-дәріс. Темір жолдың пайдаланым жұмысын шұғыл жоспарлау

шелер

шелер

ше

Сурет 6 – Диспетчрелік басқарудың құрылымы

Тәуліктік және ауысымдық жоспардың орындалуы бойынша:

- станса басшысының алдында – станса (маневр) диспетчері есеп береді;

- тасымалдау бөлімше басшысының алдында – станса басшысы, пойыз диспетчері, бөлімше кезекшісі есеп береді;

- тасымалдау бөлімшесі және қызмет басшыларының алдында – тасымалдау бөлімшелерінің басшылары есеп береді;

- тасымалдау бөлімшесі басшысының алдында – шұғыл-басқару бөлімше басшысының ауысымдық орынбасары және кезекші аға көмекшілер есеп береді.

түйіспе 12 сағатқа

600

400+100 10+2

Сурет 7– Пойыздық жағдай фрагменті
Пойыздық жағдайда:

1500, 1000 – есепті сағаттағы қолда бар жұмыс парк вагондары,

120, 100 – соның ішінде жергілікті жүк,

700, 680 – вагон ағындарын бағыттар бойынша тарату

150, 100 – ұйымдастырылған пойыздардағы вагондар саны,

3 дайын пойыздардың саны,

3. 
   жөнелуге дайын локомотивтердің саны,
   

600, 400+100 түйіспе бекеттері бойынша – тапсырылған және қабылданған тиелген және бос вагондар саны.

Әр кезеңдерде пойыздық жағдай 12 дәне 6 сағаттық аралықтар бойынша толтырылатын. Соңғы уақытта пойыздық жағдай 3 сағаттық аралықтарға толтырылады. Енгізілетін мәліметтерді талдау және оларды нормативтермен салыстыру негізінде жолдағы пайдаланым жағдайы бағаладнады және пойыздар жүріс графигі мен шұғыл жоспар тапсырмаларының орындалуына бағытталған шұғыл шаралар өңделеді.
10-дәріс Пойыздар жүрісін диспетчерлік басқару

Станса бастығы стансаға жүктелген барлық міндеттердің орындалуына жауапты адам. Ол станса жұмысың технологиялық үрдіс негізінде тиімді ұйымдастыруды, енбектің озық әдістемелерін енгізу және оны кең көлемде дамытуды, жүк қабылдаушылар мен жүк жөнелтушілерге, жолаушыларға жоғары дәрежеде қызмет көрсетуді техникалық жабдықтарды дұрыс қолдануды, шұғыл басқаруды қамтамасыз етуі керек. Станса бастығы стансаның барлық өндірістік және шаруашылық іс-әрекеттерін басқарады, еңбек өнімділігін арттыру, пойыздар мен вагондарды өңдеудің өздік құнын төмендету, техникалық құрылғыларды барынша ұтымды қолдану жүйесі мен оны жұмыс үрдісіне енгізу шараларын ұйымдастыруды және жобалауды іске асырып, осылардың барлығына тікелей жетекшілік жасау керек.

Станса бастығығының маңызды міндеттері :

- мамандарды дұрыс тандау және олардын техникалық кәсіби біліктігін жоғарылату;

- жұмыс күшін тиімді пайдалану :

- еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету және қызметкерлердің техникалық қауіпсіздігі мен мәдени-тұрмыстық жағдайларын жақсарту шараларын жүргізу;

• 
  қызметткерлердің мемлекеттік және еңбек тәртіптерін тұрақты бақылап бекітіп отыру .
  

Стансаның штаттық кестесі бойынша станса бастығының орынбасарының, станса кезекшісінің, бас инженердің сонымен қатар өндірістік-техникалық және басқа да бөлімшелер қызметкерлерінің міндеттері бекітіледі.

Сұрыптау, жолаушы станцаларында және жұмыс көлемі үлкен жүктік, телімдік стансаларда станса жұмысын диспетчерлік басқару жүзеге асырады. Стансаның барлық шұғыл жұмыстарына ауысымдық айлалық диспетчер басшылық жасайды, ал егер ол міндетті атқарушы болмаса, оның міндетін станса кезекші атқарады.

Айлалық диспетчер стансаның барлық цехтарының жұмысын үйлестіріп отырады. Жол бөлімшесінің кезекшісімен, локомотив депосының кезекшісімен, вагондарды техникалық тексеру бекетінің ауысымдық мастерімен бірге шұғыл жұмыс жоспарын жасайды және ол жоспарлардың орындалуын қамтамасыз етеді. Екі бағытты сұрыптау стансасында сұрыптау жүйесінің жұмысын станса диспетчері, ал сұрыптау жүйесіндегі айлалық жұмысты айлалық диспетчер үйлестіреді. Жүктік операциялары ірі көлемдегі кейбір стансаларда станса диспетчерінен басқа жүк операциялары жүргізілетін бекеттерде, осы бекеттерден вагондарды алуға, беруге шұғыл жетекшілік жасайтын, тиеп-түсіру жоспарының орындалуын, жергілікті вагондардың бос тұру уақытын қысқартуды қамтамасыз ететін жергілікті жұмысты атқаруға арналған айлалық диспетчер болады. Жергілікті жұмыстың айлалық диспетчері станса (айлалық) диспетчеріне тікелей бағынышты болады.

Станса кезекшісі пойыздарды қабылдап-жөнелтуге, өткізуге, стансаның бір ауданынан басқасына ауысатын айлалық жүріске, маршрут бойынша қозғалатын пойыздардың қиылысу арқылы және қиылыспай бас жолға шығуына толығымен жетекшілік етеді. Пойыздарды қабылдап жөнелтуге және айлалық локомотивтер қозғалысына қатысты станса кезекшісінің бұйрықтары станса жұмыскерлері мен бірге айлалық және пойыздық локомотив бригадалары мен вагондарды тексерушілер үшін де міндетті болып саналады.

Орталықтандырылған диспетчерлік басқару негізі

Орталықтандырылған диспетчерлік басқару құрылғылары мынадай жағдайларды қамтамасыз ету керек:

Бір бекеттен станса мен аралықтағы сигналдар мен бағыттамаларды басқару;

Басқару аппаратынан бағыттамалардың бос еместігін және жағдайын, аралықтың бос еметігін, стансадағы жолдар мен оларға қосылатын блок-телімдерін, сондай-ақ, кіретін, шығатын, маршруттық бағдаршамның қайталап көрсетуін бақылайды;

Пойыздарды қабылдап, жөнелтуге, бағыттама мен сигналдарды стансадағы резервтен басқаруға, маневр жұмыстарын жасауға немесе маневр жұмыстарын жүргізуге, жергілікті басқаруда бағыттамаларды беру;

Жүріс графигінің орындалуын автоматты түрде жазу;

Электрлі орталық пен автоблокирокаға қойылатын талаптардың орындалуы.

Диспетчерлік орталықтан пойыз диспетчері қашықтығы 150-200 км. аралық стансаларының барлық бағыттамалар мен сигналдарды басқарады. Диспетчерлік орталықтағы автоблакировка құрылғылары, электірлі орталықпен, телемеханикалық бағыттамалар мен сигналдар барлық стансалардың бір бекетінен (диспетчерлік қосымнан) басқарылады.

Бір тармақты желіде автоматты емес жүйемен салыстырғанда өткізу қабілеті 20-40% өседі, жүк пойызының телімдік жылдамдығын 15-20% өсіреді. Сондай-ақ, диспетчерлік орталықтан 50 адамнан кем емес, жұмыскерлер санын қысқарту. Желідегі әрбір 100 км. сайын.

Диспетчерлік орталықта «Нева» дамыған жүйе. Бұл жүйемен 1120 объектті басқарып және 1840 бақылауға болады. Телімдегі әр түрлі қиылысулар пайдалы, кез-келген тартым түрімен, жүк тасымалын ескермегенде.

Диспетчерлік орталықтың барлық жүйесі қарастырылған:

Пульт-таблоның басқару қоры, станса ғимаратында немесе реле қосымында орналасқан;

Пульт-таблодағы маневр бағдаршамдары мен бағыттамаларды жергілікті басқару, реле қосымындағы маневр щитарымен немесе маневр колонкаларымен жүргізіледі.

Қордан және жергілікті басқару диспетчер бұйрығымен жүргізіледі.

Диспетчердің орталықтандырылған аппараты көрсеткіш таблолардан тұрады, онда жол аралықтары мен Айырым бекеттер, түймелі шүріппелер көрсетілген. Cондай-ақ, байланыс бөлімдері мен пойызграфтары бар.

Бағытты жасау үшін, диспетчер алдымен таңдаған станса түймесін басып, содан соң пойыз жүретін бірінші және екінші маршруттық сигналдарды басады; маршруттық-сигналды түймелердің жарық көрсеткіштері (ақ жолақ) және маршрутты дайындау үрдісін, сәйкес стансаның көрсетілген таблосында бақылайды.

Диспетчерлік орталықтандыру – теміржолдық автоматика мен телемеханиканың құрылғылар комплексі, озбадағы авто блоктаудан, стансада сигналдар мен бұрмалы бағыттамалардың электрлік орталықтандыруынан, телебасқару жүйесі мен телесигналдау жүйелерінен тұрады. Жалпы диспетчерлік орталықтандырудың түрлері [1]:

«ДИАЛОГ» диспечтерлік орталықтандырудың микропроцессорлық жүйесі учаскедегі автоматика құралдарымен қамтамасыз ететін көлемде жол объекттерінің, электрлік объекттердің және жылжымалы бірліктердің жағдайын бақылау және көрсету, учаске станцияларындағы пойыздар қозғалысын және станциялардағы СОБ объекттерінің жағдайын басқару.

«НЕМАН» диспетчерлік орталықтандырудың микропроцессорлық жүйесі теміржол автоматикасы объекттерінің қашықтық бақылауы мен басқаруын жүзеге асыру мүмкіндігін беретін аппараттық және бағдарламалық құралдардың жиынтығы болып табылады. «НЕМАН» диспетчерлік орталықтандырудың микропроцессорлық жүйесі қауіпсіздік бойынша диспетчерлік орталықтандыру жүйелеріне деген талаптардың есебімен тасымалдау процессін ұйымдастыру және басқаруды жүзеге асыратын түрлі технологиялық учаскелердегі автоматтандырылған жұмыс орындарын құруға арналған.

«НЕМАН» ДО кешені құрамындағы бағдарламалық және техникалық құралдар оларды телебасқару және өнеркәсіптің түрлі салалар объекттерін бақылау және басқарудың автоматтандырылған жүйесін құру үшін қолдануға мүмкіндік береді. «Неман» ДО автоматтандырылған жүйесін құру идеологиясы станциялар бақылауының объекттерін (желілік пункттерін) және желілік пункттердің бақылауы мен басқаруын жүзеге асыратын орталық постты бірыңғай жүйеге біріктіруге негізделген.

«ЮГ» жүйесі пойыздар қозғалысы бақылауының басқару процесстерін автоматтандыру, теміржол көлігінің БАЖ-мен, ақпараттық өзараәрекеттесу мүмкіндігін қамтамасыз ету (мысалы, АСОУП) және оның негізінде аймақтық және жол диспетчерлік орталықтарын құру үшін арналған. Жүйе уақыттың нақты ауқымында технологиялық міндеттердің жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді. Жұмыс тәртібі — толассыз. «ЮГ» ДО РКП құру тасымалдаулар процессін басқару тиімділігін арттыруды, пайдаланушылық шығындарды қысқартуды, жұмыс сенімділігінің, ЖАТС құрылғыларына техникалық қызмет көрсету сапасының және пойыздар қозғалысы қауіпсіздігінің деңгейін арттыруды көздейді. Кешен басқарудың аймақтық орталығының диспетчерлік аппаратын, дабыл және байланыс қашықтықтарын, сонымен бірге басқа да желілік кәсіпорындарды жедел, ақпаратпен қамтамасыз етуге арналған есептеу жүйесін құрады.

Поезд диспетчері бір жерден отырып, пульт – табло арқылы барлық процесстерді басқара алады. Пульт – табло қаматамсыз ету керек: бұрмалы бағыттамаларыды бір қосыннан басқаруды; бұрмалы бағыттамалардың бос, бос еместігін, оның оң не теріс қалыпта тұрғанын көрсету; станса жолдарының бостығын немесе бос еместігін көрсету; бағдаршамдардың көрсеткіштерін көрсету керек [2].

Теміржол стансасындағы станса кезекшісінің негізгі жұмыс орны болып басқару аппараты болып табылады. Басқару аппартына кіреді: пульт – онда басқару органдарының орналасуы үшін арналған (тетіктер мен тұтқыштар); табло – ақпаратты көрсету үшін. Таблода бағдаршамдарды қайталағыштар, лампалар, светтікдиодтар, светтік ұяшықтар орналасады. Пульт пен табло жекеленген немесе біріктірілген болуы мүмкін.

Пульт – таблолар теміржол стансаларда жұмыс істеген уақытында өзін жақсы жағынан ұсынды. Бірақ, олар Совет Одағынан қалған, енді қазіргі кезде осы пульт – таблоларды жаңарту, жаңа түрлерін еңгізу оталары жүргізіліп жатыр.

Мысалға, ескі пульт – таблоның бір отаға кететін уақыты 1 - 3 секундқа дейін алса, жаңартылған пульт – таблоның бір отаға кететін уақыты 1 - 0,3 секундқа дейін түсірілді. Соның арқасында теміржол стансасының жұмыс өнімділігі 20% - 35% дейін артады. Пульт – таблоның жарықтандырылуына кететін светтікдиодтарға пульт – таблоның ескі түрлерінде энегрия көп кететін, ал жаңартылғандарында аз энергия қамтитын светтікдиодтар орнатылады.