Лекция тақырыбы: Дауыссыз дыбыстар (консонантизмдер),олардың зерттелуі
жүктеу/скачать 319,58 Kb.
|
Фонет 7.15
| Ат қайда Ақбақайдай шаппай желген,
Қыз қайда құдашадай көзі күлген. Алыстан ат арытып келгенімде, Шақыртпай еш адамға өзі келген. § 2. Ырғақтық топ құрайтын екі сөздің алдыңғысы з, ж, р, л, м, н, ң, й, үнді у (тау, бау деген сөздердегі) дыбыстарына аяқталса, келесі сөздің басындағы қ, к дыбыстары ұяңдап, ғ, г болып айтылады.
Бұл ережеге мысал ретінде мына үзінділердің дұрыс айтылу түріне назар аударыңыз: Қарағым / айналайын / келдіңғайдан // Алүйрек / алмамойұн / ұшарсайдан // Ейғалқа / мекеніңді / айтыпқойшұ // Адамның / жатполмағы / осұндайдан // (Халық өлеңі) Мына шумақтарды ырғақтық топтарға ажыратып, дұрыс айтылуын көрсетіңдер, жоғарғы ережеге сай келетін сөздерді табыңдар: Салмасам, Айнамкөзге ән болмайды, Кимесем екі бешпент сән болмайды, Ойнасаң, өзің теңдес жаспен ойна, О дағы алғаныңнан кем болмайды, Айнамкөз, сен қайдағы, мен қайдағы, Біреудің мен де өзіңдей боз тайлағы. Есіме, беу қарағым, сен түскенде, Қайнайды зығырданым қай-қайдағы(Мұхит) § 3. Ырғақтық топқа енетін сөздердің бірінші сыңары қ, к, п деген қатаң дыбыстарға аяқталса, келесі сөз дауысты дыбыстардың біреуінен немесе ж, з сияқты ұяң дыбыстардан және р, л, м, н, й, у деген сонорлардан басталып тұрса, алдыңғы қатаң дауыссыздар ұяңдап ғ, г, б болып айтылады. Мысалы, шекара, сатып алды, қонақ үйі, кәсіподақ, келіп еді, қашық жер, бекзат, көк орамал деген сөздер айтылуда: шегара, сатыбалды, қонағұйү, кәсібодақ, келібеді, қашығжер, бегзат, көгорамал болып дыбысталады. Бұл ережеге мысал ретінде мына шумақтардың дұрыс оқылуына назар аударыңыздар және жазылуын көрсетіңіздер: Атеді / бұләнімнің / Жонұбалды // Алғандай / сұлужонұп / ерімталды // Жасымнан / сүйібайтқан / ән болған соң // Жаңылмай / әлігүнге / естеғалды // Жанедім / әсемәнді / сүйүбайтқан // Жағымды / көпкебірдей / жұрт ұнатқан // Келетін / нақысына / жүзғұбұлұп // Кейдөрлеп кейдешалқып / баяулатқан // (Біржан) § 4. Бір ырғақпен айтылатын сөздердің алдыңғы сыңары с, ш дыбыстарына аяқталса, келесі сөз ж, ш дыбыстарынан басталса, екі сөз аралығында қос шш дыбысы айтылады. Мысалы, Досжан, сөзшең, бос шылбыр, жас жаным деген сөздердің айтылуы: Дошшан, сөшшең, бошшылбыр, жашшаным. Сол сияқты алдыңғы сыңар з дыбысына аяқталса, келесі сыңар ж дыбысынан басталса, қос жж айтылады. Мысалы, ғазиз жан, тоғыз жерде дегендердің айтылуы: ғазижжан, тоғұжжерде. Осы ережеге байланыстырып, “Абай” операсындағы Абай мен Ажардың арияларынан алынған мына шумақтардың орфоэпиясын талдап көрелік:
жүктеу/скачать 319,58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|