Лекция тақырыбы: Дауыссыз дыбыстар (консонантизмдер),олардың зерттелуі

жүктеу/скачать 319,58 Kb.

бет	45/56
Дата	11.06.2024
өлшемі	319,58 Kb.
	#203318
түрі	Лекция

1 ... 41 42 43 44 45 46 47 48 ... 56

Байланысты:
Фонет 7.15

Реті	Әріп
Аталуы
16	G g	Г г
17	Ğ ğ	Ғ ғ
18	L l	Л л
19	M m	М м
20	N n	Н н
21	Ŋ	ң
22	О о	О о
23	u	Ұ ұ
24	W v	У у
25	Y y	И и
26	Ә ә	Ы ы
27	E e	Е е
28	F f	Ф ф
29	X x	Х х
30	H h	һ

Алдыңғы жобасынан екі әріпті қысқарта отырып, Нәдір Төреқұлов осы жылы 25 әріптен тұратын жоба ұсынады. Жобада «ч», «ш» әріптерінің мәні өзгертілген және «ғ», «ө» таңбалары қысқартылған.

Реті	Әріп	Аталуы
1	А а	А а
2	В в	Б б
3	Р р	П п
4	T t	Т т
5	D d	Д д
6	R r	Р р
7	S s	С с
8	Ç ç	Ч ч
9	С с	Ш ш
10	J j	Ж ж
11	Q q	Қ қ
12	K k	К к
13	G g	Г г
14	L l	Л л

Реті	Әріп	Аталуы
15	M m	М м
16	N n	Н н
17	Ņ ŋ	Ң ң
18	O o	О о
19	U u	Ө ө
20	Wwv	У у
21	Ііy	И и
22	E e	Е е
23	Ә ә	Ы ы
24	Х х	Х х
25	F f	Ф ф
26	H h	Һ һ
27	Z z	З з
28	’	дәйекше

Халел Досмұхамедұлының жобасы
1924 жылдың басында Халел Досмұхамедұлы бір дәйекшеден құрылған жоба ұсынады. Ғалымның бұл жобасы «Ақ жол» газетінде жарияланған.

Реті	Әріп	Аталуы
1	А а	А а
2	В в	Б б
3	D d	Д д
4	E e	Е е
5	G g	Г г
6	I i	И и
7	J j	Ж ж
8	K k	К к
9	L l	Л л
10	M m	М м
11	N n	Н н
12	Ņ ŋ	Ң ң
13	O o	О о
14	Ө ө	Ө ө

Реті	Әріп	Аталуы
15	P p	П п
16	R r	Р р
17	S s	С с
18	Sh	Щ щ
19	T t	Т т
20	U u	Ұ ұ
21	Y y	І і
22	Z z	З з
23	H h	Һ һ
24	ch	Х х
25	tsh	Ч ч
26	F f	Ф ф
27	'	дәйекше

Халел Досмұхамедұлы тілдегі дыбыстарды таңбалау үшін еуропа үлгісін негізге ала отырып, латын графикасынан өзгеріссіз 14 таңба алады. Олар: а, b, d, g, k, l, m, n, o, p, r, s, t, z.
Мұхтар Мырзаұлының жобасы
1924 жылы Мұхтар Мырзаұлы үйренуге жеңіл, қолдануға қолайлы болуы үшін қазақ тілі дыбыстарының жуан-жіңішке болып жұп құрауын негізгі критерийлердің бірі ретінде алу қажеттілігін айта отырып, латын әліпбиіне негізделген мынадай жоба ұсынады.

Реті	Әріп	Аталуы
1	А а	А а
2	В в	Б б
3	D d	Д д
4	E e	Е е
5	G g	Г г
6	I i	И и
7	Î î	Ы ы
8	Ņ ŋ	Ң ң
9	O o	О о
10	U u	У у
11	Ủ ủ	Ұ ұ
12	P p	П п

Реті	Әріп	Аталуы
13	R r	Р р
14	S s	С с
15	H h	Һ һ
16	T t	Т т
17	Z z	З з
18	J j	Ж ж
19	C c	Қ қ
20	L l	Л л
21	M m	М м
22	N n	Н н
23	ь	дәйекше

Ә. Байділдаұлының жобасы
1927 жылы Ә. Байділдаұлы «Жаңа әліпби туралы» атты кітабында Мәскеу қаласындағы «латыншылдар» ұйымының ұсынған жобасын көрсетеді. Бұл жоба 27 әріп, бір дәйекшеден құрылған.Мәскеу ұйымының тарапынан ұсынылған бұл жобада қазақ тілінің дауысты дыбыстары, олардың жіңішке варианттары дәйекше арқылы ажыратылды. Мысалы: ана — «аna»; ән — «’аn». Ұсынылған әліпби жобасында /ә/ таңбасы <ы> және <і> фонемаларын белгілеу үшін, мысалы «ыдыс» сөзі «әdәs, sabәrmen bayqa» (сабырмен байқа) түрінде таңбаланды. Әліпбиде орыс тілінің «ч», «ф» әріптеріне таңба арналды.
Телжан Шонанұлының жобасы
1927 жылы «Тілші» газетінде Телжан Шонанұлының әліпби жобасы ұсынылады. Телжан Шонанұлы әріптердің бас түрін алмайды. Аталған әліпби жобасы 15-16 түркі тілдес халықтардың әліпбиімен салыстырыла түзілді деп баяндай отырып, ғалым әліпби түзудегі негізгі принциптерді көрсетеді:

Жаңа әліппені алғанда қазақ тілінің үндестік заңы пайдаға асырылсын. Өйткені қазақ әліпбесінің дауысты, дауыссыз дыбыстары, жуан, жіңішке болып екі түрлі айтылады. Әр дыбыстың жуан жіңішке түрлеріне дербес арнаулы әріп алынса, әліпбедегі таңба 48 шамасы болады. Үндестік заңын қолдансақ әліппедегі әріптеріміз 24 қана болады. Жіңішке сөз алдына дәйекше қойылады да, ол болмаған сөз жуан оқылады. Жаңа әліпбе әріптерінің түрі де, аталуы да жер жүзіне ортақ түрде алынсын. Бір дыбысқа бір таңба ғана таңба алынсын.

Реті	Әріп	Аталуы
1	а	а
2	в	б
3	с	ш
4	d	д
5	e	е
6	h	һ
7	g	г
8	j	ж
9	i	и
10	k	к
11	l	л
12	m	т
13	n	н

Реті	Әріп	Аталуы
14	ŋ	ң
15	o	о
16	p	п
17	q	қ
18	r	р
19	s	с
20	t	т
21	u	ұ
22	v	у
23	y	ы
24	z	з
25	’	дәйекше

1928 жылы Жоғарғы Орталық Комитеттің (ВЦКНТА) ұйымдастыруымен Бакуде бүкіл түркі тілдес халықтардың әліпби жобаларын сараптауға жиналады. Әл елден келген өкілдер өз елдерінде болып жатқан жағдайды баяндай отырып, әліпби жобаларымен таныстырады.

жүктеу/скачать 319,58 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 41 42 43 44 45 46 47 48 ... 56