Мазмұны Алғы сөз І тарау. Сурдопедагогиканың теориялық негіздері және даму тарихы

Еститін балалар мен естімейтін балалардың танымдық және сөйлеу тілінің дамуы жалпы заңдылықтарға бағынады. Айырмашылық тек естімейтін балалардың сөйлеу тілін естіп қабылдауының және сөйлеу арқылы қарым – қатынас жасау дағдысының қалыптасу қарқынында байқалады. Сонымен қатар сөйлеу арқылы қарым – қатынас жасау дағдысының қалыптасуы естудің жоғалту деңгейінен гөрі, отбасы жағдайында оқыту мен тәрбиелеуді ұйымдастыруға байланысты.

Естімейтін баланың сөйлеу тілі қалыпты баланың сөйлеу тілінің даму заңдылықтарына сай дамуы үшін, өзінің және өзіне айтылған ересек адамдардың айтқанын түсінуге мүмкіндік жасау керек.

Э.И.Леонгард естудің зақымдалуының салдарын жоюға бағытталған ұзақ уақыт бойы арнайы педагогикалық көмектің қажеттісін айтып, осындай көмектің бағдарламасын жасап, практикаға ендірді (1966).

Есту қабілеті зақымдалған балаларды оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігінің басты шарттарына ерте жастан диагностикалау (өмірінің алғашқы күндері мен алғашқы апталары) және ерте жастан естуді протездеу (диагноз анықтала салысымен).

Диагноз анықтала салысымен есту аппаратын тағу есту – артикуляторлы байланыстың қалыптасуына әкеледі. Жақсы таңдалған есту аппараты және оның жұмыс режимінің дұрыс таңдалуы – есту қабілеті зақымдалған балаға арнайы көмек көрсетудің басты шарты болып табылады.

Диагноз анықтала салысымен мақсатты бағытталған үйде тәрбиелеуге кірісу керек. Отбасында тәрбиелеу арнайы маманның басшылығымен жүзеге асады. Сөйлеу ортасын құру туралы, сөйлеу арқылы қарым – қатынас жасау керектігі туралы ата – аналарға ұсыныстар беріледі. Осы әдісте сурдопедагогпен ата – аналар баланы абилитациялаудың тең құқылы қатысушылары болып табылады.

Аналық мектеп жүйесінің басты мақсаты – есту қабілеті зақымдалған балаға мүгедек ретінде емес, толыққанды тұлға ретінде қарау болып табылады.

Э.И.Леонгард және оның ізбасарлары (Е.А.Иванова, Е.Г.Самсонова) сөйлеу тілін меңгерудің кезеңдерін анықтаған:

1 – кезең баланың сенсорлық белсенділігін қамтамасыз ету. Демек, баланың күнделікті өмірінде әртүрлі дыбысталулар, баланың қосарланып айтуына әсер ететін буындар, сөз тіркестері, былдыр сөздер т.б. көп болуы керек.

2 – кезең баланың сөйлеу тәжірибесін жаңа жағдай құра отырып кеңейтуге бағытталған. Осы уақытқа дейін жиналған қоршаған орта туралы дыбыстарынан бастап, жеке сөздерден, екі – үш сөзді фразаларды қолдана бастауға көшуде бейнеленеді.

3 – кезең баланың толық диалог құра алуын қамтиды. Естімейтін баланың сөйлеу тілі қалыпты баланың сөйлеу тілінің дамуынан, әсіресе лексика мен грамматиканы меңгеруінде шамамен екі жылдай артта қалады. Ал нашар еститін балалардың сөйлеу тілінің дамуы 1 жыл көлемінде артта қалады.

4 – кезең жалпы білім беретін ортада еститін балалармен қатар тиімді оқуы үшін қажетті деңгейде ана тілін меңгеруін қамтиды.

Оқыту барысында балаларда сөйлеу тілін есту – көру арқылы қабылдау қалыптасады, ал өз кезегінде айналадағы адамдардың айтқанын жоғары деңгейде түсінуді қамтамасыз етеді.