Мазмұны дәрістер Тәжірибелік және зертханалық сабақтар Ұсынылатын өзіндік сабақтарының тізімі. Глоссарий

Жанудың үш элементтерінің бірін болдырмау арқылы оттың жану процесін тыюға болады: ауаны (оттегін) шығару, жанғыш материалдарды болдырмау немесе температураны төмендету. Іс жүзінде оттың жануын жанғыш материалдарды салқын-дату немесе бейтараптандыру (болдырмау) жолымен өшіріп тастауға болады. Бұған бірнеше әдістер мен амалдар қолданып, қол жеткізуге болады.

Кесте №1.

Оттың жануын тоқтатудың негізгі сызбанұсқасы

Оттың жануын қуаттайтын элементтер	ОЖМ-ның жануына эсер ететін бағыт	Тәсілдер	Нәтижелер
Ауа оттегісі	Оттегі болуын шектеу	Отты сабалау, топырақ тастау	ОЖМ жануының тоқтауы
Жоғары температура	ОЖМ темпера-турасын төмен-дету	Су және химия-льщ ерітінділер шашу	ОЖМ-ды салқын-дату, дымқылдау және жануын тоқтату
Ормандағы жанғыш материалдар (ОЖМ)	ОЖМ-ды оқшаулау немесе жою	Отты сабалау, химикаттар қолдану, өртке қарсы алаптар жүргізу, ОЖМ-дарды өртеу	ОЖМ-дарды бейтараптандыру немесе жою және жануын тоқтату

Отты сумен немесе өрт сөндіргіш заттардың ерітінділе-рімен сөндіру - жану температурасының төмендеуін қамтамасыз етеді және жанғыш материалдарды дымқылдайды. Ондай кезде кез келген қолда бар құралдарды (шелектер, кез келген сыйымдылықтар), сонымен бірге арнайы орман өртін сөндіруде қолданылатын от сөндіргіштерді (огнетушители), мотопомпаларды, автоцистерналарды және т.б. пайдалануға болады.

Отты бөгегіш алаптар (жыралар) жүргізу арқылы қол күшімен сөндіргенде (оттың жайылуын тоқтатқанда), өрттің жанып жатқан шетін жанғыш материалдардан оқшаулау үшін тырма-лауыштарды, күректерді, басқа да құрал-саймандарды, химиялық ерітінділерді, көпіршіктерді, жарғыш заттарды пайдалану қажет.

Өртеу - орманда өрт шығу қаупі төнгенде, алдын ала орман-дардағы жанғыш материалдарды тірек алқабынан (жол, бұлақ, минералданған алап, соқамен жыртылған жер және т.б.) өрт жаққа қарай алыстатып, жағып жіберу. Бұл операцияны арнайы дайын-дығы бар орман өртін сөндірушілер орындауға тиіс.

Орман өрттерін көрсетілген тәсілдермен сендіру барысында қолданылатын күштер мен құралдардың кейбір сипаттамалары төмендегі қосымшаларда: 6-шы (өрт сөндіру механизмдері мен жабдық-саймандарын және өрт сөндіру құралдарын пайдаланып сөндіру өнімділігі); 7-ші (өрт алаңына, желдің күшіне және өрт қаупінің тобына байланысты өрт сендіруде қолданылатын күштер мен техникалық құралдардың есепті мөлшері); 8-ші (орман өрттері белгілі болған (табылған) кезде қолданылатын негізгі техникалық құралдардың тізбесі мен қысқаша сипаттамасы); 9-шы (қолданы-латын радио байланысының техникалық құралдары мен олардың сипаттамалары); 10-шы (орман мотопомпаларының, ерт сөндіргіш машиналардың, көпіршік тудырғыштар мен дымқындандырғыш-тардың техникалық сипаттамалары); 11-ші (орман өрттерін әуеден сөндіруге пайдаланатын ұшақтар мен тікұшақтардың ұшу-техникалық сипаттамалары) келтірілген.

Өрт сөндіру стратегиясы - өрттің жайылу жылдамдығына, қарқынына, басқа жерлерге ұласып кету мүмкіндігіне, алабына, ерт сендіру ресурстарының болуы мен олардың түріне және басқа да факторларға байланысты айқындалады.

Өртті сендіру сызбанұсқасы: а - барлық периметрі бойынша (ормандағы баяу ерт); б - танапқа жеткізе сөндіру (ормандағы күшті өрт); в - алқапты қамтып сендіру (ормандағы қарқыны баяу және орташа өрт)

Өртті тікелей сөндірген кезде барлық іс-әрекеттер (минерал-данған алап жүргізуді қосқанда) тікелей өрт периметрі бойынша жүргізіледі. Минералданған алап, негізінен, өрттің шетіндегі барлық қалтарыс-бұрылыстарды қамтиды. Бұл тәсіл өрттің шеткі жағының жану қарқыны жоғары емес кезде және ОЖМ (мысалы, құрғақ шөп) «жеңіл» болып, өрттің шетінде қауіпсіз жұмыс істеу мүмкіндігі туғанда қолданылады.

Бұл әдіс, көбінесе, төмендегі жағдайларда пайдаланылады:

өрт құнды жас желектерге немесе ормандағы өзге де табиғи және шаруашылық нысандарына қауіп төндіргенде;

жанып кеткен алаң көлемі ең аз көлемде болуы қажеттілігі туғанда.

ОЖМ түрлері «жеңіл» болғанда, өрт сөндіруді алқаптың алдынан да, жанып кеткен алаң жағынан да жүргізуге болады.

Оттың жану қарқынына, жылжу бағытына, техникалық құралдар мен жұмыскерлердің болуына, олардың жабдықталуына байланысты өрт сөндіруді ұйымдастырудың құрамдас сызбанұс-қасын қолдануға болады.

Орман өртін өртеу тәсілімен сөндіру сызбанұсқасы

Топырақ бетіндегі жанғыш материалдарды жағуды сенімді алқап тіректерінен (жол, соқпақ жол, бұлақ, өзен, минералданған алап) бастап жүргізу қажет;

Тірек алабы тұйық болуға тиіс;

Отты ары қарай өткізбей, тірек алабының ең шетінде өртеу

керек;

Тірек алабының айналасында жас шыбықтар мен бұталар болмауға тиіс;

Өртеудің негізгі кемшілігі - оттың желге қарсы өрт алқабына қарай баяу жылжуы. Өртеуді жылдамдату үшін төмендегі тәсіл-дерді қолдану қажет:

Сатылап өртеу: топырақ бетіндегі жанғыш материалды жағу өртке жақын алаптан бастап, 2...3 тірек алабынан бір-бірінен 15...30 м аралықта параллель жүргізілуге тиіс;

«Тарақтау» тәсілі: топырақтың үстіңгі қабатын өртеуді тірек алабы бойымен және әрбір 6...8 метр сайын оған перпендикуляр жүргізу қажет (перпендикулярдың ұзындығы 5...6 м);

Озып отыратын от тәсілі: алғашқы өртеу тірек алабынан, келесісі - алғашқы өртенген алап 2...3 метрге жеткенде, одан 4...6 метр шегініспен жүргізіледі. Өте кең алап жасауды тездету үшін бұл тәсілді әлденеше рет қайталау керек.

Өртелген алап жоғарыдағы өрт жеткенше 200...300 метрден, ал төмендегі өрттің жетуіне дейін - бірнеше ондаған метрден кем болмауға тиіс.

Жұмыстар тәжірибесінде, әдетте, өртеу барлық бөгегіш алаптардан және шағын табиғи шегаралардан бастап жүргізіледі. Ондай кезде өртке әдейі қосымша алаң беріледі. Бірақ оны істемесе, ерт бой бермей (бақылаудан шығып) кетіп, одан айтар-лықтай үлкен алқапты қамтуы мүмкін.

Өртеуді қауіпсіз жүргізу үшін өрт алқабы мен тірек алабы арасында адамдар мен техниканың жоқ екендігіне көз жеткізіп, содан кейін ғана топырақтың үстіңгі бетін өртеуді бастау керек.

Тірек алабын өрттің шет жағынан қауіпсіз аралықта, оттың жылжу жылдамдығын есепке ала отырып, қауіпсіз қашықтықта жүргізу қажет. Төмендегі күшті өрт кезінде жұмыскерлер өрт алқа-бынан 40...60 метрден, ал жоғарғы үстірт өрттер кезінде 250 метр­ден жақын жерде болмаулары керек (яғни өрттің мүмкін болатын секіруінің екі есе ұзындығынан кем емес қашықтықта).

Жоғарғы үстірт өрттерді оқшаулау үшін өртеуді, негізінен, кешкі және таңертеңгі сағаттарда, - оттың жылдамдығы мен таралуының қарқыны төмендеген кезде, - жүргізген дұрыс.