі кілегейлі пласттар түзіледі. Елді мекеннің 
түрғындары бұл пласттарды Тенгу - намуги - меши деп атайды. Кейбір түрлері 
балы ктарды ң корегі зоопланктонға корек болып табылады. Бірак. ак амурмен 
дөңмаңдай балы қ көк-жасыл балдырлармен өздері де коректенеді. Бірак көк- 
жасыл балдырлар өте көп мөлш ерде көбейіп (1 литр суда 100 млн клетка 
түзіледі) судын гүлденуін туғызады , суды ң беткі кабаты на жүзіп шығып СҺ-нін 
өтуіне кедергі ж асап, б&іыктардын кырылуына себепші болады. Сосын 
балдырлар тірш ілігін жойғаннан соң, су астына түседі де уылдырыктар мен жас 
балыктарды өлімге душ ар етеді. А нглияда хлор-диметил-мочевина (ХДМ ) кен 
көлемде колданылады.
Көк-жасыл балдырлардың арасы нда бірклеткалы, көпклеткалы және 
колониялы тіріш ілік ететін ф ормалар бар. Ядроны ң жэне хроматофордын 
болмауы бұл типтін негізгі ерекшелігі болып табылады. Олардың түсі 
хлорофилл, көк тусті 
фикоцианин жэне кызыл фикоэритрин пигменттеріне 
байланысты. Көк-жасыл балдырлардың клетка кабыкш асы пектиннен, пектин 
тэрізді гемицеллю лозадан тұрады, ал ішкі кабаты целюлозалы 
кабыктан 
түрады (pectis - студень, іркілдек кілегейлі зат).
Пектинді заттар кілегей түзеді. Ішкі кұрамы екі бөліктен тұрады. Сырткы - 
хроматоплазма (хроматофордың рөлін аткарады), мұнда каптэрізді түзілген 
ішінде пигменттері бар ламеллалар болады, 
сонымен бірге бұл қабатта 
рибосомалар, 
эктопласттар, 
кристалдар 
орналасады. 
Ал 
ішкі 
кабат -
центроплазм а (ядроның рөлін аткарады). М ұнда Д Н Қ - нуклеотидтер 
ш оғырланған. М ұнда РНҚ-сы бар рибосомалар, вакуол, полифосфатты 
гранулалар болады. Көпклеткалы формалар - бұл жіпшелі формалар. Кейде 
жіпш елер ж ұқа кабыкш амен капталады (Oscillatoria), ал кейбір формаларының 
жіпш елері қалың кынаппен капталған. Бір кы напта бірнеш е гормогонийлер 
орналасады. Ж іпш елердің ұш ы бірдей болуы мүмкін (Oscillatoria) немесе бәрі 
бірігіп 
кыскаруы 
мүмкін 
(R ivularia). 
К ейбір 
балдырлардын 
кәдімгі

клегкаларымен катар, 
тірі қүрамынан айырылған, қос кабатпен қапталған 
клеткалары - гетероцисталары болады. Гетероцисталар аркылы балдырлар 
гормогонияларға бөлінеді.
Көк жасыл балдырлар автотрофты жолмен қоректенді. 
Қоректік қор заты 
болып гликопротеид валю тин, ционофицин табылады.
Процесі тек кана вегетативті жолмен жұреді. Н әтижесінде коккалар, 
планококкалар, гонидиялар түзіледі. Планококкалар - шар тәрізділер, қабығы 
болмайды. Коккалар - ж ұка қабатпен капталған, ал гонидиялар - калың 
қабатпен қапталған. Кейбір балдырлардың ішкі күрылымы бірнеш е рет бөлініп 
көптеген ұсак каппоциттер түзеді. Көпклеткалы балдырлар жеке бөліктерге 
(фрагменттерге) 
бөлінеді. 
Кейбіреулерінде 
кэдімгі 
клеткалармен 
катар 
гетероцисталар түзіледі. Олар арқылы балдырлардьщ гормогонияларға бөлінуі 
жүреді.
К өк-жасыл балдырлар 3 
классқа бөлінеді: Хроококты балдырлар 
(Сһгоососсорһусеае), 
Хамесифонафиция 
(Chamaesiphonophycae), 
Г армагониофиция - (Horm ogoniophyceae).

жүктеу/скачать 3,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: