М. У. Анартаева

Бактерия ферменттері 6 класқа бөлінеді; оксидоредуктаза, трансфераза, гидролаза, лигаза, лиаза, изомераза. Ферменттер бактерия жасушасының ішінде орналасатын – эндоферменттер, сыртқы ортаға бөлінетін ферменттер – экзоферменттер болып бөлінеді. Тыныс алу түріне қарай бактериялар қатаң аэроб, микроаэрофильдер, облигатты анаэроб, факультативті анаэроб, қатаң анаэроб болып бөлінеді.

1. Алекшукина А.В. Медицинская микробиология: учеб.пособие.-Ростов н/Д, 2003.

2. Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. - 4-е изд., доп. И перераб.-М.,2005.

3. Коротяев А.И., Бабичев С.А. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология // С-Петербург: Специальная литература, 2002.

4. Микробиология: учебник / под ред. В.В. Зверева, М.Н. Бойченко. – М.: ГЭОТАР – Медиа, 2012.

5. Сейтханова Б.Т. Учебное пособие к лабораторным занятиям по частной микробиологии (кишечные инфекции): учеб. пособие. – Шымкент: Б.и., 2012.

6. Сбойчаков В.Б. Санитарная микробиология: учебное пособие. - М.: ГЭОТАР – Медиа, 2007.

7. Поздеев О.К. Медицинская микробиология: учеб.п. – 4-е изд., испр. – М., 2007.

8. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. /ред. А.А. Воробьев. 2-е изд., испр. И доп.-М., 2006.

9. Мальцев В.Н. Основы микробиологии и иммунологии: курс лекций: учеб. пособие.. – М., 2005.

10. Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. - 4-е изд., доп. И перераб.-М.,2005.

11. Алекшукина А.В. Медицинская микробиология: учеб.пособие.-Ростов н/Д, 2003.

12. Коротяев А.И. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология: учеб.-3-е изд., испр. И доп.-СПб., 2002.

Қосымша әдебиеттер:

1. Воробьев А.А. Медицинская и санитарная микробиология: учеб. пособие -3-е изд., стер. –М., 2008.

2. Подколзина В.А. Медицинская микробиология: пос. Для подготовки к экзаменам. – М., 2007.

3. Прозоркина Н.В. Основы микробиологии, вирусологии и иммунологии: учеб. Пособие для мед. уч-щ и колледж.- 3-е изд. – Ростов н/Д., 2007.

4. Сбойчаков В.Б. Микробиология с основами эпидемиологии и методами микробиологических исследований: учеб. для сред. учеб. завед. – СПб., 2007.

5. Ткаченко К.В. Микробиология: конспект лекций / К.В. Ткаченко. – М., 2007.

1. Шоқанов Н. Микробиология [Электронды ресурс]: оқулық. – Электрон. Текстовые дан. (24,9 Мб). – Алматы: Арыс баспасы, 2003. -192 эл. опт. диск (CD-ROM).

2. Медицина 3 курс [Электронды ресурс]: курс лекций. – Электрон. текстовые дан. (24,0 Мб). – М: ИД «Равновесие», 2005. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

3. Медицинская микробиолигия АТЛАС – руководство по бактерологии, микологии, протозоологии и вирусологии [Электронды ресурс]: для студ. и врачей/под ред. А.С. Быкова. –М., 2001. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

4. Практикум к лабораторным занятиям по общей микробиологии [Электронды ресурс]: учебно-метод. Пособие / Р.Т. Джанабаев [и др.] –Ш., 2004. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).
6. Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):

1. 
   Бактериялардың морфологиясына қарай бөліну топтарын атаңыз?
   
2. 
   Вирустардың жіктелуі қандай ерекшеліктеріне қарай негізделеді?
   

Медицинаның қазіргі этапында антибиотиктер микроорганизімдерге қарсы күресетін, әсер ететін бірден-бір препарат болып табылады.

«Антибиотик»-түсінігін С.Ваксман былай береді. «Антибиотиктер»-дегеніміз мироорганизімдерден түзілген заттар болып бактериялардың өсуін тоқтататын және бактериаларды жою қасиетіне ие. Антибиотиктердің негізгі продуценті микроорганизімдер болып табылады. Антибиотиктердің емдік қасиеті айқын болу үшін келесі міндетті қасиеттері болуы керек .

1.Төмен концентрацияда (10-30 мкг/мл) ауру қоздырғыштарын жою және өсуін кобеюін тоқтату керек.

2. Антибиотиктердің ықпалын адам организміндегі сұйықтықтар төмендетпеу керек.

3. Антибиотиктер микроорганизмге тез әсер ету керек, яғни қысқа мерзімде көбеюін тоқтату керек.

4. Антибиотиктер макроорганизмге кері әсерін тигізбеу керек.Аллергендік және токсигендік қасиеттері болмау керек.

5. Антибиотиктер науқастың сауығуына кедергі жасамау керек.

6. Антибиотиктер иммундық реакцияға кері әсерін тигізбеу керек.

Инфекциялық аурулардың химиотерапиясы дегеніміз–бактериялардың, вирустардың, саңырауқұлақтардың және протеилардың қоздыратын ауруларын химиятерапиялық дәрі-дәрмектер арқылы емдеу, яғни дәрі-дәрмектермен адам организміндегі инфекциялық агенттердің өсуі мен көбеюін таңдаулы түрде тежеу. Микроорганизімге қарсы препараттың таңдап әсер етуін қамтамасыз ету үшін препарат тек қана микрорганизде бар мишеньге әсер ету керек, бірақ мишень макроорганизімнің жасушасында болмауы керек.

Химиотерапиялық препараттар спектр белсенділігіне қарай:

Микроорганизімдердің жасушалық формасына әсер ететін (бактерияларға , саңырау құлақтарға , протозоидтарға қарсы) тар спекторлы және кең спекторлы болып бөлінеді.

Антибиотиктерге тұрақтылық табиғи және жүре пайда болып бөлінеді.

Жүре пайда болған тұрақтылықтың гендік негізі R-плазмидалар мен байланысты.

1. Алекшукина А.В. Медицинская микробиология: учеб.пособие.-Ростов н/Д, 2003.

2. Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. - 4-е изд., доп. И перераб.-М.,2005.

3. Коротяев А.И., Бабичев С.А. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология // С-Петербург: Специальная литература, 2002.

4. Микробиология: учебник / под ред. В.В. Зверева, М.Н. Бойченко. – М.: ГЭОТАР – Медиа, 2012.

5. Сейтханова Б.Т. Учебное пособие к лабораторным занятиям по частной микробиологии (кишечные инфекции): учеб. пособие. – Шымкент: Б.и., 2012.

6. Сбойчаков В.Б. Санитарная микробиология: учебное пособие. - М.: ГЭОТАР – Медиа, 2007.

7. Поздеев О.К. Медицинская микробиология: учеб.п. – 4-е изд., испр. – М., 2007.

8. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. /ред. А.А. Воробьев. 2-е изд., испр. И доп.-М., 2006.

9. Мальцев В.Н. Основы микробиологии и иммунологии: курс лекций: учеб. пособие.. – М., 2005.

10. Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. - 4-е изд., доп. И перераб.-М.,2005.

11. Алекшукина А.В. Медицинская микробиология: учеб.пособие.-Ростов н/Д, 2003.

12. Коротяев А.И. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология: учеб.-3-е изд., испр. И доп.-СПб., 2002.

Қосымша әдебиеттер:

1. Воробьев А.А. Медицинская и санитарная микробиология: учеб. пособие -3-е изд., стер. –М., 2008.

2. Подколзина В.А. Медицинская микробиология: пос. Для подготовки к экзаменам. – М., 2007.

3. Прозоркина Н.В. Основы микробиологии, вирусологии и иммунологии: учеб. Пособие для мед. уч-щ и колледж.- 3-е изд. – Ростов н/Д., 2007.

4. Сбойчаков В.Б. Микробиология с основами эпидемиологии и методами микробиологических исследований: учеб. для сред. учеб. завед. – СПб., 2007.

5. Ткаченко К.В. Микробиология: конспект лекций / К.В. Ткаченко. – М., 2007.

1. Шоқанов Н. Микробиология [Электронды ресурс]: оқулық. – Электрон. Текстовые дан. (24,9 Мб). – Алматы: Арыс баспасы, 2003. -192 эл. опт. диск (CD-ROM).

2. Медицина 3 курс [Электронды ресурс]: курс лекций. – Электрон. текстовые дан. (24,0 Мб). – М: ИД «Равновесие», 2005. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

3. Медицинская микробиолигия АТЛАС – руководство по бактерологии, микологии, протозоологии и вирусологии [Электронды ресурс]: для студ. и врачей/под ред. А.С. Быкова. –М., 2001. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

4. Практикум к лабораторным занятиям по общей микробиологии [Электронды ресурс]: учебно-метод. Пособие / Р.Т. Джанабаев [и др.] –Ш., 2004. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).
6. Қорытынды сұрақтар (кері байланысы):

1. Дезинфекция дегеніміз не ?

2.Асептиканың антисептикадан айырмашылығы не ?

3.Дезинфекцияның түрлерін атап шығыңыз

Санитарлық микробиология қоршаған ортаның микрофлорасын, оның адам денсаулығына әсері бағытында зерттейді. Санитарлық микробиологиялық зерттеулер эпидемиологтар мен гигиена мамандарына ішек, респираторлық және басқа да инфекциялардың қоздырғыштарының берілу факторы ретінде су, ауа, топырақ, медициналық құрал-жабдықтардан басқа да обьектілердің қауіпсіздігін бағалауға мүмкіндік береді. Микроорганизмдер топырақта, суда, ауада, өсімдіктерде, адам организмінде және жануарларда тіптен космоста да табылады.

Микроорганизмдер – биоценоздың құрамды бөлшегі, яғни тіршіліктің біркелкі жағдайындағы су қойма немесе құрғақ аймақта орналасатын биотоп – жануарлар, өсімдіктер мен микроорганизмдер жиынтығы. Ортаның белгілі аймағында мекендейтін микроорганизмдер жиынтығын микробиоценоз деп атайды. Қоршаған ортаның көптеген организмдері табиғатта заттардың айналым процессіне қатысады. Олар адам организмінде қалыпты микрофлора ретінде бір қатар пайдалы қызметтер атқарады.

Қоршаған орта мен микроағзалардың санитарлық көрсеткішін анықтау маңызды рөл атқарады.

Микроорганизмдер экологиясы (oikos - грек сөзінен аударғанда-үй, тіршілік ету орны) – микроорганизмдердің бір-бірімен және қоршаған ортамен өзара арақатынасын зерттейді. Микроорганизмдер топырақта, суда, ауада, өсімдектерде, адам организмінде және жануарларда,тіптен космоста да табылады. Адам ағзасында микроорганизмнің 500-ден астам түрі мекендейді.

Олар адам ағзасының қалыпты микрофлорасын құрап, бір-бірімен және адам ағзасымен тепе-теңдік жағдайда мекендейді (эубиоз).

Стерильді ағзаларға қан, лимфада, ішкі мүшелер (өкпе, жатыр) бас және жұлын миы, жұлын сұйықтығы жатады.Жоғарғы тыныс жолдарына микроорганизм шаңмен түседі, оның көпшілігі, мұрын және ауыз жұтқыншақтарында ұсталынып қалады. Асқорыту трактісі сандық және сапалық құрамдары бойынша микроорганизмдермен тығыз байланысты.

Ауыз қуысында: актиномицеттер, бактероидттар, бифидобактерия, эубактерия, фузобактерия, лактобактерия, гемофильді таяқшалар лектотрихтер, нейссериялар, веилонеллалар т.б кандида саңырауқұлағымен, қарапайымдылар. Қалыпты микроорганизмнің ассоциаценттары және олардың тіршілік ету өнімдері тіске дақ түсіреді.

Асқазан микрофлорасы: лактобациллалар, ашытқылар, сирек грамтеріс бактериялар. Асқазанда РН болғандықтан микроорганизм аз болады.

Тоқ ішекте микроорганизм өте көп мөлшерде 250млрд-қа дейін микроб болады. Оның 95% -тін анаэробтар құрайды. Жатырдағы бала стерильді болып табылады. Ол туылғанда стерильді болып туылады. Оның санитарлық жағдайына, тағамдануына байланысты 3 айға таман қалыпты микрофлора қалыптасады.

Қалыпты микрофлора теріде, ауыз қуысында, жоғарғы тыныс жолдарында, асқорыту және зәр шығару жүйелерінде болады.

Қалыпты микрофлора резидентті және транзиторлы деп бөлінеді.

Резидентті (қалыпты) –ағзада әрдайым обилгатты жағдайда болады.

Транзиторлы (уақытша) –ағзада ұзақ болмайтын уақытша болатын микрофлораны айтамыз.

Терінің микрофлорасы: терінің бетінде оның қабыршақтанған тердің әсерінен (Терде L- глобулин Ld-ер С және А, трансферин, лизоцим т.б. микробтарға қарсы заттар болады) микроорганизмдер салыстырмалы түрде аз болады.

Теріде пропионибактреиялар, кориноформы бар стафилокок, Pityrosporum ашытқылары Candida - ашытқы тәрізді саңырауқұлақтар, сирек микрококтар, Muc fortuitum.

Терінің өзін өзі тазалау процесі жуынғанда болады да, ал жедел түрде өсуі кір теріде жүреді, ағзаның әлсіреген кезінде көбейіп жатқан микроорганизмдер адамға иіс береді. Дәріханада, заводтарда жұмысшылардың кір қолмен дайындаған препараттары дәрі-дәрімектердің бұзылуына алып келеді.

Коньютиктиваның микрофлорасы 47% жағдайда лизоцимнің көмегімен стерильді болады. Кейбір жағдайда нормебактериялар, миноплазмалар, адено-герпес вирустар кездеседі.

Бүйректер, несепағарлар, жатыр, простата әдетте стерильді. Сыртқы жыныс жүйелерінің микрофлорасына эпидермальді стафилококтар, коринеформалы бактериалар, көгерткіш стрептококктар, сапрфитті микробактериялар, кандида энтеробактериалар жатады. Алдыңғы уретраның шырышты қабығында екі жыныста да қалыпты жағдайда стафилококктар, патогенсіз нейсериялар, коринеформды бактериялар, сапрофитті трепонемалар және т.б. кездеседі. Қынаптың қалыпты микрофлорасын-лактобактериялар, бифидобактериялар, бактериодтар, пропионобактериялар, пептострептококтар, кориноформды бактериялар және т.б. құрайды. Анаэробтар басымырақ болады, анаэробтар мен аэробтар қатынасы 10:1. Репродуктивті кезеңінде грам+ бактерия басым болса, менопауза кезеңінде ол грам - бактериялар мен алмасады. Дені сау әйелдердің 5-60 %-ында гарднерелла вагиналис, 15-30% -ында микоплазма болады. Микрофлора құрамы минструальды цикл, жүктілік және т.б. факторларға байланысты болады.

Жатыр қуысы мен қуық қалыпты жағдайда стерильді.

Микрофлора құрылымының адам жасына қарай өзгеруі.

Нәресте стерильді болып туылады, бірақ туу жолдарынан өткенде,ілеспелі микрофлораны жұқтырып алады. Микрофлораның қалыптасуы нәресте анасының организмінің микрофлорасымен және қоршаған орта микрорганизмдері мен қатынаста дамиды. Ең алғаш микробтар нәрестенің терісіне, шырышты қабатына түседі, әрі қарай микрофлораның қалыптасуы босану болған ортаның санитарлық жағдайы мен қоректендіру типіне байланысты. Нәрестенің үш айлығында қалыпты микрофлорасы ересектердің микрофлорасымен ұқсас және тұрақты болады. Туылған соң бастапқыда ауыз қуысында аэробтар болса , тіс шыққан соң анаэробтар болады. Емшекпен қоректендіргенде микрофлора негізі – бифидобактериялар болады. Жасанды қоректендіргенде шала туылған және әлсіз балаларда бифидобактериялар көбеюі бұзылады, транзиторлы микрофлора саны, грам-теріс бактериялар және коктар саны артады. Мұндай балдарда жиі ішек аурулары дамиды.

Ағзаның иммунитетінің төмендеген кезінде қалыпты микрофлораның өкілдері іріңді-қабыну процестерін шақыруы мүмкін. Сонымен қатар алда айтып кеткендей ішек микрофлорасының қоршаған ортаны ластауы мүмкін.

Қоршаған ортаның факторларының әсерінен, стресс жағдайларынан, антимикробтық сәуле және химиотерапияны ретсіз және кең қолданғанның нәтижесінде микрофлораның және адам ағзасының динамикалық - эубиоз жағдайының бұзылуы мүмкін. Нәтижесінде колонизациялық резистенттілік бұзылады. Аномальды көбейген микроорганизмдер метаболизмнің токсикалық өнімдерін бөле бастайды индол, аммиак, күкіртсутегі. Микрофлораның қалыпты функциясының бұзылуының нәтежесінде туылатын бұл жағдайды дисбактериоз немесе дисбиоз деп атайды. Дисбактериоз микрофлораның құрамына кіретін бактериялардың сандық және сапалық өзгеруіне алып келеді. Дисбактериоз кезінде тек бактерия ғана емес басқа да топтағы микроорганизм өзгеруі мүмкін (вирустар, саңырауқұлақтар т.б.). Яғни дисбактериоз деп біз қалыпты микрофлораның сандық және сапалық өзгеруін айтамыз, ол эндогенді информацияға жатады.

Қалыпты микрофлораны толтыру яғни қалыптастыру үшін біз эубиотиктерді қолданамыз.

Эубиотик препараттары дегеніміз леофильды кептіру арқылы алынған ішек қалыпты микрофлорасына кіретін тірі бактериялар-бифидобактериялар. Ішек таяқшасы, лактобактериялар т.б. Олар мына препараттар бифидумбактерия, лактобактерия колибактерия, субтилин, бификол.

Адамның ауыз қуысы аутохонды (қалыпты) микрофлораны құрайтын әр түрлі микроорганизмдерден тұрады. Ол жерде көптеген тағам оптимальді рН. Температура болғандығы микроорганизм осы жерге жабысып көбеюге мүмкіндік береді. Қалыпты микрофлораға кіретін көптеген шартты-патогенді микроорганизм қызыл иектегі, парадонтаның т.б. ауруындағы маңызы зор.

Бірақ та сілекейде бактериоцитті компоненттер (иммуноглобулин, лизицим, ферметтер) және қомақты эпителиальды жабынды болғандықтан, ол жерде микроорганизмнің патогендік процесінің пайда болуы тежеледі. Иммунды тапшылық жағдайы кезінде, эпителияның тұтастығы бұзылғанда шартты-патогенді микроорганизм жұмысына кіріседі.

1. Алекшукина А.В. Медицинская микробиология: учеб.пособие.-Ростов н/Д, 2003.

2. Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. - 4-е изд., доп. И перераб.-М.,2005.

3. Коротяев А.И., Бабичев С.А. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология // С-Петербург: Специальная литература, 2002.

4. Микробиология: учебник / под ред. В.В. Зверева, М.Н. Бойченко. – М.: ГЭОТАР – Медиа, 2012.

5. Сейтханова Б.Т. Учебное пособие к лабораторным занятиям по частной микробиологии (кишечные инфекции): учеб. пособие. – Шымкент: Б.и., 2012.

6. Сбойчаков В.Б. Санитарная микробиология: учебное пособие. - М.: ГЭОТАР – Медиа, 2007.

7. Поздеев О.К. Медицинская микробиология: учеб.п. – 4-е изд., испр. – М., 2007.

8. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. /ред. А.А. Воробьев. 2-е изд., испр. И доп.-М., 2006.

9. Мальцев В.Н. Основы микробиологии и иммунологии: курс лекций: учеб. пособие.. – М., 2005.

10. Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. - 4-е изд., доп. И перераб.-М.,2005.

11. Алекшукина А.В. Медицинская микробиология: учеб.пособие.-Ростов н/Д, 2003.

12. Коротяев А.И. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология: учеб.-3-е изд., испр. И доп.-СПб., 2002.

Қосымша әдебиеттер:

1. Воробьев А.А. Медицинская и санитарная микробиология: учеб. пособие -3-е изд., стер. –М., 2008.

2. Подколзина В.А. Медицинская микробиология: пос. Для подготовки к экзаменам. – М., 2007.

3. Прозоркина Н.В. Основы микробиологии, вирусологии и иммунологии: учеб. Пособие для мед. уч-щ и колледж.- 3-е изд. – Ростов н/Д., 2007.

4. Сбойчаков В.Б. Микробиология с основами эпидемиологии и методами микробиологических исследований: учеб. для сред. учеб. завед. – СПб., 2007.

5. Ткаченко К.В. Микробиология: конспект лекций / К.В. Ткаченко. – М., 2007.

1. Шоқанов Н. Микробиология [Электронды ресурс]: оқулық. – Электрон. Текстовые дан. (24,9 Мб). – Алматы: Арыс баспасы, 2003. -192 эл. опт. диск (CD-ROM).

2. Медицина 3 курс [Электронды ресурс]: курс лекций. – Электрон. текстовые дан. (24,0 Мб). – М: ИД «Равновесие», 2005. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

3. Медицинская микробиолигия АТЛАС – руководство по бактерологии, микологии, протозоологии и вирусологии [Электронды ресурс]: для студ. и врачей/под ред. А.С. Быкова. –М., 2001. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

4. Практикум к лабораторным занятиям по общей микробиологии [Электронды ресурс]: учебно-метод. Пособие / Р.Т. Джанабаев [и др.] –Ш., 2004. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).
6. Қорытынды сұрақтар (кері байланысы):

1. 
   Санитарлық көрсеткіш микроорганизмдері?
   
2. 
   Санитарлық-микробиологияның зерттеулерін жүргізудің принциптері?
   

4 Сүт өнімдері арқылы таралатын микроорганизмдерді атаңыз?

5.Судың санитарлық-көрсеткіш микроорганизмдері?

6.Топыақтың санитарлық-көрсеткіш микроорганизмдері?

7.Топырақтың микробтық санын анықтау?

8.Топырақтың коли-титра, перфрингенс-титра және титра термофильді бактерияларын анықтау?

9.Ауаның микробтық санын седиментациялық әдіспен анықтау?

10.Ауаның микробтық санын аспирациялық әдіспен анықтау?

Инфекциялық үрдіс инфекциялық аурудың негізін құрайды. Инфекциялық ауру даму үшін макроорганизмге микроорганизмнің әсер етуі қажет. Инфекциялық кезең бірнеше этаптан тұрады.

1. инкубациялық кезең.

2. продромальді кезең.

3. аурудың жандануы.

4. аурудың сауығуы.

Инфекциялық үрдістің дамуында паразит феномені негізгі маңызды роль атқарады. Паразит қожайын есебінен қоректеніп ағзасын уақытша немесе мәңгілік мекен етіп, екі организм бір-бірімен қарама-қарсы жағдайда өмір сүреді.

Инфекциялық үрдістің стадиялары.

Бірінші стадия –микробтың макроорганизмге енуі яғни қақпа арқылы кірген жерінде үйреніп қалыптасып, макроорганизм жасушасына жабысады.

Екінші стадиясында-колонизация қақпада микроорганизмдер, яғни кілегей шырышты қабатта, теріде жайылып жасушамен ұлпаларға тарала бастайды.

Үшінші стадиясы-диссеминация жайылу, микроорганизм бүкіл ағзаға таралады.

Төртінші стадиясы- макроорганизімнің қорғаныс спецификалық, бейспецификалық факторларын микроорганизмнің токсинін нейтралдауға, ағзадағы гомеостазды қалыптастыруға жұмсалады.

Бесінші стадия – инфекциялық үрдістің аяқталуы, яғни организмнің микробтардан тазаруы организмде иммунитеттің қалыптасуы. Кейбір жағдайда үрдіс өліммен аяқталуы мүмкін, егер микробтар мен макроорганизм арасында тепе-теңдік қалыптасса микроб тасып жүрушілік байқалады. Бактерия токсині –эндотоксин, экзотоксин.
4. Иллюстрациялық материалдар: кесте, схема, плакаттар, мультимедиялық жүйе.
5. Әдебиет:

Негізгі әдебиеттер:

1. Алекшукина А.В. Медицинская микробиология: учеб.пособие.-Ростов н/Д, 2003.

2. Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. - 4-е изд., доп. И перераб.-М.,2005.

3. Коротяев А.И., Бабичев С.А. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология // С-Петербург: Специальная литература, 2002.

4. Микробиология: учебник / под ред. В.В. Зверева, М.Н. Бойченко. – М.: ГЭОТАР – Медиа, 2012.

5. Сейтханова Б.Т. Учебное пособие к лабораторным занятиям по частной микробиологии (кишечные инфекции): учеб. пособие. – Шымкент: Б.и., 2012.

6. Сбойчаков В.Б. Санитарная микробиология: учебное пособие. - М.: ГЭОТАР – Медиа, 2007.

7. Поздеев О.К. Медицинская микробиология: учеб.п. – 4-е изд., испр. – М., 2007.

8. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. /ред. А.А. Воробьев. 2-е изд., испр. И доп.-М., 2006.

9. Мальцев В.Н. Основы микробиологии и иммунологии: курс лекций: учеб. пособие.. – М., 2005.

10. Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология: учеб. - 4-е изд., доп. И перераб.-М.,2005.

11. Алекшукина А.В. Медицинская микробиология: учеб.пособие.-Ростов н/Д, 2003.

12. Коротяев А.И. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология: учеб.-3-е изд., испр. И доп.-СПб., 2002.

Қосымша әдебиеттер:

1. Воробьев А.А. Медицинская и санитарная микробиология: учеб. пособие -3-е изд., стер. –М., 2008.

2. Подколзина В.А. Медицинская микробиология: пос. Для подготовки к экзаменам. – М., 2007.

3. Прозоркина Н.В. Основы микробиологии, вирусологии и иммунологии: учеб. Пособие для мед. уч-щ и колледж.- 3-е изд. – Ростов н/Д., 2007.

4. Сбойчаков В.Б. Микробиология с основами эпидемиологии и методами микробиологических исследований: учеб. для сред. учеб. завед. – СПб., 2007.

5. Ткаченко К.В. Микробиология: конспект лекций / К.В. Ткаченко. – М., 2007.