Мазмұны дәрістер Тәжірибелік және зертханалық сабақтар Ұсынылатын өзіндік сабақтарының тізімі. Глоссарий
жүктеу/скачать 1,29 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәріс №1. Кіріспе. Орман саласында кездесетін терминдер
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ 5В080700 « Орман шаруашылығы ісі» мамандығына арналған « Орман пирологиясы» ПӘНІНЕ АРНАЛҒАН ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР 2015 жыл
МАЗМҰНЫ Дәрістер Тәжірибелік және зертханалық сабақтар Ұсынылатын өзіндік сабақтарының тізімі. Глоссарий 1) агроорман-мелиорациялық екпе - ауыл шаруашылығы үшiн қолайсыз табиғи факторлардың әсерiн азайтуға мүмкiндiк беретiн қорғаныштық орман екпесi; 2) артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаты - артықшылығы бар ағаштардың гендiк қорын сақтау және олардың тұқым қуалау қасиеттерiн зерттеу мақсатында артықшылығы бар ағаштардың өсiмтал тұқымдарын пайдалану арқылы өсiрiлген екпелер; 3) биологиялық әралуандық - белгiлi бiр аумаққа тән өсiмдiктер мен жануарлар организмдерiнiң жиынтығы; 4) биоқауымдастық - белгiлi бiр, салыстырмалы түрде бiртектi жер учаскесiн немесе су айдыны учаскесiн мекендейтiн және өзара қарым-қатынастағы өсiмдiктердiң, жануарлар мен микроорганизмдердiң жиынтығы; 5) орман аурулары - қоршаған ортаның қолайсыз факторларынан немесе ауру өсiмдiктерден сау өсiмдiктерге берiлетiн организмдерден туындайтын және өсiмдiктер құрылысының өзгеруiне немесе олардың құрып кетуiне әкеп соқтыратын патологиялық процестер; 6) кеспеағаш аймағынан тыс қоқыс - ағаштың (дiндердiң және бұтақтардың) кеспеағаш аймағынан тыс жерде жатқан және өнеркәсiптiк мақсаттарда дайындалмайтын табиғи құлап, үзiлiп түсуi; 7) орманды қайта жаңғырту - сүрекдiңдер арасында, сондай-ақ ағашы кесiлген, өрт шалған және бұрын орман болған басқа да алаңдарда орманның жаңа түптерiнiң пайда болуының табиғи процесi; 8) кесу жасы - сүрекдiңдердiң толыса бастаған санатынан толысқан санатына өтуден басталатын және басты пайдалану мақсатында кесуге болатын жасы; 9) орманды молықтыру - орман ағаштарын отырғызуға немесе орманды күтiп-баптау және оны сауықтыру жөнiндегi шараларды қоса алғанда, бұрынғы орманды алқаптарды табиғи түрде қайта жаңғыртуға ықпал ететiн шаралар жүргiзу; 10) орман зиянкестерi - орман екпелерiн зақымдайтын организмдер; 11) қосалқы сүрек ресурстары (материалдары) (бұдан әрi - қосалқы сүрек ресурстары) - ағаштар мен бұталардың қабықтары, бұтақтары, томарлары, тамырлары, жапырақтары, бүршiктерi; 12) ағашы кесiлген жер - екпе ағашы кесiп алынған, ал орманның жаңа түптерi әлi көтерiле қоймаған орман алқабы; 13) өртең - екпе ағашын өрт жойып жiберген, ал жаңа түптерi әлi көтерiле қоймаған орман алқабы; 14) гендiк қор - дарақтардың бiр тобы гендерiнiң (популяциялардың, популяциялар тобының немесе түрлердiң) олардың белгiлi бiр кездесу жиiлiгiмен сипатталатын шектегi жиынтығы; 15) географиялық дақылдар - жаңа жағдайда сынақтан өткiзу мақсатымен бiрнеше экотиптердiң (климатиптердiң) неғұрлым сипатты популяцияларының тұқымдық ұрығынан арнаулы әдiстер бойынша өсiрiлетiн тәжiрибелiк дақылдар; 16) қала ормандары және орманды саябақтар - қалалық елдi мекен шекарасы шегiнде орналасқан және мемлекеттiк орман қорының құрамына кiретiн сауықтыру және рекреациялық мақсаттағы ормандар; 17) мемлекеттiк орман орналастыру ұйымы - қызметi орман ресурстарын есепке алуды, орман қорын аумақтық орналастыруды, мемлекеттiк орман мониторингiн, орман шаруашылығын жүргiзу iсiн жоспарлауды және орман пайдалануды қамтамасыз етуге бағытталатын орман шаруашылығы саласындағы уәкiлеттi органның қарауында болатын ұйым; 18) орман шаруашылығы мемлекеттiк мекемесi - мемлекеттiк орман қорын күзету мен қорғау, ормандарды молықтыру мен орман өсiру, орман пайдалануды реттеу жөнiндегi шараларды жүзеге асыру үшiн Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен құрылған мекеме; 19) сүрекдiңдер - орман екпелерiнiң негiзгi бөлiгi болып табылатын ағаштар жиынтығы; 20) шайыр - қылқан жапырақты ағаштар зақымданған кезде бөлiнетiн қоймалжың зат; 21) орманды қорғау - орманды зиянкестерден, аурулардан, антропогендiк және табиғи сипаттағы қолайсыз факторлар әсерiнен қорғау жөнiндегi, жер үстiнде және авиациялық әдiстермен жүзеге асырылатын iс-шаралар жиынтығы; 22) орман қорын түгендеу - орман қорының жекелеген учаскелерiнiң сандық және сапалық көрсеткiштерiн сипаттау, картаға түсiру және анықтау жөнiндегi жұмыстар кешенi; 23) мемлекеттiк орман қорының санаты - мемлекеттiк орман қорының Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен бөлiнген, ерекше қорғалатын, су сақтау, санитарлық-гигиеналық, рекреациялық, ғылыми немесе өзге де арнайы мақсаттағы, аумағында орман шаруашылығын жүргiзу мен орман пайдаланудың ерекше режимi белгiленген бiр бөлiгi; 24) орман - ағаш пен бұта өсiмдiктерiнiң және жанды табиғаттың басқа да компоненттерiнiң жиынтығы негiзiнде белгiлi бiр аумақта қалыптасқан, қоршаған ортамен өзара байланыстағы және маңызды экологиялық, экономикалық және әлеуметтiк мәнi бар табиғи кешен; 25) орманды өңiр - қайсыбiр аумақта орман өсуiнiң жердiң жалпы алаңына орман өскен жердiң қатысы арқылы анықталып, процентпен белгiленетiн дәрежесi; 26) орманшылық - орман иеленушiнiң өз шекарасында орналасқан, орман шаруашылығы iс-шараларын жоспарлау мен орындауға, орман пайдалану көлемiн есептеуге арналған құрылымдық бөлiмшесi; 27) орман тұқым шаруашылығы - тұқым қуалаушылық қасиеттерi құнды және себу сапасы жоғары тұқым алуға бағытталған орман тұқымдарын дайындау, өңдеу, сақтау және пайдалану, олардың сапасы мен шығу тегiне бақылау жасау жөнiндегi iс-шаралар кешенi; 28) орман шаруашылығы - орман қорын күзету мен қорғау, ормандарды молықтыру мен орман өсiру, орман пайдалануды реттеу және оның жүзеге асырылуын бақылау жөнiндегi iс-шараларды қоса, орман қорын зерттеу және оның есебiн жүргiзу жөнiндегi қызметтi жүзеге асыратын экономика саласы; 29) орман шеберiнiң учаскесi - орманшылық аумағының құрамында екi және одан да көп орман қарау аймағы бар бiр орман шеберiне бекiтiлген және орман шаруашылығы iс-шараларын орындауға арналған бiр бөлiгi; 30) орман қарау аймағы - орманшылық аумағын күзету үшiн бiр орманшыға бекiтiлiп берiлетiн, осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнде белгiленген тәртiппен айқындалатын бiр бөлiгi; 31) орман питомнигi - орман қоры аумағының ағаш және бұта тұқымдас екпе материалдарды өсiруге арналған учаскесi; 32) орманның гендiк резерваты - өсiмдiктер түрi, түр тармағы популяцияларының гендiк-селекциялық тұрғыдан құнды бөлiгi бар орман учаскесi; 33) орман ағаштары - орманның сүрiктi ағаш және бұта тұқымдастарынан қолдан отырғызылған екпелер; 34) орман иеленушiлер - мемлекеттiк орман қоры учаскелерi тұрақты жер пайдалану құқығымен берiлген мемлекеттiк ұйымдар, сондай-ақ осы Кодекске сәйкес жекеше орман қоры учаскесi меншiгiнде болатын жеке және мемлекеттiк емес заңды тұлғалар; 35) орман иелену - орман шаруашылығын жүргiзу мен орман пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жұмыс iстеуi үшiн мемлекеттiк орман иеленушiлерге Қазақстан Республикасының Үкiметi беретiн мемлекеттiк орман қоры учаскелерiн иелену мен пайдалану құқығы, сондай-ақ жекеше орман иеленушiлерге осы Кодексте белгiленген тәртiппен берiлетiн жекеше орман қорын иелену, пайдалану және оған билiк ету құқығы; 36) орман пайдалану - орман ресурстары мен орманның пайдалы қасиеттерiн пайдалану жөнiндегi заңдық және экономикалық жағынан регламенттелген қызмет; 37) орман пайдаланушы - осы Кодексте белгiленген тәртiппен уақытша орман пайдалану құқығы берiлген жеке немесе заңды тұлға; 38) кеспеағаш аймағы - ағаш кесудiң барлық түрлерi үшiн бөлiнген немесе ағаштары кесiлу сатысындағы орман учаскесi; 39) орман өсiру - бұрын орман болмаған аумақтарда ағаш екпелерiн қолдан отырғызу және өсiру; 40) орман шаруашылығы iс-шаралары - орман орналастыру материалдары негiзiнде жүргiзiлетiн орман қорын күзету, қорғау, ормандарды молықтыру мен орман өсiру, орман пайдалануды реттеу жөнiндегi кешендi ұйымдастырушылық және техникалық iс-шаралар; 41) кемiстiгi бар екпе - орман өсiрудiң белгiлi бiр жағдайында өнiмдiлiгi төмен және сапасы нашар екпе; 42) кесiлмеген ағаш - кесуге арналған, бiрақ ағаш кесу билетiнде көзделген мерзiмде кесiлмеген орман ағаштары немесе учаскелерi; 43) орманның жинақталмаған ағаштары - жасанды жолмен өсiрiлген (себiлген немесе отырғызылған), бiрақ орманды алқаптарға көшiрiлмеген ағаштар; 44) қалыпты екпе - өнiмдiлiгi жоғары және орташа, орман өсiрудiң белгiлi бiр жағдайында сапасы жақсы және орташа екпе; 45) ормандану - ағаш өспеген алқаптарда орманды қолдан өсiрiп шығару немесе орманның табиғи түрде өсiп шығуы; 46) аса бағалы орман алаптары - тұқымдық құрамы бойынша сирек кездесетiн және эндемиктiк тұқымдар бар бiрегей орман; өнiмдiлiгi мен гендiк сапасы бойынша бiрегей орман; күрделi табиғи жағдайларда маңызды қорғаныштық функцияларын орындайтын орман; 47) орманның аса қауiптi зиянкестерi - жаппай көбейiп, таралатын, сөйтiп ормандарға зияндылықтың экономикалық шегiнен асып кететiн залал келтiретiн зиянкес организмдер; 48) кеспеағаш аймағын бөлу - шекараны нақтылы және кеспеағаштарды мөлшерлей отырып айқындау, кесуге жатқызылған ағаштарға белгi соғу, кеспеағаш алқабында есепке алынған сүректердi заттай және ақшалай бағалау жөнiндегi iс-шаралар; 49) ормандарды күзету - орман өртiнiң алдын алу және орман өртiне, ағаштың заңсыз кесiлуiне және Қазақстан Республикасының орман заңдарын басқа да бұзушылықтарға қарсы күрес жөнiндегi iс-шаралар жиынтығы; 50) арнайы мақсаттағы плантациялық екпелер - өнеркәсiптiк, энергетикалық, тағамдық және өзге де мақсаттар үшiн қолдан өсiрiлетiн екпелер; 51) артықшылығы бар ағаш - өзiмен бiр жастағы және бiрдей фенологиялық нысандағы, дәл сондай орман өсiру жағдайында өзiмен қатар айналасында өсiп тұрған ағаштардан бiр немесе бiрнеше шаруашылық-құндылық белгiлерi және қасиеттерi жағынан айтарлықтай асып түсетiн ағаш; 52) артықшылығы бар екпе - орман өсiрудiң белгiлi бiр жағдайында өнiмдiлiгi жоғары және тұрақты екпе; 53) өскiн - орман арасындағы немесе ағашы кесiлген жерде қалған, көтерiлiп өсуге немесе аналық сүрекдiңдердi алмастыруға жарамды сүрек ағаштардың жас түптерi; 54) сөл алу - ағаштардың дiңдерiнен шайыр, шырын алу үшiн оларды көктеп-өсу кезеңiнде қолдан зақымдау; 55) ормандағы өрт қаупi мол маусым - климат және ауа райы факторларын негiзге алып орман шаруашылығы саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк орган, облыстық атқарушы орган айқындайтын, орман өртi шығу қаупi болуы мүмкiн күнтiзбелiк жылдың бiр бөлiгi; 56) орман қорын пайдалану - жеке және заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген орман пайдалану, сондай-ақ орман қоры аумағындағы жердi, суды және кең таралған пайдалы қазбаларды шаруашылық және өзге де мақсаттарда пайдалану құқығы; 57) тұрақты орман тұқым базасы - тұқым қуалаушылық қасиетi құнды және себу сапасы жоғары тұқым алу үшiн Қазақстан Республикасының орман заңдарында белгiленген тәртiппен мемлекеттiк орман қорында аумағы жағынан бөлiнген, селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектiлер жиынтығы; 57-1) орман қорын күзету, қорғау, оны пайдалану, ормандарды молықтыру және орман өсiру саласындағы мемлекеттiк бақылау - уәкiлеттi органның өз құзыретi шегiнде орман қорын күзету, қорғау, оны пайдалану, ормандарды молықтыру және орман өсiру саласындағы Қазақстан Республикасы заңдарының және Қазақстан Республикасы Үкiметi қаулыларының талаптарын жеке және заңды тұлғалардың сақтауын қамтамасыз етуге бағытталған қызметi; 58) алаңқай жерлер - ағашы жоқ, бiрақ орман өсiмдiктерiнiң қалдықтары сақталған орман алаңы; 59) орман соқпағы - орман шаршыларының шекараларын белгiлеу немесе өзге мақсаттар үшiн ағаш және бұта өсiмдiктерiнен тазартылып жасалған белдеу; 60) тексеру кезеңi - орман шаруашылығын жүргiзу үшiн орман орналастыру жобасы немесе ерекше қорғалатын табиғи аумақты басқару жоспары әзiрленетiн мерзiм; 61) селдiреу - жуандығы 0,1 - 0,2 мөлшерiндегi жасы бiрiншi және екiншi сыныптағы шыбықтарды қоспағанда, өзi өсiп шыққан сүрекдiңдер; 62) басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесу - сүрек дайындау үшiн толысқан және қураған сүрекдiңдердi кесу; 63) аралық мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесу - орманды күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу, iрiктеп санитарлық мақсатта ағаш кесу, құндылығы төмен орман екпе ағаштарын, сондай-ақ қорғаныштық, су сақтау және басқа да қасиеттерiнен айырылған екпе ағаштарды қайта жаңғыртуға байланысты кесу, жекелеген талшыбықтарды кесу; 64) орманды күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу - жоғары өнiмдi және төзiмдi екпелердi қалыптастыру мақсатында екпелердiң арасынан өспей қалған немесе ағаштардың басты тұқымдарының өсуiне кедергi келтiретiн ағаштарды жою жолымен жүзеге асырылатын орманды мерзiмдiк күтiп-баптау; 65) санитарлық мақсатта ағаш кесу - орманның санитарлық жай-күйiн жақсарту мақсатында жүргiзiлетiн ағаш кесу (iшiнара, жаппай), оның барысында жекелеген ауру, зақымданған, солып қалған және қураған ағаштар кесiледi; 66) орманның санитарлық жай-күйi - қоқыстану, солып қалған және қураған ағаштар туралы мәлiметтердi, зиянкестер санының және орман ауруларының таралу жылдамдығын, орманның жағдайына керi әсер ететiн басқа да жағымсыз факторларды қамтитын жай-күйiнiң сипаттамасы; 67) ағаш және бұта тұқымдарының селекциясы (орман селекциясы) - табиғи популяция арқылы iрiктеу немесе орман тұқымдарының шаруашылық және өзге де құндылығы бар түрлерi мен сорттарын қолдан өсiру жөнiндегi iс-шаралар кешенi; 68) орманды (кеспеағашты) мөлшерлеу - орман ресурстарының, соның iшiнде кесу көзделетiн екпе ағаштардың сапалық және сандық сипаттамаларын анықтау, есепке алу, бағалау жөнiндегi iс-шаралар; 69) мемлекеттiк орман қоры алқабы - орман орналастыру кезiнде орман қорын мемлекеттiк есепке алу, арнайы картаға түсiру мен орман шаруашылығы iс-шараларын жоспарлау мақсатында мемлекеттiк орман қоры құрамында бөлiнетiн жер учаскелерi; 70) орман шаруашылығы саласындағы уәкiлеттi орган (бұдан әрi - уәкiлеттi орган) - орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсiру саласында басқару мен бақылау функциясын жүзеге асыратын мемлекеттiк орган; 71) усадьба - ағаш өспеген алқаптарға жататын, орман шаруашылығын жүргiзумен және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жұмыс iстеуiмен байланысты тұрғын үйге арналған және кiсi тұрмайтын қора-жайлар орналасқан жер учаскелерiн бiлдiретiн мемлекеттiк орман қоры алқаптарының түрi; 72) зияндылықтың экономикалық шегi - орман зиянкестерiнiң орман ресурстарына келтiрген залал құны бойынша осы зиянкестермен күресуге жұмсалатын шығыннан артып кететiн тығыздығы. Дәріс №1. Кіріспе. Орман саласында кездесетін терминдер 1 Кіріспе. 2 Орман саласында кездесетін терминдер.
Ресми деректерге сүйенсек, Қазақстанның орман қоры 26,2 миллион гектарды алып жатыр. Жер көлемі бойынша әлемде тоғызыншы орында тұрған республикамыз үшін бұл аз ба, көп пе деген сұрақ тастаудың өзі қисынсыз. Таратып айтар болсақ, ой сілемі қалыңдай түседі. Сексеуіл бүталары мен жасыл желекті қосып есептегенде, ел аумағының 4,6 пайызында ғана таза орман тербеледі екен. Ал, облыстардағы орман қүрылымы 0,1-16 пайыз аралығында құбылады. Соған қарамастан, қазір қоғамды "орман емес, орманшы аз" деген мәселе толғандыруда. Шынтуайтына келсек, атқарылып жатқан жұмыстар да жоқ емес. Қазақстанда орман шаруашылығы мамандары 9 жоғары оку орнында, 24 колледж бен 3 көсіптік-техникалық училищелерде білім алады. Жалпы, 2004-2008 жылдар аралығында елімізде 3789 маман даярланды. Қарышты Қазақстан үшін мулдем аз, әрине. Әйткенмен, оқу орындарының материаддық -техникалық базасының жұтаңдығы, оқытушы кадрлардың жетіспеушілігі озық танымдағы орманшылар қатарын толықгыруды тежеуде. Әсіресе, салалық, оның ішінде қазақ тіліндегі оку және әдістемелік құралдардың тапшылығы өткір күйінде тұр. Бұл рас. Бірақ, толғандыратын басқа мәселелер бар. Мамандардың айтуынша, соның ең бастысы дипломды орманшылардың орман рухын сезінбеуі. — Қазақстанда қайталанбас көркем табиғатымен, өскін түрлерінің молдығымен көз тартатын қойнаулар көп, — дейді Қазақтың агротехникалық уни-верситетінің ректоры, профессор Айтбай Бұлашев. Олардың қатарына Щучье-Бурабай курортты аймағындағы, Ертіс жолақтарындағы, Іле және Жоңғар Алатауындағы, тағы басқа барқыт бақтарды қосуға болады. Демек, бізде орман әлемінің шынайы тамыршыларын тәрбиелеуге мүмкіндік молынан жетеді. &&&
$$$002-001-002$3.2.1.2 Орман саласында кездесетін терминдер 1) агроорман-мелиорациялық екпе - ауыл шаруашылығы үшiн қолайсыз табиғи факторлардың әсерiн азайтуға мүмкiндiк беретiн қорғаныштық орман екпесi; 2) артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаты - артықшылығы бар ағаштардың гендiк қорын сақтау және олардың тұқым қуалау қасиеттерiн зерттеу мақсатында артықшылығы бар ағаштардың өсiмтал тұқымдарын пайдалану арқылы өсiрiлген екпелер; 3) биологиялық әралуандық - белгiлi бiр аумаққа тән өсiмдiктер мен жануарлар организмдерiнiң жиынтығы; 4) биоқауымдастық - белгiлi бiр, салыстырмалы түрде бiртектi жер учаскесiн немесе су айдыны учаскесiн мекендейтiн және өзара қарым-қатынастағы өсiмдiктердiң, жануарлар мен микроорганизмдердiң жиынтығы; 5) орман аурулары - қоршаған ортаның қолайсыз факторларынан немесе ауру өсiмдiктерден сау өсiмдiктерге берiлетiн организмдерден туындайтын және өсiмдiктер құрылысының өзгеруiне немесе олардың құрып кетуiне әкеп соқтыратын патологиялық процестер; 6) кеспеағаш аймағынан тыс қоқыс - ағаштың (дiндердiң және бұтақтардың) кеспеағаш аймағынан тыс жерде жатқан және өнеркәсiптiк мақсаттарда дайындалмайтын табиғи құлап, үзiлiп түсуi; 7) орманды қайта жаңғырту - сүрекдiңдер арасында, сондай-ақ ағашы кесiлген, өрт шалған және бұрын орман болған басқа да алаңдарда орманның жаңа түптерiнiң пайда болуының табиғи процесi; 8) кесу жасы - сүрекдiңдердiң толыса бастаған санатынан толысқан санатына өтуден басталатын және басты пайдалану мақсатында кесуге болатын жасы; 9) орманды молықтыру - орман ағаштарын отырғызуға немесе орманды күтiп-баптау және оны сауықтыру жөнiндегi шараларды қоса алғанда, бұрынғы орманды алқаптарды табиғи түрде қайта жаңғыртуға ықпал ететiн шаралар жүргiзу; 10) орман зиянкестерi - орман екпелерiн зақымдайтын организмдер; 11) қосалқы сүрек ресурстары (материалдары) (бұдан әрi - қосалқы сүрек ресурстары) - ағаштар мен бұталардың қабықтары, бұтақтары, томарлары, тамырлары, жапырақтары, бүршiктерi; 12) ағашы кесiлген жер - екпе ағашы кесiп алынған, ал орманның жаңа түптерi әлi көтерiле қоймаған орман алқабы; 13) өртең - екпе ағашын өрт жойып жiберген, ал жаңа түптерi әлi көтерiле қоймаған орман алқабы; 14) гендiк қор - дарақтардың бiр тобы гендерiнiң (популяциялардың, популяциялар тобының немесе түрлердiң) олардың белгiлi бiр кездесу жиiлiгiмен сипатталатын шектегi жиынтығы; 15) географиялық дақылдар - жаңа жағдайда сынақтан өткiзу мақсатымен бiрнеше экотиптердiң (климатиптердiң) неғұрлым сипатты популяцияларының тұқымдық ұрығынан арнаулы әдiстер бойынша өсiрiлетiн тәжiрибелiк дақылдар; 16) қала ормандары және орманды саябақтар - қалалық елдi мекен шекарасы шегiнде орналасқан және мемлекеттiк орман қорының құрамына кiретiн сауықтыру және рекреациялық мақсаттағы ормандар; 17) мемлекеттiк орман орналастыру ұйымы - қызметi орман ресурстарын есепке алуды, орман қорын аумақтық орналастыруды, мемлекеттiк орман мониторингiн, орман шаруашылығын жүргiзу iсiн жоспарлауды және орман пайдалануды қамтамасыз етуге бағытталатын орман шаруашылығы саласындағы уәкiлеттi органның қарауында болатын ұйым; 18) орман шаруашылығы мемлекеттiк мекемесi - мемлекеттiк орман қорын күзету мен қорғау, ормандарды молықтыру мен орман өсiру, орман пайдалануды реттеу жөнiндегi шараларды жүзеге асыру үшiн Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен құрылған мекеме; 19) сүрекдiңдер - орман екпелерiнiң негiзгi бөлiгi болып табылатын ағаштар жиынтығы; 20) шайыр - қылқан жапырақты ағаштар зақымданған кезде бөлiнетiн қоймалжың зат; 21) орманды қорғау - орманды зиянкестерден, аурулардан, антропогендiк және табиғи сипаттағы қолайсыз факторлар әсерiнен қорғау жөнiндегi, жер үстiнде және авиациялық әдiстермен жүзеге асырылатын iс-шаралар жиынтығы; 22) орман қорын түгендеу - орман қорының жекелеген учаскелерiнiң сандық және сапалық көрсеткiштерiн сипаттау, картаға түсiру және анықтау жөнiндегi жұмыстар кешенi; 23) мемлекеттiк орман қорының санаты - мемлекеттiк орман қорының Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен бөлiнген, ерекше қорғалатын, су сақтау, санитарлық-гигиеналық, рекреациялық, ғылыми немесе өзге де арнайы мақсаттағы, аумағында орман шаруашылығын жүргiзу мен орман пайдаланудың ерекше режимi белгiленген бiр бөлiгi; 24) орман - ағаш пен бұта өсiмдiктерiнiң және жанды табиғаттың басқа да компоненттерiнiң жиынтығы негiзiнде белгiлi бiр аумақта қалыптасқан, қоршаған ортамен өзара байланыстағы және маңызды экологиялық, экономикалық және әлеуметтiк мәнi бар табиғи кешен; 25) орманды өңiр - қайсыбiр аумақта орман өсуiнiң жердiң жалпы алаңына орман өскен жердiң қатысы арқылы анықталып, процентпен белгiленетiн дәрежесi; 26) орманшылық - орман иеленушiнiң өз шекарасында орналасқан, орман шаруашылығы iс-шараларын жоспарлау мен орындауға, орман пайдалану көлемiн есептеуге арналған құрылымдық бөлiмшесi; 27) орман тұқым шаруашылығы - тұқым қуалаушылық қасиеттерi құнды және себу сапасы жоғары тұқым алуға бағытталған орман тұқымдарын дайындау, өңдеу, сақтау және пайдалану, олардың сапасы мен шығу тегiне бақылау жасау жөнiндегi iс-шаралар кешенi; 28) орман шаруашылығы - орман қорын күзету мен қорғау, ормандарды молықтыру мен орман өсiру, орман пайдалануды реттеу және оның жүзеге асырылуын бақылау жөнiндегi iс-шараларды қоса, орман қорын зерттеу және оның есебiн жүргiзу жөнiндегi қызметтi жүзеге асыратын экономика саласы; 29) орман шеберiнiң учаскесi - орманшылық аумағының құрамында екi және одан да көп орман қарау аймағы бар бiр орман шеберiне бекiтiлген және орман шаруашылығы iс-шараларын орындауға арналған бiр бөлiгi; 30) орман қарау аймағы - орманшылық аумағын күзету үшiн бiр орманшыға бекiтiлiп берiлетiн, осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнде белгiленген тәртiппен айқындалатын бiр бөлiгi; 31) орман питомнигi - орман қоры аумағының ағаш және бұта тұқымдас екпе материалдарды өсiруге арналған учаскесi; 32) орманның гендiк резерваты - өсiмдiктер түрi, түр тармағы популяцияларының гендiк-селекциялық тұрғыдан құнды бөлiгi бар орман учаскесi; 33) орман ағаштары - орманның сүрiктi ағаш және бұта тұқымдастарынан қолдан отырғызылған екпелер; 34) орман иеленушiлер - мемлекеттiк орман қоры учаскелерi тұрақты жер пайдалану құқығымен берiлген мемлекеттiк ұйымдар, сондай-ақ осы Кодекске сәйкес жекеше орман қоры учаскесi меншiгiнде болатын жеке және мемлекеттiк емес заңды тұлғалар; 35) орман иелену - орман шаруашылығын жүргiзу мен орман пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жұмыс iстеуi үшiн мемлекеттiк орман иеленушiлерге Қазақстан Республикасының Үкiметi беретiн мемлекеттiк орман қоры учаскелерiн иелену мен пайдалану құқығы, сондай-ақ жекеше орман иеленушiлерге осы Кодексте белгiленген тәртiппен берiлетiн жекеше орман қорын иелену, пайдалану және оған билiк ету құқығы; 36) орман пайдалану - орман ресурстары мен орманның пайдалы қасиеттерiн пайдалану жөнiндегi заңдық және экономикалық жағынан регламенттелген қызмет; 37) орман пайдаланушы - осы Кодексте белгiленген тәртiппен уақытша орман пайдалану құқығы берiлген жеке немесе заңды тұлға; 38) кеспеағаш аймағы - ағаш кесудiң барлық түрлерi үшiн бөлiнген немесе ағаштары кесiлу сатысындағы орман учаскесi; 39) орман өсiру - бұрын орман болмаған аумақтарда ағаш екпелерiн қолдан отырғызу және өсiру; 40) орман шаруашылығы iс-шаралары - орман орналастыру материалдары негiзiнде жүргiзiлетiн орман қорын күзету, қорғау, ормандарды молықтыру мен орман өсiру, орман пайдалануды реттеу жөнiндегi кешендi ұйымдастырушылық және техникалық iс-шаралар; 41) кемiстiгi бар екпе - орман өсiрудiң белгiлi бiр жағдайында өнiмдiлiгi төмен және сапасы нашар екпе; 42) кесiлмеген ағаш - кесуге арналған, бiрақ ағаш кесу билетiнде көзделген мерзiмде кесiлмеген орман ағаштары немесе учаскелерi; 43) орманның жинақталмаған ағаштары - жасанды жолмен өсiрiлген (себiлген немесе отырғызылған), бiрақ орманды алқаптарға көшiрiлмеген ағаштар; 44) қалыпты екпе - өнiмдiлiгi жоғары және орташа, орман өсiрудiң белгiлi бiр жағдайында сапасы жақсы және орташа екпе; 45) ормандану - ағаш өспеген алқаптарда орманды қолдан өсiрiп шығару немесе орманның табиғи түрде өсiп шығуы; 46) аса бағалы орман алаптары - тұқымдық құрамы бойынша сирек кездесетiн және эндемиктiк тұқымдар бар бiрегей орман; өнiмдiлiгi мен гендiк сапасы бойынша бiрегей орман; күрделi табиғи жағдайларда маңызды қорғаныштық функцияларын орындайтын орман; 47) орманның аса қауiптi зиянкестерi - жаппай көбейiп, таралатын, сөйтiп ормандарға зияндылықтың экономикалық шегiнен асып кететiн залал келтiретiн зиянкес организмдер; 48) кеспеағаш аймағын бөлу - шекараны нақтылы және кеспеағаштарды мөлшерлей отырып айқындау, кесуге жатқызылған ағаштарға белгi соғу, кеспеағаш алқабында есепке алынған сүректердi заттай және ақшалай бағалау жөнiндегi iс-шаралар; 49) ормандарды күзету - орман өртiнiң алдын алу және орман өртiне, ағаштың заңсыз кесiлуiне және Қазақстан Республикасының орман заңдарын басқа да бұзушылықтарға қарсы күрес жөнiндегi iс-шаралар жиынтығы; 50) арнайы мақсаттағы плантациялық екпелер - өнеркәсiптiк, энергетикалық, тағамдық және өзге де мақсаттар үшiн қолдан өсiрiлетiн екпелер; 51) артықшылығы бар ағаш - өзiмен бiр жастағы және бiрдей фенологиялық нысандағы, дәл сондай орман өсiру жағдайында өзiмен қатар айналасында өсiп тұрған ағаштардан бiр немесе бiрнеше шаруашылық-құндылық белгiлерi және қасиеттерi жағынан айтарлықтай асып түсетiн ағаш; 52) артықшылығы бар екпе - орман өсiрудiң белгiлi бiр жағдайында өнiмдiлiгi жоғары және тұрақты екпе; 53) өскiн - орман арасындағы немесе ағашы кесiлген жерде қалған, көтерiлiп өсуге немесе аналық сүрекдiңдердi алмастыруға жарамды сүрек ағаштардың жас түптерi; 54) сөл алу - ағаштардың дiңдерiнен шайыр, шырын алу үшiн оларды көктеп-өсу кезеңiнде қолдан зақымдау; 55) ормандағы өрт қаупi мол маусым - климат және ауа райы факторларын негiзге алып орман шаруашылығы саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк орган, облыстық атқарушы орган айқындайтын, орман өртi шығу қаупi болуы мүмкiн күнтiзбелiк жылдың бiр бөлiгi; 56) орман қорын пайдалану - жеке және заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген орман пайдалану, сондай-ақ орман қоры аумағындағы жердi, суды және кең таралған пайдалы қазбаларды шаруашылық және өзге де мақсаттарда пайдалану құқығы; 57) тұрақты орман тұқым базасы - тұқым қуалаушылық қасиетi құнды және себу сапасы жоғары тұқым алу үшiн Қазақстан Республикасының орман заңдарында белгiленген тәртiппен мемлекеттiк орман қорында аумағы жағынан бөлiнген, селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектiлер жиынтығы; 57-1) орман қорын күзету, қорғау, оны пайдалану, ормандарды молықтыру және орман өсiру саласындағы мемлекеттiк бақылау - уәкiлеттi органның өз құзыретi шегiнде орман қорын күзету, қорғау, оны пайдалану, ормандарды молықтыру және орман өсiру саласындағы Қазақстан Республикасы заңдарының және Қазақстан Республикасы Үкiметi қаулыларының талаптарын жеке және заңды тұлғалардың сақтауын қамтамасыз етуге бағытталған қызметi; 58) алаңқай жерлер - ағашы жоқ, бiрақ орман өсiмдiктерiнiң қалдықтары сақталған орман алаңы; 59) орман соқпағы - орман шаршыларының шекараларын белгiлеу немесе өзге мақсаттар үшiн ағаш және бұта өсiмдiктерiнен тазартылып жасалған белдеу; 60) тексеру кезеңi - орман шаруашылығын жүргiзу үшiн орман орналастыру жобасы немесе ерекше қорғалатын табиғи аумақты басқару жоспары әзiрленетiн мерзiм; 61) селдiреу - жуандығы 0,1 - 0,2 мөлшерiндегi жасы бiрiншi және екiншi сыныптағы шыбықтарды қоспағанда, өзi өсiп шыққан сүрекдiңдер; 62) басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесу - сүрек дайындау үшiн толысқан және қураған сүрекдiңдердi кесу; 63) аралық мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесу - орманды күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу, iрiктеп санитарлық мақсатта ағаш кесу, құндылығы төмен орман екпе ағаштарын, сондай-ақ қорғаныштық, су сақтау және басқа да қасиеттерiнен айырылған екпе ағаштарды қайта жаңғыртуға байланысты кесу, жекелеген талшыбықтарды кесу; 64) орманды күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу - жоғары өнiмдi және төзiмдi екпелердi қалыптастыру мақсатында екпелердiң арасынан өспей қалған немесе ағаштардың басты тұқымдарының өсуiне кедергi келтiретiн ағаштарды жою жолымен жүзеге асырылатын орманды мерзiмдiк күтiп-баптау; 65) санитарлық мақсатта ағаш кесу - орманның санитарлық жай-күйiн жақсарту мақсатында жүргiзiлетiн ағаш кесу (iшiнара, жаппай), оның барысында жекелеген ауру, зақымданған, солып қалған және қураған ағаштар кесiледi; 66) орманның санитарлық жай-күйi - қоқыстану, солып қалған және қураған ағаштар туралы мәлiметтердi, зиянкестер санының және орман ауруларының таралу жылдамдығын, орманның жағдайына керi әсер ететiн басқа да жағымсыз факторларды қамтитын жай-күйiнiң сипаттамасы; 67) ағаш және бұта тұқымдарының селекциясы (орман селекциясы) - табиғи популяция арқылы iрiктеу немесе орман тұқымдарының шаруашылық және өзге де құндылығы бар түрлерi мен сорттарын қолдан өсiру жөнiндегi iс-шаралар кешенi; 68) орманды (кеспеағашты) мөлшерлеу - орман ресурстарының, соның iшiнде кесу көзделетiн екпе ағаштардың сапалық және сандық сипаттамаларын анықтау, есепке алу, бағалау жөнiндегi iс-шаралар; 69) мемлекеттiк орман қоры алқабы - орман орналастыру кезiнде орман қорын мемлекеттiк есепке алу, арнайы картаға түсiру мен орман шаруашылығы iс-шараларын жоспарлау мақсатында мемлекеттiк орман қоры құрамында бөлiнетiн жер учаскелерi; 70) орман шаруашылығы саласындағы уәкiлеттi орган (бұдан әрi - уәкiлеттi орган) - орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсiру саласында басқару мен бақылау функциясын жүзеге асыратын мемлекеттiк орган; 71) усадьба - ағаш өспеген алқаптарға жататын, орман шаруашылығын жүргiзумен және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жұмыс iстеуiмен байланысты тұрғын үйге арналған және кiсi тұрмайтын қора-жайлар орналасқан жер учаскелерiн бiлдiретiн мемлекеттiк орман қоры алқаптарының түрi; 72) зияндылықтың экономикалық шегi - орман зиянкестерiнiң орман ресурстарына келтiрген залал құны бойынша осы зиянкестермен күресуге жұмсалатын шығыннан артып кететiн тығыздығы. &&&
{Өзін-өзі тексеру сұрақтар тізімі немесе тесттер} 1. Жоғарғы өрт дегеніміз не? 2. Ландшафтық өрт деген не ? 3. Өртенген жер деп қандай жерлерді айтады? 4. Ормандары күзету деген не? 5. Орман өртінің алдын алудын қандай тәсілдерін білесіз? (студент толықтай жауап беру керек: Жоғарғы өрт, ландшафтық өрт дегеніміз не, Өртенген жер деп қандай жерлерді айтады, Ормандары күзету деген не, Орман өртінің алдын алудын қандай тәсілдерін білесіз)
Каталог: ebook -> umkd umkd -> Мамандығына арналған Сұлтанмахмұттану ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені umkd -> Қазақстан Республикасының umkd -> Қазақстан Республикасының umkd -> Студенттерге арналған оқу әдістемелік кешені umkd -> ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені 5В011700 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығына арналған «Ұлы отан соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиетінің тарихы (1941-1960)» пәнінен ОҚытушыға арналған пән бағдарламасы umkd -> «Балалар әдебиеті» пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар 2013 жылғы №3 басылым 5 в 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» umkd -> ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешенінің umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті umkd -> «Филология: қазақ тілі» мамандығына арналған жүктеу/скачать 1,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||