Мақсаты: а білімділік: Оқушыларға халық өнерпаздары Біржан мен Сараның айтысы негізінде жазылған М. Төлебаевтың «Біржан Сара»

№272 орта мектептің бірінші санатты музыка пәні мұғалімі

сұрақ-жауап

заттары, сахналық костюмдер, декорациялар

- Балалар, бүгінгі 6 – сыныптар арасында өтетін тәрбие сағатымыздың тақырыбы – М. Төлебаевтың «Біржан - Сара» операсынан ариялар орындау деп аталады.

Ол 3 бөлімнен тұрады:
1 - бөлім. «Қояндыға саяхат»

2 - бөлім. «Өнерпаздар Қарқаралыда бас қосты»

3 - бөлім. «Біржан – Сара» сахнада
Тәрбие сағатымыздың мақсаты – Халық әнші – сазгерлері әндерін кеңінен насихаттау, халық өнерпаздары Біржан мен Сараның сонау Қоянды жәрмеңкесіндегі айтысы негізінде жазылған М.Төлебаевтың осы аттас «Біржан - Сара» операсының сахнаға қалай жеткендігін көрсету және жәрмеңке мәнін ашу.

1. 
   Кіріспе бөлім «Қояндыға саяхат»
   

- Енді осы айтыс – операмыздың дүниеге келген жері Қояндыға саяхат жасайық. Қоянды - Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданына қарасты жер. Талды өзенінің Қарасор көліне құяр сағасында орналасқан. Табиғаты әсем. Бұл жерде Мәди әнге қосқан атақты Қарқаралы тауы бар.

Ал, жәрмеңке тақырыбына келер болсақ, өткен ғасырларда бұл жерлерде, атап айтқанда Қоянды, Қарқара жерлерінде атышулы жәрмеңкелер өткен. Жәрмеңкенің мақсаты – сауда – саттық жөнінде шартқа отыру, өздеріндегі заттарды сатып, орнына тері – терсек, басқа да өнімдерді алып кету. Оған алыс елдерден, әсіресе шығыс елдерінен саудагерлер келетін болған. Мысалы: Үнді, Иран, Парсы жақтан келген саудагерлер парша, әшекей бұйымдар әкелген. Қытай елінен шай, жібек мата әкеліп сатқан, т.б. Енді осылай көпшілік жиналған жерде өнерпаздар міндетті түрде өз өнерлерін көрсетіп, той – думан ұйымдастырған.

Әсіресе өнерпаздардың Меккесіндей болған Қоянды жеріне келіп өнер көрсетпеген әнші – күйшілер кемде – кем. Мысалы: Тәттімбет, Балуан Шолақ, Ақан Сері, Мәди, Жаяу Мұса, Үкілі Ыбырай, Біржан т.б. Бұл турасында мәліметтерді мына әдебиеттерден оқи аласыңдар (Көрнекіліктермен жұмыс).

Әр жылдарда осында халық әнші – күйшілері, сал – серілер өнер көрсетті.

1. 
   Үкілі Ыбырай «Гәкку» - Орындайтын: Несіпбаев Шыңғыс
   
2. 
   Майра Уәлиқызы «Майра» - Орындайтын: Шенеусізова Рысты
   
3. 
   Жаяу Мұса «Ақ сиса» - Орындайтын: Несіпбаев Шыңғыс
   
4. 
   Мұхит Мералыұлы «Дүние - ау»
   
5. 
   Тәттімбет «Қосбасар» күйі
   
6. 
   Ақын Сараның өнерінен көрініс. (Бақтыбергенова Гүлжайнар Сараның әнін орындайды.)
   
7. 
   Көрініс. Біржан өзінің «Айтбай» әнін айтып отырады. (Әрі қарай Біржанның Жанботаға ренжігені бейнеленеді).
   

• 
  Біржан сол жолы жәрмеңкені тастап кетіп қалды. Тағы бір жолы жәрмеңкеде ақын қыз Сарамен айтысып қалады. Оны біз опера барысында көреміз.
  
• 
  1 – оқушы. Біржан туралы айтады.
  
• 
  2 – оқушы. Сара туралы айтады.
  
• 
  3 – оқушы. М.Төлебаев туралы айтады.
  

1. 
   «Біржан - Сара» операсынан Естайдың термесі.
   

2. 
   Сара мен Біржанның ариялары.
   
3. 
   Біржанның ариясынан үзінді.
   
4. 
   «Біржан – Сара» операсынан үзінді. (Сараның Біржаннан жеңілуі туралы әңгіме)
   
5. 
   «Жар - Жар» айтысын рольге бөліп орындау.
   
6. 
   «Біржан - Сара» операсынан Би мен Хор.
   

• 
  Қояндыны картадан тауып бер.
  
• 
  Ол жерде қандай өзен, көл, тау бар?
  
• 
  Қоянды жәрмеңкесінде қандай өнерпаздар өнер көрсеткен?
  
• 
  Операда қандай қазақтың салт – дәстүрлері көрсетіледі?
  
• 
  Басты кейіпкерлер Сара мен Біржан кімдер?
  
• 
  Операны кім жазған?
  
• 
  Либреттосын кім жазды?