Култанбаева нургул калдыгуловна
жүктеу/скачать 2,3 Mb. Pdf көрінісі
|
ЕРТЕГІ ДИСКУРСЫНЫҢ ЛИНГВОМӘДЕНИ ӨЛШЕМДЕРІ
| не слезает, роздыху не знает?»
[104] («Иван-царевич и Белый Полянин» ертегісі), «– Я ж тебе говорил: не бери пера, горе узнаешь! Ну, да не бойся, не печалься: это еще не беда, беда впереди! Ступай к царю, проси, чтоб к завтрему сто кулей белоярой пшеницы было по всему чистому полю разбросано» («Жар-птица и Василиса- царевна» ертегісі). Орыстың сөйлеу мінез-құлқында өмірлік қиындықтарға шағымдану, өмірге өкпелі болу қасиеттері жиі байқалады. Мысалы, «– Не бойся меня, добрый молодец, ты на добро сюда попал: я не лютая медведица, а красная девица – заколдованная королевна. Если ты устоишь да переночуешь здесь три ночи, то колдовство рушится – я сделаюсь по-прежнему королевною и выйду за тебя замуж» («Заколдованная королевна» ертегісі), «Идёт Иван-царевич от морского царя, сам слезами обливается. Увидала его в окно изсвоего терема высокого Василиса Премудрая и спрашивает: – Здравствуй, Иван-царевич! Что слезами обливаешься? – Как же мне не плакать? – отвечает царевич. – Заставил меня царь морской за одну ночь сровнять рвы, буераки и каменья острые и засеять рожью, чтоб к утру она выросла и могла в ней галка спрятаться. – Это не беда, беда впереди будет. Ложись с богом спать, утро вечера мудренее, все будет готово! Лег спать Иван-царевич, а Василиса Премудрая вышла на крылечко и крикнула громким голосом: – Гей вы, слуги мои верные! Ровняйте-ка рвы глубокие, сносите каменья острые, засевайте рожью колосистою, чтоб к утру поспела. Проснулся на заре Иван-царевич, глянул – всё готово: нет ни рвов, ни буераков, стоит поле как ладонь гладкое, и красуется на нём рожь – столь высока, что галка схоронится» («Морской царь и Василиса Премудрая» ертегісі). 102 Орыс халқы өзінің басына түскен қиыншылығын жайып салуға дайын тұрады, танымайтын адамына да ішкі жан сырын, құпиясын айтып салуға дайын. Орыс ертегі дискурсындағы төмендегі мысалдар орыс халқының сөйлеу мінез-құлқындағы осы қасиеттерді көрсетеді: « Она рассказала удивленному принцу, что она на самом деле принцесса, которую ведьма украла и превратила в птицу» [103, 28] («Белая голубка» ертегісі), «Бедная девушка рассказала ему все начистоту» [103, 342] («Королевский баран» ертегісі). Орыс халқының сөйлеу мінез-құлқындағы жоғарыда көрсеткен қасиеттердің барлығы ертегі дискурсында көрінеді деп айта алмаймыз, оған себеп ертегі дискурсы жанрының өзі басқа дискурстардан тілдік бірліктерді таңдап қолданумен, айтылымның нақты бір адресатқа бағытталуымен, қарым-қатынас мақсатымен, ғажайыптық, хронотоп сияқты ертегілік категорияның болуымен сипатталуында деп айтуға болады. Орыс ертегі дискурсында көрінетін сөйлеу мінез-құлық ерекшеліктеріне тез тіл табысу, кеңес беруге құмарлық, шынайылық, ішкі сырын ақтару, өмірлік қиындықтарға шағымдану сияқты қасиеттерді жатқызуға болады. Араб ертегі дискурсының ерекшеліктерін араб халқының ұлттық қарым- қатынас ұстанымдарынан, сөйлеу әдебінен т.б. көруге болады. Араб халқында ұлттық мінез-құлықты айқындайтын ар-ожданды жоғары қою, уәдеде тұру, сонымен қатар егер қарым-қатынас барысында қандай да бір күдік туса, байланысты үзу, шыншылдықты, жомарттық пен еңбекқорлықты ерекше бағалауы, араб мәдениетіндегі кешікпеу, уақытымен жүріп-тұру сияқты қарым- қатынас әдептерінің еркін, іскери кездесулер нақты бір уақытпен шектелмеуі, жеке қарым-қатынаста кешігу қалыпты жағдай болып саналатындығы, мақтау- мадақты жақсы көретіндігі, Инша Аллах (егер Алла қаласа) сөзін жиі қолдануы немесе т.б. ұстанымдар байқалады. Бұл айтылған ұстанымдар араб халқының ертеден қалыптасқан дәстүрі, наным-сенімі, өмірлік тәжірибесінен көрінеді. Араб ертегі дискурсынан ұлттық мінез-құлық ерекшеліктерін байқауға болады. Мысалы, «Аладдин» ертегісінде ،« ِ ِنيِ دلا ِ ء َلاَع» ِِهِدْعَب ِْنِم َِر َْْم ْلأا َِيِل َوَف ؛ رو طا َرِبْم ِ ْلإا َِتاَم ىَّتَح ِِناَماَع ِِثِداَحْلا اَذَه ىَلَع ِ ِضَقْنَي ِْمَل َو » .[102] « ِ ِلْدَعْلاِب ِ ِساَّنلا َِنْيَب اَمَكَح َو ،« ِ ِ رْدَب ِِرو د بْلا » : ه ج ْو َز َو (Екі жыл бұрын император өмірден өтті. Аладдин таққа отырды, халыққа қамқор болды. Аладдин мен Будур ханшайымға халық әділ баға берді. Оларға сәттілікке қол жеткізді. Барлық ел оларды жақсы көрді) баланың көп қиындықтарды бастан кешіп, оларды жеңіп бақытқа қол жеткізгеннен кейінгі халыққа қызмет ету барысындағы әділдігі мен адалдығы халық ықыласынан көрінеді. َِكَّن ِلأ ِِةَداَعَّسلاِب َِكْنِم َِرَدْجأ اًدَحأ ى َرأ ِ تْسَلو ، َكِتَّصِق ِْنِم َِب َرْغأ ِْعَمْسَأ ِْمَل يِنَّنأ ِ قَحْلا» : ِ هَل َِلاَق َِّم ث » ِ ةَلْح ِر ىَلِإ ِْتَسيِق اَذِإ ًِرو كْذَم اًئْيَشا ِ م ْوَي ِ ل ك اَه لِمَتْحأ َْ يِتَّلا يِبِعاَتَم ِْتَسْيَل َو ، َكِداَهِتْجا َو َِكِ د ِجِب ِْدَق َوَك َّلاَحاَهَتْك َرْدأ «ِ َبِئاَغ َّرلا لَنَي لا ْمَل ِْ لا َوْهأ ِِبَك ْرَي َْ ِْمَل ِْنَم »: ِ لِئاَقْلا َِقَدَص ِْدَقَل َو ! ِِةَبي ِجَعْلا َِكِت َلاْح ِر ِْنِم ِ ةَد ِحا َو َِكِت َو ْرَثِب َِكَعَّتَم َو َِك َرْم ع َِلاَطَأ َو َِكيِف ِ لل َِك َراَب ، َكَل َِءاَع دلا َِّلاِإ - َِكْيَلَع ِِءاَنَّثلا َِدْعَب - ِ ة َرِداَن ِ تاَف ِصِب ِ لل َِك َّلاَح ِْدَق َو («Синдбад теңізші» ертегісі) [107]. « َِكَتَّح ِص َو ... Синдбадтың қарсы алдына шықтым да былай дедім: «Сіздің хикаяңыз сияқты қызықты оқиғаны көрмедім. Сіз бақытты жансыз, ол бақытқа атаңыздың өсиеті 103 арқылы жеттіңіз. Менің күнделікті саяхатым сияқты қызықсыз емес. Аллах сізге өте сирек кездесетін дарын сыйлаған. Сондықтан сіз батылдық пен ерліктен басқа, кедей-пақырларға көмек бересіз, маған сізді мақтағаннан басқа берерім жоқ. Алла сізбен бірге болып, сізді қуантарлықтай денсаулық пен байлық берсін! - дедім». Бұл мысалда адресаттың адресантқа берген бағасы мен сөйлеушіні құрметтеуі, оның ерлік, қайырымдылық, батылдық сияқты іс- әрекеттеріне берген бағасы, ол үшін Алладан денсаулық пен байлық беруін тілеуі көрінеді. Араб халқының ұлттық сөйлеу әдебінде Алланың атын қосып сөйлеу, шыншылдық, әділдік, қайырымдылық пен қарапайымдылық сияқты қасиеттердің болуы сөйлеу мінез-құлқында басты ұстаным болып есептеледі, яғни имандылық, жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|