Ұлы дала тұЛҒалары қҰдайберген
жүктеу/скачать 3,08 Mb. Pdf көрінісі
|
fccc01431d3e67547942d7aa722f633c
2-зертханалық жұмыс ББД, 3 ЛАБ БД, методичка обуч на дому 4 кл, Қасым Аманжолов өмірі 11 ҚГБ, Республика күні, патан жеке сессия макро[1]
| ағаш, шиша, жылқы
деген үш сөзді білдіреді. Ол мағыналарды ма сөзінің үш түрлі әнмен айтылуына қарап айырамыз. Олардың айтылулары: коңыр+ашшы; қоңыр+қоңыр; ашшы+қоңыр; ашшы+ашшы болып келеді. Біз ал деген сөзді сыбырлап айтсақ та, дауыстап айтсақ та бәрібір бір мағынада қолданамыз. Африкада Боспен (Бушмен) деген халықта составы (құрамы), дыбыстарының тәртібі де бірдей бір лебізді сыбырлап айтса бір мағынаны білдіреді; дауыстап айтса, екінші мағына береді. Демек, біз бұдан әр тілдің әнді пайдалануы да түрліше болатынын аңғарамыз ». Ғалымның 64 еңбегінен келтірген бұл сөздер оның дыбыс табиғатын терең түйсік арқылы тани білген биік эрудициясын көрсетеді. Фонетиканың ең басты мәселесі – тілдің фонемалар жүйесін, фонемалар құрамын айқындау және оларға қатысты заңдылықтарды жүйеге түсіру. Осы талаптар Қ.Жұбанов зерттеулерінде де негізгі нысанаға алынғанын көреміз. Ол қазақ тілі дыбыстарын акустика-артикуляциялық ерекшеліктеріне қарай топтап, дыбыстың саны мен фонологиялық қызметін анықтауға көп көңіл бөлген. Белгілі бір тілдегі дыбыстың фонемалық қасиеті екінші бір тілде өзгеше түрде, басқаша айтқанда, фонема бола алмайтын дәрежеде кездесуі мүмкін. Дауыссыз дыбыстар қазақ және орыс тілінде жуан-жіңішке болып екі топқа бөлінеді. Бірақ олардың жуан-жіңішкелігі функционалды жағынан бірдей емес. Орыс тілінде жуан дауыссыз – бір фонема, жіңішке дауыссыз – екінші фонема. Мысалы: мел – мель; мол – моль сөздерінде [л] дыбыстарының жуан-жіңішкелігі сөздердің мағынасын ажыратып тұр. Қазақ тілінде дауыссыздың жуан-жіңішкелігі сөздердің мағынасын ажырата алмайды, себебі бұл дыбыстардың фонематикалық қасиеті жоқ, олар орайласып бір дыбыс типін құрайды да басқа фонемаларға қарама- қарсы қойылады. Мысалы, [bol – b'öl']; [tol –t'öl'] деген сөздер дауыссыздардың жуан-жіңішке айтылуы арқылы ажыратыла алмайды, олар сөз ыңғайына қарай, бірде жуан, бірде жіңішке болып, қасында тұрған дауысты дыбыстар әсерімен ажыратылады, сонымен дауыссызының екі вариацияда көрініс табуы көршілес дауыстыларға байланысты. Бұл дауыссыздардың жуан-жіңішкелігінің фонологиялық мәні жоқ. Орыс тілінде дауыссыздардың жуан-жіңішкелігі сөздердің мағынасын ажыратып, айырым белгі болып саналады, мысалы : [кон] (бір жол ойын), [кон'] (жылқы); және [тест], [тест'] деген сөздің де мағыналары жуан және жіңішке дауыссыздар арқылы ажыратылады. Дауыссыздардың аталған қасиеттері Қ.Жұбановтың назарынан тыс қалмаған, осыған байланысты ғалымның пікірін келтірейік: « Жуан- жіңішкелікті пайдалану да түрлі-түрлі болады. Мысалы, бірде жуан, бірде жіңішке болып келетін дыбыстар орыста да, бізде де, шуашта да бар, бірақ солардың өзі әр түрлі: орыстың жуан жүктеу/скачать 3,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|