М.Қанабекова
СТИЛИСТИКАНЫҢ ЖАЛПЫ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
жүктеу/скачать 1,98 Mb. Pdf көрінісі
|
| СТИЛИСТИКАНЫҢ ЖАЛПЫ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Стилистиканың лингвистикалық пән ретінде қалыптасу тарихы мен зерттелуі ХХ ғасырдың соңғы ширегінде жалпы тіл білімінің үлкен жетістіктерге жетуі, лингвистикалық жаңа бағыттардың пайда болуы стилистика ғылымының да қарқынды дамуына әсер етіп, стилистикада тілдің функционалдық, прагматикалық қырла- рына ерекше назар аударылып, іргелі зерттеулер жүргізіле бас- тады. Кезінде В.Матезиус бастаған чех ғалымдарының әдеби тілдің функционалдық сипатын зерттеуге айрықша көңіл ау- дарып, жан-жақты қарастырудың нәтижесінде функционалды стилистика ғылымының негізі қаланғаны мәлім. Жалпы тіл білі- мінде көрнекті орыс ғалымы В.В.Виноградовтың бұл бағыттағы ой-тұжырымдары стилистика ғылымының қалыптасып, дами түсуінің теориялық арнасы болды. В.В.Виноградовтың еңбекте- рінде тілдік-функционалдық концепция басым бағыт болса, оның негізін тілдің қатысымдық жағдайдағы қызмет етуін зерт- теуі құрайды. Қазақ стилистикасын зерттеушілер тіл білімінің бұл саласына қатысты өз ой-пікірлерін айтып, бірқатар тео- риялық ізденістерге барып, жаңаша тұрғыдан зерттеулер жүр- гізуде. Демек, ғылыми жаңаруды басынан кешіріп отырған, ғылыми дамудың жаңа бағыт-бағдарларына сүйенетін – линг- востилистика ғылымы, оның дәстүрлі бағыты – функционалды стилистика. Бұл – экстралингвистикалық және стиль түзуші тілдік емес факторлардың ықпалынан пайда болған бағыт, қандай да бір қарым-қатынас аясындағы коммуникативтік мақ- сатқа тәуелді тіл қызметінің заңдылығын зерттейді. Функцио- налды стилистиканың негізгі зерттеу нысаны – функционалды стильдер. Стилистика – тілдік тұлға-бірліктердің бәрін де (дыбыс- тарды, сөздерді, сөз тіркестері мен сөйлемдерді) құрылымдық тіл білімінің міндеттері тұрғысынан емес, қарым-қатынастың белгілі бір саласы мен мақсаттарына сай қолданыстық тұрғы- сынан зерттейді. Осыған байланысты стилистика ғылыми пән ретінде тіл ғылымының басқа салаларынан кейін барып пайда болды. Академик В.В.Виноградов стилистиканы «Тілдік құрал- дардың әсер ету сапаларын зерттей отырып, сөздік құрамдағы, сөз таптарындағы, синтаксистік құрылымдардағы синонимдік эквиваленттерді, варианттарды айқындай отырып, стилистика тілді зерттеудің өзіндік бір биік шыңы, ұлттық тілдік мәдениетті арттырудың теориялық негізі болып табылады» 1 – дейді. Қазіргі ұлттық әдеби тілдің даму кезеңінде халықтың тіл мәдениетінің артуына байланысты стилистика ғылымын зерттеу ісі де, оны оқыту мәселесі де жанданып отыр. Өйткені барлық қарым-қатынастың түрі тілдік құралдар арқылы жүзеге асады, стилистика сол тілдік құралдардың қызметін, қолданылу заңды- лықтарын қарастыратын аса маңызды ғылым саласы әрі стиль туралы ілім екендігі мәлім. Әлемдік тіл білімінде стилистиканың негізі қалануына cтилистикалық талдау әдістеріне байланысты жазылған В.Гумбольдт, А.А.Потебня, Ф.де Сюссор, Б.Д.Куртэнэ, М.М.Бахтин т.б. еңбектерінің ықпалы зор болды. Стилистика жеке ғылым саласы ретінде әуелі Ресейде ХХғ. 20-30 жыл- дарында-ақ қалыптаса бастады, әсіресе 50-ж. ортасында зерттеу ісі жанданып, функционалды стилистика деп аталатын ғылым саласы пайда болып, оны тілдің коммуникативтік, эстетикалық қызметімен, қолданылу мәселелерімен тығыз байланыста қарас- тыра бастады. Орыс тіл білімінде стилистика мәселелерін жан- жақты зерттеп, оның мақсат-міндеттерін айқындап, функцио- налды стиль түрлерінің ара-жігін ажыратып, тілдік белгілерін көрсетіп, ғылыми теориясын айқындауда стилистика ғылымы- ның негізін салушы академик В.В.Виноградовтың, сол сияқты А.Пешковскийдің, Р.А.Будаговтың, Г.О.Винокурдың, А.И.Ефимовтың, А.Н.Гвоздевтің, В.П.Мураттың, Д.Э.Розентальдің, В.В.Одинцовтың, М.Н.Кожинаның т.б. еңбек- терін атауға болады. Бұл салада бірсыпыра еңбектер, зерттеулер, оқулық, оқу құралдары баршылық. Мысалы, Р.А.Будагов өз еңбектерінде 2 стилистиканың тіл біліміндегі мәні зор екендігін аса жоғары бағалайды: «…Стилистика – душа любого развитого 1 Виноградов В.В. Итоги обсуждения вопросов стилистики // Вопросы языкознания, 1954. № 1. 2 Будагов Р.А. Литературные языки и языковые стили. М.,1967, с.101. языка. Поэтому ей должно принадлежать важное место как в науке о языке, так и в науке о художественной литературе». Жалпы орыс ғалымдары стилистиканың пайда болуы, қалыптасуы жүктеу/скачать 1,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|