Курсының бағдарламасы «Биология» 050113 мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын

Турбеллярияның – жалпақ құрттардың қарапайым тобы, сондықтан оның филогениясы тип, эволюциясымен байланысты. бірнеше гипотеза бар.

Ланг бойынша – қарапайым турбеллярияға сәулелі симметрия элементтерін сақтаған көпбұталы турбеллярияны жатқызыады. Кірпікше, а/қ жүйесі, статоцист ескектілерге ұқсас деп қарайды. Бірақ турбеллярия мен ескектілердің эмбрионды дамуын зерттеп, бұл гипотезаның келіспейтінін көрді.

Гоафар ұсынған гипотеза, кейін В.Н.Беклемишев қолдады. Фиолгения басына ішексіз турбеллярияны қойды. Ол Radiataның планула тәрізді ата-тегінен басып алады. Оның ішегі жоқ, сондықтан Ішекқуыстылар мен Ескектілердің тегі деуге болмайды. Авторлар – Radiata тегі - дернәсіл неотения (қысқарған онтогенез) арқылы ішексіз турбеллярия түзген.

Фагоцителлотәрізді тектен турбеллярияның пайда болғаны туралы гипотеза дәлелді. А.В.Иванов Radiata мен Bilateria бір-біріне байланыссыз фагоцителлотәрізділер тектен шыққан деген гипотеза ұсынады.

Трихоплакс ішексіз турбеллярия тегіне жақын форма. Фагоцителлотәрізді тектің паренхимасы екі тақтаға жіктеледі: ішкі – фагоцитобласт – клетка іші а/қ жүзеге асырған және аралық – мезодермальды паренхима – тірек қызметін атқарады. Жоғары сатыдағы планарияда мезодермада бұлшықет қалыптасады. Фагоцитобласт дене ішіне түсіп, ауыз пайда болады, билатеральды симметрия түзіледі. Ішексіз турбелляриядан эволюция күрделену бағытында жүреді. (а/қ, жүйке, з/ш, жыныс жүйе).

Хаджи гипотезасы бойынша турбеллярия инфузориядан шыққан. осы гипотезалардың ішінде дәлелдісі алғашқы билатеральды жануар тегі фагоцителлотәрізділер туралы Ивановтың гипотезасы деп есептеледі.

Жалпақ құрттар ішінде тек Турбеллярия класы – еркін тірішілік етеді, басқалары маманданған паразиттер. Сондықтан жалпақ құрттардың шығу тегі туралы проблеманы турбеллярияның шығу тегі туралы теориялар анықтайды.

Трематодтар эволюциясы моногения мен цистодтарға байланыссыз жүрген. Эндопаразит- трематод мариттері мардымсыз өзгерген. Олардың моллюска денесінде паразитті тіршілік ететін дернәсіл стадияларында эволюцияның өзгеріс айтарлықтай. Моллюскалардың парзитті – трематод дернәсілдері партогенезді көбеюге маманданған. Алғашында ересек трематодтар еркін тіршілік еткен, моллюскалармен симбиозды тірішілік еткен, дернәсілдері паразитизмге ауысқан. Кейін трематод мариттері де омыртқалы жануарлардың эндопаразитіне айналып, иесі ауысатын гетерогония – тіршілік циклі қалыптасқан.

Turbellaria

Monogenea

алғ.Plathelminthes

Cestoda

сосальщик Эндопаразиты

Планария лент.червы

мonogenea Эктопаразиты

Дәуітбаева К. «Омыртқасыздар зоологиясы» А. 2004 136 - 187 б.

Догель В.А. «Зоология беспозвоночных» М. 1981 148-202б.

Шарова И.Х. «Зоология беспозвоночных» М. 1999 161- 204 б.

1. 
   Төменгі сатыдағы көпклеткалылармен салыстырғанда Жалпаққұрттардың прогрессивті белгілері.
   
2. 
   Жалпаққұрттардың ас қорыту жүйесінің эволюциясы
   
3. 
   Жалпаққұрттардың зәр шығару жүйесінің эволюциясы
   
4. 
   Ортогонды жүйке жүйесі және оның модификациясы
   
5. 
   Ішекқуыстылар, ескектілер және жалпаққұрттардың сезім мүшелері, қорғаныс тәсілдерін салыстыру.
   
6. 
   Жалпаққұрттардың әртүрлі кластарының тері-бұлшықет қабының құрылысы.
   
7. 
   Жалпаққұрттардың жыныс жүйесі және оның адаптациясы.
   
8. 
   Жалпаққұрттардың тіршілік циклі.
   
9. 
   Трематодтардағы гетерогония, оның адаптивті маңызы және шығу жолы.
   
10. 
    Жалпаққұрттарда паразитизмнің пайда болу жолы.
    
11. 
    Жалпаққұрттардың шығу тегі және филогениясы.
    
12. 
    Жалпаққұрттар – адам және жануар паразиті. Гелминтоздың алдын-алу және күрес жолдары.
    

№ 8 дәріс

1. Жұмыр құрттар типінің құрылысы, прогрессивті белгілері, биологиясы.

2. Жұмыр құрттардың экологиялық топтары, филогениясы. Классификациясы.

Техникалық оқу құралдары: сызба-кестелер (аскарида т.б.нематодтар, жануарлар филогениясы), ылғалды препараттар.

1-сұрақ. Жұмыр құрттардың 100 мыңнан астам түрі белгілі. Теңізде, тұщы суда, топырақта еркін тіршілік етеді, көбі өсімдік, жануар паразиттері.

Жалпақ құрттардың ерекшелігі, жұмыр құрттарға паренхиманың ыдырау нәтижесінде пайда болған алғашқы дене қуысы – схизоцель тән. Схизоцель ұрықтың алғашқы қуысы – бластоцельге сәйкес келеді.

Омыртқасыз жануарлар эволюциясында алғашқы дене қуысының пайда болуы прогрессивті белгі: схизоцель-тасымалдау қызметін атқарады. Дене қуысы – қуыстың сұйыққа толы. Паренхимаға қарағанда қуыста қоректік заттармен зат алмасу өнімін тасымалдау тез жүреді, сондықтан зат алмасу тездейді. Дене қуысында организмнің ішкі орта гомеостазы сақталады.

Жұмыр құрттар (алғашқы қуысты құрттар) типінің ерекшеліктері.

1. Дене қабырғасы мен мүшелер арасында орналасқан алғашқы дене қуысы – схизоцель. Қуыстың арнайы эпителиальды төсеніші болмайды, көбіне паренхима клеткалары кездеседі.

2. Дененің көлденең кесіндісі дөңгелек, типтің астында көрінеді.

3. Денесі кутикуламен жабылған. Кірпікшелі эпителия тек төменгі сатыдағы формаларда кездеседі.

4. Бұлшықет жүйесінде – ұзына бойы бұлшықет қабаты дамыған, сондықтан құрттар ирелеңдеп қозғалады. Сақиналы бұлшықет сирек кездеседі.

5. Ішегі үш бөліктен тұрады: эктодермальды алдыңғы және артқы ішек, энтодермальды ортаңғы ішек. Ауыз тесігі дененің алдыңғы ұшында бауыр бетінде аналь тесігі дененің артында ашылады. Аналь тесігінен кейінгі дене бөлігі – құйрық .

6. Зәр шығару жүйесі – протонефридия немесе тері-гиподермальды без.

7. Көбі дара жынысты, гермафродиттер сирек. Жынысты көбееді.

8. Тура дамиды, метаморфоз сирек.

9. Жұмыр құрттардың клеткалық құрамы тұрақты, регенерацияға қабілетсіз.

Прогрессивті белгілер ... Биологиясы ...

Нематодтар – адам паразиттері

а) адам аскаридасы (Ascaris lumbricoides)

в) түкбасты құрт (Trichocephalus)

с) спиральды трихинелла (Trichinella spiralis)

д) үшкір құрт-острица (Enterobius vermicularis)

е) ....... ( Dracunculus medinensis)

Геогельминт, биогельминт туралы түсінік.

Нематодтар – үй жануарларының паразиттері (зоогельминттер)

(власоглав, аскарида)

Паразит нематодтар саны 2500 –ге жуық паразит сорғыштар – 3000, таспа құрттар – 1800 түр. Паразит құрттарды гельминт деп атайды. Соның ішінде 150 адам паразиті. гельминттер туралы ғылым гельминтология. Кеңес үкіметінің гельминтология мектебін құрған К.И.Скрябин. Оңт. Қазақстанда экспедициялар ұйымдастырылды, алғаш гельминтологиялық жұмыстар К.И.Скрябиннің басшылығымен жүрді. Ол девастация әдісін ашты. (гельминтті әртүрлі тіршілік стадиясында механикалық, химиялық, физикалық, және биологиялық жолмен жою).

Девастация – адам мен жануар гельминтозымен күресте мына әдіске әкеледі:

1. Ауруды паразиттен босату (дегельминтазация )

2. Сыртқы ортаны дегельминтизациялау

Нематодтар - өсімдік паразиттері.

Фитогельминттер (бидай нематоды, картофель сабақ нематоды, қызылша наматодасы т.б.)

Нематодтардың табиғаттағы маңызы:

Су түбінде мекендейтін нематодтар органикалық қалдықтарды өңдеуге қатысады. Теңіз және тұщы су биоценозында сапрофагтар комплексін құрайды. Топырақ нематодтары топырақ түзуге қатысады. Еркін тіршілік ететін нематодтар саңырауқұлақпен, бактериямен қоректенеді. Олар биоценоздағы консумент, редуцентті құрайды.

Өсімдік және жануар паразит – нематодтары табиғи ценозда қоректенетін түрлерінің сан мөлшерін реттейтін және табиғатта табиғи сұрыптау факторы.
Жұмыр құрттар типіне жататын кластар:

Құрсақ кірпікшелілер - Yastrotricha

Нағыз жұмыр құрттар - Nematoda

Коловраткалар класы - Rotatoria

Түкті құрттар класы – Nematomorpha
Қазіргі заман концепциясы бойынша Nemathelminthes турбеллярия тәрізді тектен басып алады. Құрсақ кірпікшелілермен коловраткаларда кірпікшелі эпителия, протонефридия сақталған. Көбінің схизоцелінде паренхима және сақиналы бұлшықет кездеседі. Жүйке жүйесі жалпақ құрттардың ортогонына жақын. Коловратканың жыныс жүйесінде жалпақ құрттар сияқты сары уыз безі болады. Бұл белгілер Nemathelminthesтің жалпақ құрттардан шыққанына дәлел.

Жалпақ құрттардың алғашқы қуысты құрттарға өту эволюциясында – қорғаныш кутикула дамиды, бұлшықет бөліктері редукцияға ұшырайды, схизоцель түзіледі, ішек түтігі пайда болады.

Нематодтар класы эволюциялы болашағы жоғары, әртүрлі экологиялық қатарға ие болады. Жартылай паразитизм , эндопаразитизм қалыптасты. Эволюция барысында экологиялық радиация және әртүрлі тіршілік формалар қалыптасты. Алғашқы формалар: жорғалап және жүзіп тіршілік ететін кірпікше құрсақтылар мен коловраткалар. Құрт пішінді формалар - әртүрлі экологиялық қатарға ие болған универсальды формалар. Мысалы: нематодтар т.б. суда, топырақта, өсімдік және жануар ұлпасында, өз тұрқын сақтап, тіршілік етеді.

Сонымен нематодтар барлық табиғи ортаны игерген, биологиялық прогрестегі топ.

Дәуітбаева К. «Омыртқасыздар зоологиясы» А. 2004 196-233 б.

Догель В.А. «Зоология беспозвоночных» М. 1981 207-249 б.

Шарова И.Х. «Зоология беспозвоночных» М. 1999 205-238 б.

1. 
   Жалпақ құрттармен салыстырғанды алғашқы қуысты құрттардың прогрессивті белгілері.
   
2. 
   Алғашқы қуысты құрттардың жалпақ құрттармен ұқсастығы.
   
3. 
   Алғашқы қуысты құрттардың тері-бұлшықет қабы. Жабыны және бұлшықеттің қайта түзілуіндегі эволюциялық тенденция.
   
4. 
   Алғашқы қуысты құрттардың ішегінің құрылысы және әртүрлі кластар өкілдеріндегі оның өзгерістері.
   
5. 
   Алғашқы қуысты құрттардың зәр шығару жүйесі.
   
6. 
   Алғашқы қуысты құрттардың жүйке жүйесі және сезім мүшелері.
   
7. 
   Алғашқы қуысты құрттардың жыныс жүйесі және жыныс диморфизмі.
   
8. 
   Алғашқы қуысты құрттардың тіршілік циклі.
   
9. 
   Алғашқы қуысты құрттардың эмбриогенез типі.
   
10. 
    Алғашқы қуысты құрттардың филогениясы.
    
11. 
    Нематодтар адам және жануар паразиттері. Қазіргі заман гельминтологиясының мақсаты және жетістіктері.
    

2. Буылтық құрттардың морфо-физиологиясы, биологиясы, экологиясы.

3. Филогениясы. Классификациясы

Техникалық оқу құралдары: сызба-кестелер (нереид, жауын құрты және сүліктердің морфологиясы, дамуы, жануарлар филогениясы) ылғалды препараттар
1-сұрақ. Bilateria арасында целомды (Coelomata) жануарлар жоғарғы деңгейде ұйымдасқан. Бұл бөлім тармағына буылтық құрттардан хордалыларға дейінгі жатады. Оларға тән ерекшеліктер:

1. Целомды жануарларға мезодермалбды эпителиямен төселген целом қуысы тән. Целом – алғашқы қуыс пен паренхимаға қарағанда, жетілген тасымалдау жүйесі.

2. Метамерлі құрылыс (мүшелер мен құрылымы қайталанып отырады).

Метамерия эктодермальды және мезодермальды құрылымға таралған.

3. Қан айналу жүйесі – қоректік зат пен зәр өнімдерін тасымалдайды және тыныс алу қызметін атқарады.

4. Целоммен байланысты ашық зәр шығару жүйесі – зәр шығару қызметімен қатар, су режимін де реттейді.

Бұрын целомды жануарларды алғашқы және соңғы ауыздылар деп бөлетін. Жеке даму саласындағы жаңа мәліметтер бойынша А.В.Иванов жаңа классификация ұсынды. Coelomata 5 тип үстіне бөлді. Трохофоралылар тип үсті (Trochozoa), Погонофоралар (Pogonophozoa), Қармалауыштылар (Tentaculata), Қылтанжақтылар (Chaetognatha) және Соңғыауыздылар тип үсті (Denterostomia).

Трохофоралылар тип үстіне жататын жануаралардың эмбрионды және эмбрионнан кейінгі дамуы ұқсас. Эмбриогенезде жұмыртқа спиральды бөлшектенеді, мезодерма телобластикалық жолмен қалыптасады, ауыз бластопорадан түзіледі (алғашқы су формаларына трохофора дернәсілі тән. Трохофоралы жануарларға Буылтық құрттар ( Annelida), Моллюскалар (Mollusca), Буынаяқтылар (Arthopoda) және Онихофора (Onychophora) типтері жатады.

Топырақта жер құрттары (жауып) топарақтың қалыптасу процесінде қатысып, табиғи биоценоз және ауылшаруашылық өнімділігін арттырады (1м² орман, шалғындық топырағында тығыздығы 600 данаға жетеді). Тұщы суда қансорғыш сүліктер (тропикалық аймақта топырақта, ағаштарда) кездеседі. Олар гипертония, т.б. ауруын емдеуге пайдаланылады.

Буылтық құрттар типіне мезодермальды целом эпителиясымен төселген екінші ретті дене қуысы – целомға және метамерлі құрылысқа ие болған. Бұл типке , бұрын өткен жануарлардан ерекше, адам мен сүтқоректілерге дейінгі жоғарғы топтағы организмдерге тән- мүшелер жүйесі қалыптасқан. Буылтық құрттар - Coelomata тегіне жақын қарапайым целомды жануарлар.

Алғашқы целомды жануарлар – буылтық құрттар типінің ұйымдасу ерекшеліктері:

1. Сыртқы, ішкі құрылысы метамерлі. Метамерия – бірдей бөліктердің немесе дене осі бойымен сақиналардың қайталануы ( meta - қайталану, mera-бөлік). Денесі құрт тәрізді сақиналардан (буын-сегменттерден) тұрады. Әрбір сегментте мүшелер жүйесі қайталанады. Буылтық құрттардың денесі бас қалақшасынан, сегменттелген тұлғадан және аналь қалақшасынан тұрады.

2. Тері-бұлшықет қабы-тері эпителиясынан, сақиналы және ұзына бойы бұлшықеттен тұрады, ішкі беті целомды эпителиямен астарланған.

3. Екінші ретті дене қуысы – целомды сұйыққа толы, ол ішкі орта қызметін атқарады. Целом – тасымалдау, зәр шығару, жыныс, тері-қозғалыс қызметін жүзеге асырады.

4. Ішек алдыңғы, ортаңғы және артқы бөліктен тұрады. Кейбір өкілдерінде сілекей безі болады.

5. Буылтық құрттардың көбіне тұйық қан айналу жүйесі тән. Қан тек тамыр арқылы ағады.

6. Зәр шығару мүшесі – эктодермальды метанефридия. Оның әрбір жұбы бір сегментте целомды ашылатын воронкамен басталып, зәр шығару каналы келесі сегментте сыртқа ашылады. метанефридия - зәр шығарумен қатар организмде су балансын да реттейді. Метанефридия каналдарында зәр өнімдері қоюланады (аммиак несеп қышқылына айналады), Целомды тұз су режимі сақталады, организмде ылғал экономдалады. Суды тиімді пайдалану әсіресе құрлық және топырақ құрттарына ұтымды.

7. Жүйке жүйесі жұп бас ганглиясынан, әр сегментте метамерлі қайталанатын жұп ганглиялардан тұратын құрсақ жүйке тізбегінен тұрады. Жұтқыншақ үстінде орналасқан қос бас ми ганглиялары алдыңғы , ортаңғы және артқы ганглия бөліктеріне бөлінген. Бұл олардың жұмыр құрттардан ерекшелігі.

8. Буылтық құрттар дара жынысты бірақ гермафродитизм де жиі кездеседі.

9. Дамуы жиі метаморфозды. Теңіз формаларына «трохофора» дернәсілі тән.

Сонымен, буылтық құрттар целомды жануар ретінде прогрессивті белгілерге ие болған: целом, метамерлі құрылыс, қан айналу жүйесі, метанефридия – зәр шығару жүйесі, жоғарғы деңгейдегі жүйке жүйесі және сезім мүшелері.

Кейбір белгілері төменгі сатыдағы құрттармен туыстығына куә. «Трохофора» дернәсіліне алғашқы дене қуысы, протонефридия, ортогональді жүйке жүйесі, ерте стадиясында –тұйық ішек тән. Бұл белгілер кейбір ересек қарапайым топтарда да кездеседі.
3-сұрақ. Буылтық құрттар: Алғашқы буылтықтар (Archiannelida), Көпқылтандылар (Polychaeta), Азқылтандылар (Oligochaete) , Сүліктер (Hirudinea) , Эхиуридтер ( Echiurida) және Сипункулидтер (Sipunculida) кластарына жіктеледі. (Біз кең тараған кластармен танысамыз)
Көпқылтандылар (Polychaeta) класы – буылтық құрттар типінде негізгі орын алады, 8000-ға жуық түрі белгілі. Экологиялық алуан түрлі. Теңіз фаунасы. Тұщы суда тіршілік ететін және паразит түрлер сирек. Теңіз формалары бентосты, сирек су қабатында кездеседі.Бас және әр сегментте - қылтандар будасымен қаруланған параподия ( жапырақ тәрізді аяқтар) жақсы жетілген. Олар белсенді жүзеді және су түбіне жеңіл көміледі (нереидтер). Құмқазарлар құмға терең көміледі, дене пішіні жауын құртына ұқсас. Серпулидтер (Serpula) ізбестілі түтіктерде тірішілік етеді, тек бас бөлімі желбезектері түтіктен шығып тұрады.

Басқа буылтық құрттардан көпқылтандылар класының ерекшелігі: сезім өсінділері орналасқан бас бөлімнің жіктелуі және көптеген қылтанды қозғалыс мүшесі - параподиялар. Дара жынысты, метаморфозды дамиды.

Көпқылтанды құрттардың денесі бас бөлімнен, сегменттелген тұлға және аналь қалақшасынан тұрады. Басы, бас қалақшадан (простомиум) және 2-3 тұлға сегменті қосылып түзілген ауыз сегментінен (перистомиум) тұрады. Басында көз, сезім өсінділері: қармалауыш-тентакульдер және 2 буынды пальпалар, перистомиумда бірнеше жұп мұртшалар орналасады.

Тұлға сегменттерінде жұп бүйір өсінді – қылтанды параподиялар болады. Полихеттер олардың көмегімен жүзеді, жорғалайды, су түбіне көміледі. Әрбір параподия базаль бөліктен және 2 қалақшадан (арқа – нотоподия, құрсақ-невроподия) тұрады. Праподияның негізінде сезім мүшелері: арқа және құрсақ мұртшалары орналасады. Кейбір өкілдерде арқа мұртша желбезекке айналады. Параподия органикалық заттан тұратын хитинге жақын) қылтандар шоғымен қаруланған. «Ацикул» деп аталатын ірі қылтанға ішкі бөлігінде бұлшықет бекиді, ол параподияны, қылтан будасын қозғалысқа келтіреді. Отырып немесе қазып тірішілк ететін формаларда параподия редукцияға ұшыраған.

Тері бұлшықет қабы. Денесін тері эпителиясынан бөлінген жұқа кутикула жабады. Эпителияның без клеткаларынан отырып тіршілік ететін полихеттерден қорғаныш түтік бөлінеді. Тері астында сақиналы және ұзына бойы бұлшықеттің 4 таспасы орналасады (2 арқа, 2 құрсақ).

Полихеттің 2-ретті дене қуысы – целом, целомды эпителиямен төселген. Ол жұп метамерлі целом қаптарынан тұрады. Әр сегменттегі целом қаптары ішектің үсті мен астында бірігіп – шарбы немесе мезентерия түзеді. Екі көрші сегменттердің целом қаптары арасында көлденең перде – диссепименттер қалыптасады. Дене қабырғасының бұлшықетінің ішкі бетін астарлайтын целом қабырғасын мезодерманың париеталь жапырағы, ал ішекті жауып жатқан және мезентерия түзетін бөлігін висцераль жапырағы деп атайды. Арқа және бауыр целом шарбысының арасында қан тамыры орналасады. Целом: тірек –қозғалыс, тасымалдау, зәр шығару, жыныс өнімі дамитын және гомеостатикалық т.б. қызмет атқарады. Қуыстық сұйықтық дене тургорын қамтамасыз етеді.

Ас қорыту жүйесі 3 бөлімнен тұрады: эктодермальды, алдыңғы, артқы және энтодермальды ортаңғы ішек. Олар өсімдік қлоректі жыртқыштар және детриттпен қоректенетін формалар.

Полихеттер негізінен тері арқылы тыныс алады. Кейбір түрлерде параподия мұртшаларының өзгерісі - тері желбезегі бар.

Қан айналу жүйесі – тұйық, арқа және құрсақ тамырлардан тұрады. Олар сақиналы тамырлармен байланысады. Шеткі тамырлар қылтамыр түзеді. Арқа тамыр мен қан дененің алдына қарай, құрсақ тамырмен алдан артқы бағытқа қарай қозғалады.

Зәр шығару жүйесі - метанефредия. Әрбір дене сегментінде орналасқан жұп метанефридия целомға ашылатын, кірпікшемен төселген астаушадан (воронка) сегменттер арасындағы пердеден өтетін каналдан және зәр шығару тесігінен тұрады. Целом сұйықтығынан зәр өнімдерін кірпікшелер қозғалып нефридияға айдайды, нефридия каналында аммиак несепке айналады, құрамындағы су целомға қайтадан сорылады. Кейбір полихеттерде эктодермальды протонефридия кездеседі. Метанефридия көбінде эктодермальды, жекелеген мезодермальды. Жыныс воронкалы метанефридия – целомодукт деп аталады. Ішекті төсейтін целом эпителиясының хлорогенді клеткалары зәр шығару қызметіне қатысады. Онда экскрет түйірлері: гуанин , несеп қышқылының тұздары жиналады, кейін хлорогенді клеткалар өледі, целомнан нефридия арқылы шығады.

Жүйке жүйесі: жұп жұтқыншақ үсті ганглия бас миын түзеді. Ол 3 бөлімнен тұрады: прото-, мезо- және дейтоцеробром. Ми басындағы сезім мүшелерін нервтендіреді. Бас миы жұтқыншақ маңы коннективі арқылы бауыр жүйке тізбегімен жалғасады. Көрші 2 сегменттің жұп ганглияларын жалғастыратын жүйке өсіндісі «коннектив» деп аталды. Ал бір сегменттегі ганглияларды комиссур жалғастырады. Қарапайым формаларда баспалдақты жүйке жүйесі кездеседі.

Қозғалғыш полихеттердің сезім мүшелері жақсы дамыған. Басында 2-4 көзшелер, иіс сезу, бас өсінділерінде және параподияда сипап-сезу клеткалары, кейбір түрлерінде тепе-теңдік мүшесі – статоцистер болады.

Көбі дара жынысты. Жыныс безі мезодермальды целом қабырғасында дамиды. Жыныс клеткалары гонададан целомға шығып, дамып , дене қабырғасы жыртылып, суға шығып ұрықтанады. Бұл жағдайда ересек форма өледі. Кейбір түрлерде жыныс өнімі мезодермальды целомадукт арқылы суға шығады.

Полихет жынысты және жыныссыз жолмен көбееді. Жыныссыз прцесс – көлденең бүршіктену немесе бөліну арқылы жүреді. Жетіспеген дене бөлігі регенерация жолымен толады. Кейде метагенез (көбеюдің 2 жолы кезектеседі) байқалады.

Суда ұрықтанған жұмыртқадан «трохофора» дернәсілі шығып, су түбіне түсіп ересек формаға айналады. Жұмыртқа спиральды, детерминирлі бөлшектенеді. Трохофора мөлдір, шар пішінді, кірпікше белдеуі бар, жүйке жүйесі, радиальды – симметриялды, протонефридия , алғашқы дене қуысы болады. Аналь тесігіне жақын ішектің екі жағында жұп телобласт клеткасы (мезодерма бастамасы) пайда болады. Трохофора 3 бөлімнен тұрады: бас қалақшасы, аналь қалақшасы және өсу аймағы. Трохофора метатрохофораға, нектохетаға айналады. Трохофора, метатрохофора жүзіп тірішілк етіп, түрдің таралуын қамтамасыз етеді.

Полихеттердің биологиялық, практикалық маңызы зор. Трофикалық тізбектің маңызды звеносын құрады, теңіз суын тазалауға, органикалық заттарды өңдеуге қатысады. Кәсіптік балықтардың сүйікті қоректері. Каспий теңізіне бекіре балықтарының қоректік базасын күшейту мақсатында Азов теңізінен неридтерді жерсіндірілді (Л.А.Зенкевичтің жетекшілігімен 1939-1940 ж.ж.). Адам азық ретінде де пайдаланады.

Азқылтандылар мен Сүліктер класы СОӨЖ, СӨЖ-де өтеді.
Буылтық құрттар кластарында төменгі сатыдағы құрттармен (Acoelmata) туыстықты дәлелдейтін белгілер көрінеді: алғашқы дене қуыс, қарапайым өкілдерде, дернәсілдерде, протонефридия, олигомерлі немесе аметамерлі құрылыс, кірпікшелі қозғалыс типі, қан айналу жүйесі болмайтын топтар бар.

Қарапайым Polyhaeta –да целом дамымаған, қан айналу жүйесі жоқ, алғашқы дене қуысы, протонефридия болады. Жүйке жүйесі ортогональдыға жақы (трохофора дернәсіл және сипункулидтер, эхиуридиттерде) . Трохофораның алғашқы даму стадиясында ішегі тұйық (жалпақ құрттар тәрізді) . Эхиуридтің кейбір өкілдеріне кірпікшелі эпителия жабыны, тұйық ішек сақталған. Аннелидтердің жұмыр құрттар тәрізді жұтқыншақты орналасуы тура ішекті турбеллярияға ұқсас (дененің алдыңғы ұшында).

Annelid –терде метамерия қалыптасқан, бірақ қарапайым формаларда (эхиурид, архианнелида полихет) тек эктодермальды, мезодермальды туындылар метамерлі.

Целом да барлық аннелидтерге тән емес, әр топта түрліше қалыптасады (телобластика және эктероцель жолымен).

Сонымен, буылтық құрттардың ата-тегі: олигомерлі немесе амерлі (сегменттелмеген ) целом тұтас , кірпікшелі қозғалысты жануар болуы мүмкін деген болжам бар. Қазіргі заман аннелидтерінен гипотетикалық текке жақыны-кейбір архианнелидтер және полихеттің метатрохофора дернәсілі.

Annelid-тер филогенезі: Аннелидтің гипотетикалық тегінен бірнеше эволюция жолы басталады. 1 жол – денесінің ірілікенуіне байланысты құрылысында полимерліліктің және бұлшықетке байланысты қозғалғыштықтың дамуы. Бұл процестің алғашқы кезеңінде Archiannelida

класы кейін Polychaeta класы бөлінген. Полихеттерде полимерлі метамерияның жетілуі класты кең экологиялық радиацияға әкелді. Тұщы суда және құрлықта тіршілік етуге ауысу жолында Polychaeta-лардан Oligochaet-тер қалыптасты. Белсенді жыртқыштық және қан соруға өту кезінде Олигохеттерден Сүліктер класы бөлінді. Тұщы суда және құрлықта тірішілк етеуге алмасу – эволюция барысына сүліктермен олигохеттердің тура дамуға өту жолы қатар жүрді. Олигохеттерде топырақты қазып, ал сүліктерде эктопаразитизммен жыртқыштық тіршілік дамиды.
алғашқы Archiannelida

Annelidа Polychaeta

Oligochaet

Hirudinea

Аннелидтердің морфологиялық эволюциясы филогенезді экологиялық аспектісін көрсетеді. Экологиялық радиация центрі – аннелидтердің , негізгі топ тіршілік ететін теңізде алуантүрлі тіршілік форма байқалады (теңіз түбінде кірпікше көмегімен жылжитын - эпибионттар одан бұлшықеттің жиырылу нәтижесінде және параподия көмегімен жорғалайтын – эпибионттар, ал олар 3 бағытта маманданған: кейбір полихеттер қазып, интерабиокттар; екіншілері жүзіп (пелагобионттар; үшіншілері отырып тірішілкік етуге (бентобионттар) бейімделген.

Тұщы суда қазып тіршілік ететін аннелидтерден азқылтанды құрттар класы қалыптасқан, олардың тұрқы теңіз қазғыш полихет – құмқазарға ұқсас. Олигохеттердің мамандануы отырып тіршілік етуге көшу және (жауын құрты) қазғыш геобионттардың құрлыққа шығуына байланысты. Тұщы су олигохеттерінен жүзгіш жыртқыш және эктопаразитті сүліктер (кейбіреуі құрлықта – тропикада топырақ, ағашта) шығуы жорамал.