§6. Үлестерді оцыту эдістемесі

1 2 : 3 = 4 (см), сонда саны бойынша үлесін табу үш ін қандай 
ммал қолданамыз? (бөлу).
Ж олақ тең 4 бөлікке бөлінген. Оның бір бөлігінің ұзындығы 
. { с м. гГүтас ж олақты ң ұзындығы қанш а сантиметр? (12 см) Қалай 
Оілдіңдер?
I -3 = 
1 2
(см), сонда үлесі бойынша санын табу үш ін қандай 
ммал қолданамыз? (көбейту).
Ііолік, үлес туралы түсінік фигураларды тең бөлікке бөлу, 
і >« >л і гін табу арқылы қалыптастырылады. Мысалы, геометриялық 
фигураларды бөліктерге бөлу арқылы үлес үғымын таныстыру. 
і іізйд бойынша салыстыру кестесін талдап, есеп қүрастыр.
Үлесті алғаш қы рет көбейту мен бөлуді оқытумен байланыс- 
і 
і
.
і
3-сыныпта оқытады. Үлесті оқыту шаманы оқытумен тығыз 
о.і йланысты, сондықтан оқушылар математиканың өмірмен бай- 
м 
111
»ісын аңғарады. Оны бүтінді бөліктерге бөлуге проблемалық 
і .і гдай туғызудан бастауға болады: "Алманьі ағасы мен қарын- 
оісына тең бөліп бер” және т.б. Бүтін санды бірнеше тең бөлік- 
ггрге бөлуді және үлестің көлемі әр түрлі болатындығын түрлі 
фпгураларды (геометриялық) қолданып көрсеткен тиімді. Мы-
< .ілы: "Дөңгелекті, ш арш ыны, тіктөртбұрыш ты, ж олақты , ке-
< індіні тең екі бөлікке бөл". Әрқашан "тең” бөлікке бөлетіні- 
мізді баса айтқан жөн. Бөлудің әр түрлі тәсілдері көрсетіледі,
0 ү і уді қолдануға болады.
ІІІаманың үлесі сөзбен айтылады, қарапайы м үлес түрінде 
казылмайды, бірақ 4-сыныпта бастауыш мектеп математика- 
гі.іның курсын ж алпы лау барысында мүмкін деңгейде үлестің 
жпзылуы беріледі.
Ү лесті алудың бірінші сабағында оқуш ылар бірден шаманың 
ү.иесін табуды шешуге үйренеді. Мысалы: "Көк кесіндінің үзын- 
/і,і.ігы қанш а сантиметр? Көк кесіндінің ж арты сы ны ң (екіден 
оір бөлік) үзындығы қанш а сантиметр?" (4 см.)
1 Ирден әр түрлі шамалар қарастырылады: "Тәуліктің жарты- 
гі.і пеше сағатты құрайды? Ал тәуліктің төрттен бір бөлігі? Ал 
ү штен бір бөлігі ше? Сағаттың ж арты сы неше минут? Ал сағат- 
г і
.
і ң
үштен бірі ше? Ал алтыдан бірі ш е?", "Үзындығы 20 м жо-
і
.
і
қтың ж артысы қанш а метр? Ал төрттен бірі ше? Ал бестен бір
1 н»л і гі ш е?", "Қорапта 18 кг шай бар. Қораптың жартысы қанш а 
і и лограмм? Ал он сегізден бір бөлігі ш е?", "Ы дыста 24 литр сүт
217

бар. Ы дыстың үштен бір бөлігінде ңанша литр сүт бар? Ал жиыр 
ма төрттен бір бөлігі ше?" Есептерді салыстыру және оларды 
шешу арқы лы оқуш ылар әр түрлі ш амаларға үлесті қолданугл 
және ш аманың үлесін табуға үйренеді.
М ысалы, бір кесінді алайы қ. Кесіндінің ұзындығы қанніл 
сантиметр? Кесіндіні неше тең бөлікке бөлуге болады? Әрбір 
бөліктің ұзындығы қанш а сантиметр? Үзындығы 1 см болатын 
5 бөліктен түратын кесінді сыз. Қосудың көмегімен оның ұзын 
дығын қалай табуға болады? Ал көбейту ш е?". Оқушылар ша 
маны үлесі бойътнша табуға берілген есепті шешуге дайындала 
ды: "Сымның бестен бір бөлігінің ұзы нды ғы
2 0
см. Сымныд 
ұзындығын тап ". Оқушылар "бестен бір бөлікті" қалай түсінеді, 
оны қ ал ай алады? Бүтін сымда қанш а бестен бір бөлік бар? 
Кесіндінің барлың ұзындығын қалай табуға болады?
4-сыныпта оқушылар санның үлесін табуға есептер шығара 
ды, үлесі бойынша санды табуға кері есептер құрастырады. А.и 
одан соң километрдің, метрдің, т.б. мыңнан, миллионнан бір 
бөліктерін табады. Өлшеу жүйесі мен ондық санау жүйесініи 
арасындағы байланыс туралытүсіндірме беріледі. "Милли-, сан 
ти-, деци-, кило-" сөздерінің мағынасын ашады. "Деци-" онып 
ш ы бөлік, "санти-" мы ңнанбірбөлік. Ал "кило-" 1 ОООесеартық.
Үлестер туралы дұрыс түсінік қалы птасты ру үш ін геомет 
риялы қ фигуралардың, кесінділердің үлгісі, ж олақш алар, лен 
талар, т.б . заттарды алуға болады. Мысалы: кесіндінің жарты 
сын алу үш ін, оны екіге бөліп, бір бөлігін алу керек, ал оның 
төрттен бір бөлігін алу үшін не істеу керек? - төртке бөліп, I бөл і 
гін алу керек. Ж олақты әуелі екі бүкте, оның бір бөлігін көрсет, 
енді тағы екі бүкте, сонда барлығы неше бөлік. (4) Оның бір 
бөлігін көрсет. Екі дөңгелек ал. Оның біреуін бірдей екі бөліккс 
бөл, мынау бір дөңгелек немесе тұтас дөңгелек, ал мынау оныи 
жартысы, немесе I бөлігі. Бүтін дөңгелекте осындай неше дөңгс 
лек бар. (
2
) 
2
немесе неше жартыдан тұрады? (
2
) көрсетіңдср 
Ш арш ы ны ң екіден бір үлесін қалай ш ы ғары п алуға болады? 
Оқушылар бүктеу арқылы көрсетеді.
Үлестерді екі санның көмегімен жазады. Мысалы: 1/2; 
1
/4 
(екіден бір, төрттен бір деп оқылады). 2, 4 сандары фигурапыи 
немесе заттың 2,4 бөлікке бөлінгендігін, ал 1 саны сондай бір 
бөлігі алынғандығын көрсетеді.
218

Л л маның төрттен бір бөлігін көрсет. Ол үш ін төртке бөліп бір 
Омлігін көрсет. Ол үш ін төртке бөліп бір үлесін ж азам ы з, оны 
іи.ілайша жазады: 1/4. Кесіндінің 1/8 бөлігін көрсет. Кесіндіні 
ге бөліп, бір үлесін аламыз. Түтас кесіндіде осындай 
8
үлес 
ипр. Алынған білім мен дағдыны бекіту үш ін түрлі ж атты ғулар 
үм.інуға болады.
I. Суретте ж олақш аны ң қандай үлестері көрсетілген? Атаң- 
дпр және жазыңдар.
II. Кез келген тік төртбүрыш, ш арш ы, кесінді алып, оны бө- 
ліктерге бөліп, үлестерін көрсет және ж аз.
III. Суреттегі жолақтарды пайдаланып, үлестерді салыстыр. 
Коз мөлшерімен салыстырсақ, ең үлкен 1/2 үлес екенін, ал бірдей 
:> кесінді алып, оның 1/2; 1/3; 1/5; 1/7; 1/9 үлестерін бүктеу 
лрқылы салыстырып алған білімдерін бекітуге және қайталауға 
болады. Бөлш ек туралы түсінік осы үлес туралы түсініктің та- 
опғи ж алғасы болып табылады. Бөлш ек туралы үғым дүрыс 
қалыптасу үшін:
1
) Кез келген бірнеше бөліктерге бөледі.
2) Сол бөліктердің (нақты санның) бірнешеуін бөледі.
Мысалы: кесіндіні үшке бөл, оның бөлігін ата және ж аз. 1/3
үлес (үштен бір). Енді екі бөлігін көрсет немесе үш тік үлесті 
корсет. Осы кесіндіні 
6
-ға бөл. 5 бөлігін көрсет. Ол қалай атала- 
ды? 2/3; 5 /6 . Бүл бөлшек, ол да үлес сияқты ж азы лады және 
оқылады, мүндағы 3,6 қанш а бөлікке бөлгенді, ал 2,5 - қанш а 
болікті алғанды көрсетеді.
Бүл тақырыпты оқып үйрену нәтижесінде балалар:
1) Б өлім і оннан кіш і үлестерді ж асап , ж аза білуі керек. 
Түрмыстағы 1 /3 ;1 /4 ; 1/2; атауларын білу керек;
2) Бөлімі оннан кіш і жай бөлшектерді оқи, ж аза біліп бөл- 
шектің алымы мен бөліміндегі сандар нені көрсететінің жақсы 
білу керек;
219

3) Алымы бірге тең бөлшектерді ғана салыстыра білу керек;
Үлестің, бөлшектің наңты мәні, санның үлесін, үлесі бойыи 
ша санды, санның бөлшегін табуға берілген есептерді шығару 
көрнекі қүралдардың көмегімен беріледі.
Әуелі сан н ы ң үлесін табуға берілген есептер ен гізіл ед і. 
Көрнекілік үшін ж олақ лента, ж іп, бау, сым, т.б. үлесін оңаіі 
табуға болатын заттарды алған тиімді. Мысалы: Үзындығы 
8
см 
ж олақты ң 1/2 бөлігі кесіліп алынды. Ж олақты ң кесіліп алын 
ған бөлігінің үзындығы неше см?
Оқутпылардың алды нда 
8
см ж олақ ж атады . Олар оны тен 
2
бөлікке бүктеу арқылы бөледі, ш ы ққан бөлікті өлшейді, не- 
месе бірден ауызш а жауабын айтады. Ш ешуі былай жазылады: 
8 : 2 = 4 /с м / Ж ауабы: 4 см. Білімді мынадай ж атты ғулар арқы 
лы тиянақтай түсу керек:
1. 1/4 м; 1/4 м; 1/5 метрде қанш а сантиметр болады?
2. сағ; 1/3 сағ; 1/5 сағатта қанш а минут болады?
1. 1/4 кг; 1/5 кг; 1/4 кг-да қанш а грамм болады? Ж әне т.с.с 
үлесі бойынша санды табуға арналған есептер.
Мысалы: "Айгерім бір орам матадан 3 метрін қиы п алды. Бүл 
барлық матаның 1/4 бөлігі. Орамда қанш а метр мата болғаны? 
Әйгерім қиы п алған 3 метр матаны шартты кесіндімен кескін 
дейміз. Қиып алған бөлік барлық матаның қандай бөлігін қүрай 
ды? (1/4) Барлы қ бөлікті қалай кескіндеуге болады?
(3 метр бүкіл матаның 1/4-і, ал бүкіл орамда төрттен бірдеи 
төртеу болады). Сонда барлық матаның үзындығы болды? 12 метр. 
Оны қалай білесіңдер? (3 • 4)

жүктеу/скачать 62,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: