-тақырып. «Жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуы» психологиялық тренинг бағдарламасы

«Жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуы» психологиялық тренинг бағдарламасы, принциптері мен мақсат-міндеттері.

«Жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуы» психологиялық тренинг бағдарламасында қолданылатын психологиялық тест әдісі

Бағдарлама ережелері мен талаптары.

1. 
   Вачков И. Основы технологии группового тренинга, психотехники. Ось-89.
   
2. 
   Прутченков А.С. Социально-психологический тренинг в школе. М., 2001
   
3. 
   Емельянов Ю.Н. Активное социальное –психологическое обучение – Л, 1985 г.
   
4. 
   Рогов Е.И. настольная книга практического психолога в образовании. М., 1995
   
5. 
   Фопель К. Технология ведения тренинга. Теория и практика. М., 2003
   

«Жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуы» психологиялық тренингі бағдарламасының мақсаты - жеке тұлғаның, жалпы оқушыларды тәжірибелік бағытта психологиялық дайындауды, интенсивті жүзеге асыру үшін қолданудың ерекшелігі зор. Бұл оқушылардың әлеуметтенуі, оған психологияның әсерін ескерумен сипатталады.

Жалпы тренингтік қалыпқа келтіру әдетте, топтық мақсаттардан тұрады:

√ Психологиялық заңдылықтарды, механизмдерді, жеке тұлға мен адамдар арасындағы қарым- қатынасты қарастырады;

√ Жекелік дамуы, шығармашылық потенциалдың, өмірде оптималды деңгейге жетуі және бақыт пен сәттілікті сезіну;

√ Коррекцияға қатысушылардың өзін - өзі тану, өзіндік іздену және эмоционалды күйдің бұзылуы, өзіндік іс - әрекеттің өзгеруі негізінде болуы;

√ Топтағы қатысушылардың психологиялық мәселелерін қарастыру және олардың шешім қабылдауына көмек көрсету;

√ Субъективті өзіндік сезімнің және психологиялық денсаулығының жақсаруы.

Тренингтің бірінші спецификалық топтық мақсаты - қарым- қатынас, ал тренингтің өзіндік өсуі – екінші орында тұрады. 3-5 топтың мақсаты психотерапиялық және психопрофилактикалық болып табылады. Тренингтерде олар көбінесе қосымша ретінде қолданылады. Мақсат тапсырмаға байланысты болады. Егер мақсат жұмыстың нақты бағытын көрсетсе, онда тапсырмалар нақты қадамдарын жасайды.

«Тұлғаның өзін-өзі дамытуы» тренингі оқыту мен тәрбие беру жүйесінде жеке тұлғаның қалыптасуына, азаматтық қоғам мен индивидті әлеуметтендірудің әдістемесіне теориялық парадигма дайындауға мүмкіндік тудырады. Мына мәселелерді қамтиды:

• 
  ақиқатқа жетуге ұмтылу;
  
• 
  өзінің «Менін» тану арқылы адамның биік мәртебесін орнықтыру;
  
• 
  әлемді тануға ұмтылу;
  
• 
  табиғатпен, айналадағы адамдармен үйлесімді қарым-қатынас орнықтыру;
  
• 
  мінез-құлықтағы әдептілікті қалыптастыру;
  

Сана психика дамуының жоғары сатысы ретінде, ең алдымен жалпыны және болмыстағы елеуліні тану қабілеті сияқты қасиетімен ерекшеленеді. Жалпыны білу адамның болмыста мейлінше дұрыс бағдар ұстануын қамтамасыз етеді, істі біліп әрекет жасауына, өзін дұрыс алып жүруіне мүмкіндік береді. Жалпыны біле отырып, адам әрбір жеке міндетті практикалық тұрғыдан шеше алады. Заңдылықтарды біле отырып, белгілі бір оқиғаның болатынын алдын ала болжайды. Жеке адамның санасы мен қоғамдық сана диалектикалық бірлікте болады. Жеке адам санасы оның болмысын ғана бейнелеп қоймайды. Сонымен қатар адамзат жинақталған білімді меңгеру нәтижесі де болып табылады. Екінші жағынан, қоғамдық сана жеке адамдар мен бұқара көпшіліктің шығармашылық іс-әрекетінің нәтижесінде қалыптасады. Сана объективтілік болмыс жайында қорытылған білімнен ғана емес, сондай-ақ сол болмысқа белгілі түрдегі қатынастардан да көрініп отырады. Өзіндік сана-сезім – сананың өзіңді білу мен өзіңе қатынастың бірлігі ретінде көрінетін бір түрі. Өзіндік сана-сезім сыртқы ортаны және өзіңді өзің танудың бейнелеуінен біртіндеп қалыптасады. Адамның өзін-өзі тануында, оның басқаның бағалауы мен ұжымдық бағаның маңызы ерекше.

«Өзіңді-өзің танып біл» жеке тұлғалық даму тренингі туралы түсінік.

1. 
   Вачков И. Основы технологии группового тренинга, психотехники. Ось-89.
   
2. 
   Прутченков А.С. Социально-психологический тренинг в школе. М., 2001
   
3. 
   Емельянов Ю.Н. Активное социальное –психологическое обучение – Л, 1985 г.
   
4. 
   Рогов Е.И. настольная книга практического психолога в образовании. М., 1995
   
5. 
   Фопель К. Технология ведения тренинга. Теория и практика. М., 2003
   

1. 
   Белсенділік, әркімнің топ жұмысының нәтижелігіне жауапкершілігі.
   
2. 
   Топ жұмысына қатысу тұрақтылығы.Әр топ мүшесінің топ жұмысына басынан аяғына дейін үзіліссіз қатысуы міндетті.
   
3. 
   Топтың тұйықтығы. Топтағы болған оқиға топтан сыртқа шықпауы керек.
   
4. 
   Ашықтық пен адалдық.
   
5. 
   «Тоқта!» ережесі. Ойынға қатысқысы немесе қандайда сұраққа жауап бергісі, шынын айтқысы келмейтін адамның «Тоқта!» деп айтуына және ойыннан шығуына болады. Бірақ бұл ережені сирек қолданған жөн. Бұл адамның өзін тануын шектейді.
   

• 
  өзін-өзі тану, түсіну, тұлғалық даму тәсілдерін таба білу;
  
• 
  ойдың икемділігін, тапқырлығын талап ету, өзгешелігін дамыту;
  
• 
  ойлаудың дәлдігі мен жылдамдығын жаттықтыру;
  
• 
  қиялды, шығармашылық қабілетті дамыту;
  
• 
  өзінің және өзгенің даралығын бағалау, өзін-өзі құрметтеу;
  
• 
  коммуникативтік дағдыны дамыту, қарым-қатынастың түрлі әдіс-тәсілдерін меңгеру;
  
• 
  өзі, өз құқығы мен міндеттері туралы ойларын дамыту;
  
• 
  көңіл-күйді көтеру, сезіммен эмоцияны реттеу.
  

Жалпы білім беретін мектептер практикасында лекция-семинар сабақтары,шығармашылық шеберлік дискуссиялық клуб сияқты жұмыстардың жаңа формалары белсенді түрде енуде. Сонымен әлеуметтік-психологиялық тренинг дегеніміз не? Мамандар оны топтық жұмыстың белсенді белсенді әдістеріне негізделген психологиялық әсер ету деп есептейді. Бұл- тұлға дамуына, коммуникативті дағдының қалыптасуына, психологиялық көмек көрсетуге, стереотиптерді жоюға және қатысушылардың жеке проблемаларын шешуге байланысты сұрақтар қарастырылатын арнайы ұйымдастырылған қарым –қатынас формасы.

С.М.Жақыпов әлеуметтік-психологиялық тренингтің өзара әрекеттестігі және оқытушымен оқушылар арасындағы процесстің нәтижесінде бірлескен танымдық іс-әрекет қалыптасатындығын көрсеткен. Автор мұндағы қарым-қатына құралдарының аса иілгіштігі мен динамикалығын тұлғалар ерекшелігімен байланыстырады.

Тренингті оқытудың бір формасы, әдісі деп қарастырғанда, оның тиімділігі бірлескен пікірлік, танымдық іс-әрекеттерінің қалыптасуымен анықталады. Психологиялық тренинг басқа адамдарды терең түсінуге көмектеседі: өз бейнесін басқалардың қалай көретіндігімен салыстыруға мүмкіндік береді; өз мүмкіндіктерін көруге, өзіндік санасын жетілдіруге жағдай жасайды.

Арнайы тренингтерде қосымша принциптер мен ережелер қолданылуына байланысты әлеуметтік- психологиялық тренинг ұйымының көптеген принциптерінің ішінен негізгі принциптерді атап көрсетеміз.

Тренинг мазмұнында адамға өзін, өз тұлғасының ерекшеліктерін тануға көмектесетін жаттығулар қарастырылады. Топтың әр мүшесінің белгілі бір шешіммен оны жүзеге асыруды талап ететін түрлі жағдайларда өзін көрсете білуіне көмектесу керек. Бұған вербалды қарым-қатынас тәсілі емес, практикалық әрекет көмектеседі.

Топтың қалыптасу принципі туралы сұрақтар аса маңызды болып табылады. Жұмысқа қатысу үшін ең қолайлы жас 16 мен 40 жас деп есептеген. Оның құрамына жасөспірімдерді де қосуға болады. Бірақ бұл үшін жүргізушітренингтен кейінгі психологиялық көмек пен жүріс-тұрысына коррекция жасау мақсатында қатысушылармен контакт жасауға мүмкіндігі болуы керек. Мектепте практик-психолог ретінде жұмыс істеп жүрген педагог мұндай мүміншілікке ие. Гетерогендік принципін ескерсек, яғни жынысына, жыныстық деңгейіне байланысты топтастыру, ал тренинг мектептен тыс жүргізілсе, онда жасы мен мамандығына байланыстыру топтастыру.

Өзіндік тренингпен алғаш рет айналысушыға кішкентай топпен /10-12адам/ жұмыс істеген қолайлы. Белгілі бір тәжірибе жинақтаған соң қатысушылар санын 30-40 адамға дейін көбейтуге болады.

8. Ену принципі. Сабақ ұзақтығы жұмыс басында айқындалуы керек. Оларды жүргізу тәжірибесі толық түрде негізделген қорытындыға дәйек береді: өте ауқымды эффектіге ірі уақыт блоктарымен жұмыс істегенде ғана қол жеткізуге болады 3-4 сағат енумен, кейде бұдан ұзақ кезең бойына. Бұл қатысушыларды «елітуге», олардың ұзақ үзілістен кейін топтық процесстерге эмоциялы енулеріне көп уақыт кететіндігімен байланысты. Мектептегі тренингтік топ мектептің сабақ кестесімен сыйымды. Қосарланған сабақты аптасына кем дегенде бір рет өткізген жөн. Мүмкіншілік болса, сабақты 2-3 күнге белгілеп, күніне 6-7 сағаттан қарқынды тренинг өткізген жақсы. Мүмкін варианттардың бірі, 24 сағатқа созылатын тренинг-марафон, бірақ оны тек дайындығы бар қатысушылармен ғана өткізуге болады.

9.Бөлектену принципі. Бұл жағдайда қатысушылардың сөздерін бөтен ешкім естіп қоймауы шарт. Егер жүргізушіге аудио немесе видио жазбалар қажет болса, топтың барлық мүшелерінен рұқсат алу керек. Тренингтік жаттығулар мен тапсырмалардың үлкен бөлігі осы материалдар мен кейінірек өздік жұмыстары үшін арнайы жазылады.

10.Еркін кеңістік принципі. Бөлмеде қатысушылардың еркін қозғалуына , шеңбер құруларына, 3-4,7-8 адамнан микротоптарға бөлінуіне, оқшаулануына мүмкіндік болуы керек.

Тренинг дайындығының негізгі элементі, болашақ ұжыммен алғашқы кездесуі болып табылады. Бұл екі кезеңнен тұрады. Біріншісінде –міндеттері, мерзімі, кездесу ұзақтығы туралы топтық әңгіме жүргізіледі. Жиналғандар тренингке қатысу немесе қандай да бір себептермен бас тарту сияқты шешімдер қабылдайды. Екінші кезеңде сабаққа қатысуға ниет білдіргендермен жекелеген түрде сөйлеседі. Жұмыс барысында мотивтер анықталады /қызығушылық, білімге құштарлық, жаңа тәжірибе алуға ұмтылыс, өмірге дайындық, өз проблемаларын шешу/. Бұл топқа кездейсоқ адамдар емес, саналы түрде бел буған адамдар қатысады.

«Топта қарым-қатынасты дамыту» коммуникативті іскерлік тренингі туралы түсінік.

Коммуникативті іскерлік тренингіндегі жаттығуларының топтамасы.

Әдебиеттер:

1. 
   Вачков И. Основы технологии группового тренинга, психотехники. Ось-89.
   
2. 
   Прутченков А.С. Социально-психологический тренинг в школе. М., 2001
   
3. 
   Емельянов Ю.Н. Активное социальное –психологическое обучение – Л, 1985 г.
   
4. 
   Рогов Е.И. настольная книга практического психолога в образовании. М., 1995
   
5. 
   Фопель К. Технология ведения тренинга. Теория и практика. М., 2003
   

Тренинг жүргізушісі қатысушыларды тапсырмамен таныстырады: өзін-өзі барынша ашу, өз менін сезіну, сезімін сыртқа шығарып, жеңілдену. Тренинг кезіңдегі тәртіптің принциптері мен қағидалары: «Осында, енді» сезімге ыдағаттылық, өзін-өзі ашу және шыншылдық.

Тренингтің әр қатысушысы өз белгісін ұсынуы керек, ол тос белгі болуы, сөз бейне т.б. болуы мүмкін.

II. Өмірге деген өз көзқарасын бағалауына диагностика жасау.

Қатысушыларға бланктер таратылып, мынандайт нұсқаулар беріледі: «Менің сіздерден өтінерім,өздеріңізге тән қасиеттеріңізді басқалардың айтуымен емес өз ойыңызша бағалаңыздар.Мінез-құлқыңыз сізді қанағаттандыра ма? Еркіңіз ше? Ден саулығыңыз және басқа да жағдайларыңыз қанағаттандыра ма?».

Өзіне-өзі баға беру негізінде өз түсінігін зерттей білі жатыр. Баға мынандай параметрлермен беріледі: ақыл, денсаулық, бақыт, мінез,ерік, дербестік, қабілеттік, сыртқы пішін, жағымдылық, құрылымдық белсенділігі.

Тәжірибе санында карточкалардың мазмұны, өзін-өзі интегралды бағалаудың кестесі талқыланып/ қырынан/ жасалады.

Өзін-өзі бағалау қырынан қарағанда ара іспеттес болып келсе тұлғаның ұстамсыздығы немесе жеке тұлғаның қалыпты дамуы болмаған жағдайда тон ішінде өзін солай ұстауынан деген пікір жасалады. Бұл адам өзін-өзі бағалауда айтарлықтай нашар көрсеткіш те емес, әйткен мен жақсылығы адамның дәл көрсетілген уақыттағы өзгеруіне себебін табу керек. Бұл тәсіл тұлғаның мінез-құлықтың ерекшеліктерін анықтауға мүмкіншілік береді. Осы уақытқа дейінгі темпераменттің, типті мінезбен ерекшеліктері анықталады. Жеке тұлғаның өзін-өзі кешенді түрде танып білуіне арналған формасы мен мазмұны жағынан конструктивті бағдарлама дайындалады.

III. Өз ақыл- ойын бағалау.

Нұсқау: Ақыл-ой жайлы берілген он тұжырымның ішінен өзіңіздің ыңғайыңызға келетін біреуін таңдап алып, сол жағындағы санды сызып

қойыңыз.

1	Менің ойым кез-келген ортада ең жоғары болып шығады.	10
2	Аз ғана интеллектуалдардың біреуімін	9
3	Мен анақұрлым ақылды адамдардың қатарына жатамын	8
4	Менің ақыл-ой деңгейім орташа	7
5	Ақыл-ой жағынан айналамдағылардың үздік тобына жатамын	6
6	Ақыл жағынан алғанда мен нағыз қарапайым адаммын.	5
7	Менің ақыл-ойым ортадан төмен	4
8	Жалпы мен барынша зерек адамдардың қатарына жатамын	3
9	Мен зеректігі төмен адамдардың бірімін	2
10	Кез- келген топта мен ақыл-ой жағынан төмен тұрамын	1

Нәтиже зеректікті зерттеу объектісінің мәліметтерімен салыстырылды. /Айзенк тесті, 16 РФ/

IV. «Тұлғаның өзін-өзі бағалау »тесті.

Нұсқау: Өзіңіздің жеке пікіріңіз бойынша сіздің мінез-құлқыңыздың ерекшеліктерін, сіздің тұлғаңызды анық ашатын 16 ұғымды тізімнен көшіріп алыңыз . Сонан соң осы 16 сипаттың ең маңыздыларын 1,2,3 және т.б. -16 –ға дейінгі сандармен белгілетіндей етіп ретпен жазыңыздар.

Енжарлық, ұқыптылық, белсенділік, дархан, өктем, тақуа, содыр. Сақ, қылжақ, жасық, жауапсыз, еренсіз, принципсіз, жүрекжұтқан, мінезсіз, салдыр-салақ, қысылып-қымтырыссыз, парасаттылық, биіктік, қулық-сұмдықсыз, тынышсыздық,қорқулық.

Сыпайылылық, ұрысқақақтық, риза болу, қызбалық, төзімділік, кеңпейілдік, сенімділік, көңілділік, өктемдік, ұқыптылық, әзершілдік, қозушылық, тәкаппарлық, кінәлілік.

Қызбалық, мақтаныш, дөрекілік, іскерлік, бейбастық, үстемшіл, жайдарылық, көргендік, тәртіптілік, сенгіштік .

Сараңдық, қаталдық, өмірге құштарлық, шапшаңдық, әйелсипаттылық.

Күншілдік, мақтаншақтық, бастамашылық, зялылық, ақылдылық, даралық, тыңдырылымдылық .

Қырсық, мықтылық,ұйымшылдық, ымырасыздық, сыншылдық, мәдениеттілік, консервативтілік.

Сүйкімділік, жеңіл ойлылық, екіжүзділік, қулық, тез сенгіштік, білугет құштарлық, омыраушылдық.

Сылбырлық, көн сөйлемеушілік, тұнжырлық, меланхолдік, секем алғыштық, кекшілдік, жұмсақтық, моралдік, тұрақтылық, арманшылдық, ерлік.

Кекшілдік, тапқырлық, немқұрайдылық, сын көтермеушілік, бапсыздық,.

Шыдамсыздық, аңғалдық, табандылық, ұқыпсыздық, былқ етпестік, дербестік, көпшілікті, ұнатпаушылық, шешімсіздік, сенімділік, еркіндік, құнтсыздық, тізгінсіздік,қысылушылық.

V . «Өзін-өзі ашуға арналған жаттығу».

Қатысушылар «қиял», «қиялдау» тақырыбын алады. Көздерін жұмып қиялдайды. Жүргізуші қатысушыларды қолдауы керек. Мысалы:

• 
  Мен сүйемін...
  
• 
  Маған ұнайды...
  
• 
  Маған қиын...
  
• 
  Менің жанымды жадыратады...
  
• 
  Достарымның арасында мен...
  
• 
  Келешекте мен ...
  

Қатысушыларға өзінің «мен» образы төңірегінде, белгісі, жазбалары, қимылдық бейне, би, ән төнірегінде ойлануға уақыт беріледі.Басқа қатысушылар осы образдың бұл адамға қаншалықты сай келетінін талқылайды.