М. З. Изотов философия ғылымдарының докторы, доцент
Әлемнің рухани-адамгершілік тәжірибесі
жүктеу/скачать 3,01 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақтардың рухани әлемі әл-Фарабиден Абайға дейін
| 3 Әлемнің рухани-адамгершілік тәжірибесі:
қазақ хандығы кезеңінің қалыптасуы (X V –X VIII ғғ.) 141 көпшілігі жауынгерлікпен бірге жаугершіліктің ащы-тұщы дәмін қолбасшы болып татты деуге болады. Мысалы, Доспамбет сын- ды жыраулар ел тәуелсіздігі жолында ерлік мұраттарды бірінші орынға қоя отырып: Екі арыстап жау шапса, Қан жусандай егілсе, Аққан судай төгілсе, Бетегелі Сарыарқаның бойында Соғысып өлген өкінбес! [14, 37 б.] – деп жауға қарсы жорықта жор- туылдап жүріп өшпес, жалынды жолдар қалдырса, Ақтамберді жы- рау атақты «Күлдір-күлдір кісінетіп, күреңді мінер ме екеміз?!» атты толғауында өзінің топ бастаған қолбасшы екенін: Құлаты тауға қол салып, Садақтың оғын мол салып, Бетпақтың ен бір шөлінен Төтелеп жүріп жол салып, Қолды бір бастар ма екеміз? ! [13, 48 б.] – деп екпіндей жырла- ды. Әрине, Хандық дәуір күрессіз күн өтпейтін мазасыз заман болғандықтан да ұдайы ат жалында жүріп жорықпен күн өткізу – сол заманның өмір сүру салты болатын. Тіпті, бұдан бір ғасыр өткеннен кейін де елдің жарқын өмірі жолындағы соғыс жырларының үлгісі Махамбеттің: Беркініп садақ асынбай, Біртіндеп жауды қашырмай, Білтеліге доп салмай, Қорамсаққа қол салмай, Қозы жауырын оқ алмай, Атқан оғы жоғалмай, ...Ерлердің ісі бітер ме?! [13, 88 б.] – деп келетін өр рұхты, жалынды жырларында жалғасын тауып жатты. Осыдан көріп отырғанымыздай, Доспамбет, Ақтамберді, Махамбет т. б. сынды по- эзия өкілдерінің шығармашылығында жеке басының жайын ғана күйттемейтін, керісінше ерлік пен елдік мұраларды бірінші орынға қоятын автопсихологиялық кейіпкер бейнесінің сомдалуы үрдіске айналды. Бұқарашыл жыраулық поэзия халықтың ұлылық үрдісін тал- ғаммен таныта отырып, ұлт негізінің шынайылығын, жақсы мен жаман жақтарын қалт жібермей қадағалап көрсететін бірден бір құрал болды. Жыраулар өз заманының асқаралы биігіне айналған |