Лекция 1 Кіріспе. Невропатологияның пәні, мақсаты, принциптері мен әдістері. Жүйке жүйесінің құрылымы
жүктеу/скачать 1,53 Mb.
|
Лекция 1 Кіріспе. Невропатологияны п ні, ма саты, принциптері м
| Жабысқақ жағдайлар неврозы. Жабысқақ жағдайлар зият тарапынан (жабысқақ ойлар, бейнелер, естеліктер), сезім тарапынан (жабысқақ қорқыныштар) және қимыл-қозғалыс тарапынан (жабысқақ қимылдар, әрекеттер, істер) болуы мүмкін.
Балалар мен жасөспірімдерде жабысқақ жағдайлар неврозының туындауындағы негізгі себеп ата-анасының балаға тым жоғары талап қоюына, тым жоғары жауапкершілік жүктеуіне байланысты баланың қалауы мен міндеті арасындағы тартыс, эмоциялық зорығу нәтижесіндегі ұзақ уақыт әсер ететін сана-сезімін жаралаушы жағдайлар болып табылады. Мектеп жасына дейінгі және кейбір кіші мектеп жасындағы балаларда, сонымен қатар психикалық инфантилизм байқалатын жасөспірімдерде жабысқақ невроздар шошыну немесе қорқумен байланысты жедел сана-сезім жаралануы әсерінен де дамуы мүмкін. Невроздың бұл түрінің пайда болуында жоғарғы жүйке қызметі түрінің, баланың мінез-құлық ерекшеліктерінің, сонымен қатар тәрбиелеу әдістерінің, соматикалық жағдайының және сыртқы ортаның маңызы зор болады. Мұндай балаларға қобалжулық-сезіктенгіш мінез тән, бұл оның туыстарына, әсіресе анасына да тән болуы мүмкін. Жабысқақ жағдайлар синдромы байқалған балаларда көбінесе ерте балалық шағынан бастап жаңалықтан, барлық таныс емес нәрселер мен құбылыстардан қорқатындығымен ерекшеленеді. Мектепке дейінгі жас кезеңінде оларда қобалжу, сезіктену, ауру жұқтырып алудан қорқу, өзіне түрлі тыйым салу, ырымшылдық, жабысқақ әрекеттерге ұқсайтын ойындарға әуестілік, таңертең тұрғаннан соң жуынып-шайынуындағы, киінуіндегі әрекеттерді қатал тәртіппен орындау байқалады. Қобалжулық-сезіктенгіш мінез сыртқы орта әсерінен, ата-анасы тарапынан болатын асыра баптаушылық, үнемі аурып қалу мүмкіндігі мен оның салдары туралы әңгіме қозғау әсерінен қалыптасады. Балада кәдімгі шынайы өмір сүрудің, адамдармен қарым-қатынас жасаудың өте қиын екендігі жайлы өзіндік ұғымы қалыптасады. Осыдан келе бала өмірдегі әрбір құбылысты жай ғана қабылдап қоймайды, оны талдауға, «заттардың түп-тамырына жетуге» тырысады. Мұның бәрі пайдасыз ақылгөйсуге, құр абстракцияға салынуға әкеледі. Осы айтылған қасиеттер баланың шынайы өмірден алыстауын шақырады. Ол шарасыз бола бастайды, күнделікті тіршілікке қажет нәрсені істеу керек болғанда сасып қалады. Кез келген тітіркендіргіш ол үшін аса күшті, орындай алмайтындай қиын болады және жүйке процестерінің сәйкессіздігіне әкеледі. Балалар мен жасөспірімдердегі жабысқақ жағдайлардың негізгі түрі жабысқақ қорқыныштар (фобиялар) және жабысқақ қимыл-әрекеттер (обсессиялар) болып табылады. Осылардың қайсысы басым болуына қарай невроздарды шартты тұрғыдан екі түрге бөлуге болады: жабысқақ қорқыныштар неврозы және жабысқақ әрекеттер неврозы. Алайда аралас сипаттағы жабысқақ жағдайлар жиі кездеседі. Жабысқақ қорқыныштар неврозы кезінде баланың айтатын сөздеріндегі, беретін түсініктемелерінің мағынасы баланың жасына және невроздың пайда болу себебіне (ауру жұқтырып алудан, ине салудан, жабық кеңістіктен, қараңғы бөлмеден және т.с.с. қорқу) байланысты болады. Кіші мектеп жасындағы балаларда және жасөспірімдерде өзінің сыртқы бейнесіне байланысты қорқыныштар басым болады. Кекеш балалардың сөйлеге қорқуы да осыған жатады. Өз денсаулығы үшін қорқу өзінің жақындары үшін қорқуға ұласуы мүмкін, сонда бала ата-анасының денсаулығы үшін қорқады. Жасөспірімдердегі фобиялық невроздың ерекше түрі «күту» неврозы болып табылады, бұл қандай да бір тапсырманы орындауда сәтсіздікке ұшыраудан қорқу мен соны қобалжи күтумен сипатталады. Мектеп жасында күту қорқынышы өте жиі сабақта ауызша жауап беруден қорқуға (өз-өзіне сенімсіздік), ата-анасымен жағымсыз әңгіме алдында қиналумен және т.б. байланысты болады. Кішкентай балалардағы жабысқақ әрекеттер неврозы кезінде қайталанбалы қимылдар, жөтелу (көбінесе соның алдында аурып шыққаннан кейін), ал үлкенірек балаларда әдетте ырым түріндегі қорғаныс әсерленістері пайда болады. Барлық жабысқақ әрекеттер жағымсыз аффективтік күйзелістермен, әсіресе жабысқақ қорқыныштармен, тығыз байланысты болады. Ауру жұқтырудан қорқу түріндегі жабысқақ қорқынышы бар балалар қолын өте жиі жуады немесе сілкиді. Өзінің не ата-анасының денсаулығы үшін қорқу баланы шартты түрдегі қорғаныс әрекеттерін орындауға мәжбүр етеді. Тәрбиеші мен мұғалім жабысқақ жағдайлар неврозы кезінде баланың айтқан сөздерін, қорқыныштарын, істерін байқап, оларға мән беруі керек. Ата-анасы білмеген кезде, олармен біріге отырып, мұндай жағдайдың неліктен пайда болған себебін анықтап, емдік және психотерапиялық шараларды қолдану үшін дәрігерге бару туралы кеңес айту қажет. Тек арнайы маман-дәрігер невроз бен баяу ағымды шизофренияны (невроз тәрізді түрі) ажырата алады. Бұл өте маңызды өйткені екеуіне әртүрлі емдік әсер қажет болады. Астения Нағыз невроздардан баланың ұзақ ағымды инфекциялармен ауырғаннан кейін немесе бас-ми жарақатынан кейін дамитын астениялық жағдайлардың кейбір түрлерін ажырату қажет. жүктеу/скачать 1,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|