М. Әділов 1, Ш. Құрманбайұлы
жүктеу/скачать 0,71 Mb. Pdf көрінісі
|
Тілтанымда мақала Абай русизмдер
| лавка
сҿзі 1961 жылғы жинақта «лапке» деп қазақы формада жазылған. 1909 жылғы жинақтан оны лҽфке яғни лҽпкесін жҽне лҽпкесі деп оқуға болады. Араб жазулы мҽтінде а/ҽ жҽне е ҽріптері кҿбіне бір таңбамен (ҽлиф) беріледі, сол себепті оны жуан лафка деп оқуға болар еді. Бірақ лҽпкесі дегендегі арабша «с (син)» дауыссызының жіңішке вариантында келуінен ол сҿзді толық жіңішке дауысты қылып оқу керек: Біліп кеп тҧрған лҽфкесін / Бҧзып талқан етіпті. Тҥк қалдырмай хҽммесін / Ҥптепті де кетіпті. Жайынша жатып, қарны тоқ / Ҧйқысы қанып тҧрды бай. Сыр жалаңаш, тҥк те жоқ / Лҽфкесі , ҥйі айнадай (Абай, 1909: 89). Майыр «майор». Қазіргі басылымдарда жиырма бесінші қара сҿздегі орыс тілінен енген кірме атау майор сҿзі майыр деп қазақ ауызекі тіліндегі ҥлгідей ҿзгертіліп берілген: Тек майырдың кҥлгені керек деп кҿті ашылса да қам жемейді (25-сҿз). Ал 1907 жылғы тҥпнҧсқа саналатын Мҥрсейіт қолжазбасында ол термин орыс тіліндегі формасындай жазылған: Тек майордың кҥлгені керек деп кҿті ачылса да қам жемейді (ҒК.33/10). Мҽліш . Орыстың мелоч «ҧсақ» сҿзі Абайда қазақтың сингармонизм заңына сҽйкес ҿзгерген ҽрі қазақы «мҽліш» ( мҽліш сауда «ҧсақ сауда») тҧлғасында жҧмсалған. Ақын ҿлеңдеріне орыс сҿздерін айтайын деген ойын анықтай, ҿрнектей тҥсетін жағдайда пайдаланады. Бҧл мҽліш те сондай мысал қатарына жатады: Пайда деп, мал деп туар ендігі жас / Еңбекпен терін сатып тҥзден жимас. ISSN 2411-6076, еISSN 2709-135X TILTANYM № 2 (90) 2023 https://www.tiltanym.kz 69 © А.Байтҧрсынҧлы атындағы Тіл білімі институты Мҽліш сауда сықылды кҥлкі сатып / Алса қоймас, араны тағы тоймас (Абай, 1961: 88). Мҥрсейіт қолжазбасынан бҧл кірме элемент меліч деп те оқылған: Файда деп, мал деп туар ендігі жас / Еңбекпен терін сатып тҥзден жимас. Меліч сауда секілді кҥлкі сатып / Алса қоймас, араны тағы тоймас (Петек, 2023: 62). Ал 1909 жылғы Петербор баспасындағы нҧсқадан мелеч деп оқылған болатын. Соған қарағанда кейінірек баспаларда мҽтінанушылар бҧл сҿзді қазақ даласындағы айтылып жҥрген формасында ҽдейі ҿзгертіп берген сияқты. Мілйон «миллион». Қазіргі басылымдарда осы сан атауы орыс тіліндегідей нҧсқада жазылады, ал қолжазбада оның жалғыз «л»-мен жазылғандығы анықталды: Жер жҥзінде екі мың мілйоннан кҿп артҧқ адам бар, екі мілйон қазақ бар (ҒК.30/1). Мілйон һикмет менен йасалған машина фабрик адам баласының рахаты файдасы ҥчҥн йасалса... (ҒК.62/7). Оязной/оязнай «Оязды басқарушы ҽкім». Орыстың уездный туынды сҿзі сол кезеңде халық тілі мен ресми жазбаларда оязный немесе оязной болып қолданылған. Абайда да оязной тҥрінде жҧмсалды. Абайдағы оязной тҧлғасында орыс тіліндегі «-ный» жҧрнағы ілгерінді ықпал нҽтижесінде «-ной» боп ҿзгергені назар аудартады: Қисық болса закон бар / Судьяға беруге. Ол да оязной емес қой / Алуға теңдік сенуге (Абай, 1961: 101). Тҥпнҧсқа Мҥрсейіт қолжазбасында оның оязнай деп жазылғаны аңғарылады, сонымен бірге «судья» деген орысша сҿз жіңішкелік белгісіз берілген: Қисық болса закон бар / Судяға беруге Ол да оязнай емес қой / Алуға теңлік сенуге (қолжазбадан). жүктеу/скачать 0,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|