Тақырыбы: Лад және тональдық

Минорлы лады деп – үш дыбыс аралығында ұяң дыбысты тудыратын үшдыбыстықты атайды. Олар терция бойынша орналасады. Кіші терция бір мен үш басқыштары аралығында және үлкен терция үш пен бес басқыштары аралығында. Гармониялық минор табиғи минорға қарағанда VII басқыштың ұлғаюымен ерекшеленеді. Табиғи минорлы гамма. Гармониялық және минорлы минор. Мелодиялық минордық натуралдық минордан 6,7 басқыштардың көтерілуімен ерекшеленеді. Жоғарылатылған 6 басқыш жоғарылатып келе жатқан мелодиялық минор гаммасы өсу бағында қолданылады.

Мелодиялық минор гаммасының кері бағытындағы жоғарылатылған басқыштар сақталмайды.

Дәріс 7

Тақырыбы: Лад және тональдық.

Дәріс мазмұны:

Бір тоникадан тұратын мажорлы және минорлы тональдікті аттас тональдік деп атаймыз.

Аттас мажор және минор табиғи гаммасы бір-бірінен 3, 6, 7 басқыштарымен ерекшеленеді. Аттас тональдықтар. Мажор мен минордың кейбір ұқсастықтары мен айырмашылықтары. Музыкадағы мажор мен минордың маңызы.

Дәріс 8

Тақырыбы: Интервалдың мажорлы және минорлы тональдігінде.

Дәріс мазмұны:

Екі дыбыс аралығы интервал деп аталады. Бірінен кейін бірі алынған интервал дыбыстары әуендік (мелодиялық) ал бір мезгілде алынған дыбыстар гармониялық интервал делінеді. Интервалдың төменгі дыбысы – негізгі, ал жоғарғысы төбесі деп аталады.

Гармониялық интервалдар (сонымен бірге, жоғары бағытқа жүретін әуендік интервалдар да) төменнен жоғары қарай оқылады. Төменгі бағытқа жүретін әуендік интервалдар жоғарыдан төмен қарай оқылады.

Интервалдар өзара жай және құрамдас болып екіге бөлінеді. Көлемі октавадан аспайтын интервалдар – жай, ал көлемі октавадан асатындары құрамдас интервалдар деп аталады. Әр интервалдардың көлеміне орай белгілі аттары болады. Интервал аттары латынша есеп сандарына байланысты қойылған.

Табиғи мажор мен табиғи минордың интервалы. Гармониялық мажор мен гармониялық минордың интервалы. Натуралды мажор және минор басқыштары диатоникалық интервал туғызады.

Әрбір басқыштан прима, секунда , терцияны және т.б. құруға болады. Бұлардың ішінен таза, кіші, үлкен және т.б. интервалдарды ажыратып алуымыз керек. Әрбіреуінің интервал саны әрбір басқыштың көлеміне байланысты., олар жетеу.

Аккорд – деп үш және одан да көп бір уақыттағы үйлесімділігін айтады. Үш дыбыстан және терция бойынша орналасқан аккордты үшдыбыстық деп атайды. Аккорд төменгі дыбыстан жоғары қарай құрылады. Үлкен және кіші терциялардан төрт түрлі үшдыбыстылық құрылады:

5. 
   Мажорлық немесе үлкен үшдыбыстық , олар үлкен 3 және кіші 3 , екі шеткі дыбыстар арасында таза квинта болуы қажет;
   
6. 
   Минорлық немесе кіші үшдыбыстық, олар кіші терция үлкен терция, екі шеткі дыбыстар арасында құрылады.
   
7. 
   Ұлғайтылған үшдыбыстылық екі үлкен терциядан құрылады. Екі шеткі дыбыс ұлғайтылған квинтадан құрылады.
   

Аккорд (ит. Accordo – үйлестіру, үндестіру) – музыкалық дыбыстардың бір-бірімен өзара үндік үйлесімі. Ол бір мезгілде орындалатын үш-төрт немесе одан да көп дыбстардан тұрады.

Үшдыбыстық – ладтағы не тональдықтардағы үш дыбыстың үндесу бірлігі

Тоникалық үшдыбыстық – тональдықтардағы тұрақты дыбыстардың үндесу үйлесімі. Тұрақты дыбыстар деп тональдықтың 1-3-5 сатыларында орналасқан дыбыстарды айтады

Фортепианомен қосылып шығармалар орындауға байланысты қолданылатын дыбыс шығару, перне басу, т.б. әдіс-амалдар Европаның классикалық аспаптарынан алынып, домбыраға арнайы лайықталған. Дыбыс шығару тәсілдері штрих делінеді. Штрихтың бірнеше түрлері болады: пиццикато, тремоло, қос пиццикато және т.б. Позиция дегеніміз – берілген дыбыс қатарын саусақтарды жылжытпай орындауға мүмкіндік беретін сол қол саусақтарының перне үстінде орналасуы

Мажор мен минордың қосалқы үшдыбыстылығы. Септаккорд. Доминантсептаккорд және оның орындалуы. Музыкадағы аккордтар.

Музыкалық дыбыстардың белгілі бір жүйедегі байланысы, олардың реттік заңдылығы мен жүріс тәртібі лад (гр. Гармония – тәртіп, келісім) деп аталады.

Музыкада мажорлық (ашық үнді) және минорлық (ұяң үнді) деп аталатын екі негізгі лад бар. Мажор (ит. Мажор – үлкен, қатаң) – тұрақты үш дыбысы қатаң үнді лад.

Пентатоника. Ауыспалы ладтар. Ауыспалы параллель ладтар және мажор-минор

Белгілі бір биіктікте орналасқан лад тональдық деп аталады. Тональдық атауы тониканың атына байланысты болады. Мысалы до мажор, ля минор.Көршілес сатылардың ара қашықтығы жарты тон болып келетін дыбыстар тізбегі хроматикалық гамма деп аталады.

Туыстық тональдықтар. Хроматизм. Альтерация. Хроматикалық гамма.
Дәріс 13

Тақырыбы: Тональдық анықтама. .

Дәріс мазмұны: Тональдық анықтама .Транспозиция.

Лад пен тональдық әуендердің белгілері негізгі әндерді, олар кілттік және кездейсоқ альтерация белгілері, әуеннің құрылуы, оның тоникалары және басым дыбыстары, тоникалық үшдыбыстылықты тудыратын дыбыстар. Соңғы дыбыс арқылы оның тоникасын анықтауға болады. Бірақ бұлардың барлығы бірінші дыбыс арқылы анықталмайды, мұны халық әуендерден көруге болады.

Композитор әрқашанда өзіне ыңғайлы тональдікте шығарма жазады, сонымен қатар кейбір шығармалар бұл әуендер бір тональдіктен екінші тональдікке ауысуы мүмкін. Әуеннің бір тональдіктен екіншіссіне ауысуын транспозиция.

. Мелизмдер: форшлаг, мордент, групетто,трель.

6.Семинар (практикалық) сабақтардың жоспары.(қарастырылмаған)
7.Пәнді оқыту жөніндегі әдістемелік нұсқаулар.

Осы пән оқыту бойынша жалпы әдістемелік нұсқаулар: ПОӘК-нің тарауларды мұқият талқылау, пәннің ерекшеліктері бойынша, қолданалатын оқыту әдістер, әдебиет және Интернетпен жұмыс жасау бойынша әдістемелік ұсыныстар, семинар, СОӨЖ, СӨЖ, практикалық сабақтарының сұрақтарды конспектілеу қажеттілігі бойынша, СӨЖ сұрақтарды міндетті түрде орындалыу бойынша нұсқаулар, білімді бағалау жөніндегі мәліметтер, бағалау критериялары, сонымен қатар негізгі бақылау түрлері және дайындау материалдары бойынша нұсқаулар.

- тақырып

- мақсаты

– негізгі сұрақтар

- пайдаланатын әдебиет

1.Пән әдебиеттерімен танысу

2. Фортепиано аспабымен практикалық жаттығуларды және жазбаша жаттығуларды орындау:

• 
  кілтті салу, әртүрлі ұзақтықтағы ноталарды, альтерация белгілерін және бес сызықтағы паузаларды жазып үйрену;
  
• 
  оқытушы көрсеткен әртүрлі нотаның ұзақтығына байланысты көрсету
  

4.Фортепиано аспабының сүйемелдеуімен практикалық жаттығулар мен жазбаша жаттығуларды орындау арқылы:

5.Фортепиано аспабының сүйемелдеуімен практикалық жаттығулар мен жазбаша жаттығуларды орындау арқылы:

6.Фортепиано аспабының сүйемелдеуімен практикалық жаттығулар мен жазбаша жаттығуларды орындау арқылы:

7.Выполнение практических упражнений за инструментом (фортепиано) и письменные задания:

-написать все гаммы натурального минора в восходящем и нисходящем движении, выставляя знаки альтерации при нотах;

-написать все гаммы гармонического минора в восходящем и нисходящем движении, выставляя знаки альтерации при нотах;

-написать все гаммы мелодического минора в восходящем и нисходящем движении, выставляя знаки альтерации при нотах;

8.Выполнение практических упражнений за инструментом (фортепиано) и письменные задания:

-написать схему тяготений неустойчивых звуков в устойчивые во всех минорных тональностях натурального и гармонического видов;

-написать буквенное обозначение всех минорных тональностей по квинтовому кругу.

9.Выполнение практических упражнений за инструментом (фортепиано) и письменные задания:

-написать все гаммы натурального мажора в восходящем и нисходящем движении, выставляя знаки альтерации при нотах;

-написать все гаммы гармонического мажора в восходящем и нисходящем движении, выставляя знаки альтерации при нотах.

10.Выполнение практических упражнений за инструментом (фортепиано) и письменные задания:

-написать схему тяготений неустойчивых звуков в устойчивые во всех минорных тональностях натурального и гармонического видов;

-написать буквенное обозначение всех минорных тональностей по квинтовому кругу.

11.. Выполнение практических упражнений за инструментом (фортепиано) и письменные задания:

-написать интервалы от ступеней всех диезных и бемольных тональностей натурального мажора начиная с м.2 и до б.7, разрешив неустойчивые и диссонирующие интервалы по тяготению;

-написать в диезных и бемольных тональностях гармонического минора:

а) Характерные интервалы с разрешением.

-написать во всех диезных и бемольных тональностях гармонического мажора:

а) Тритоны с разрешением.

б)Характерные интервалы с разрешением.

12.Выполнение практических упражнений за инструментом (фортепиано) и письменные задания:

-написать интервалы от ступеней всех диезных и бемольных тональностей натурального мажора начиная с м.2 и до б.7, разрешив неустойчивые и диссонирующие интервалы по тяготению;

-написать в диезных и бемольных тональностях гармонического минора:

а) Консонирующие интервалы, разрешив неустойчивые по тяготению.

б) Диссонирующие интервалы с разрешением.

в) Характерные интервалы с разрешением.

-написать во всех диезных и бемольных тональностях гармонического мажора:

а) Тритоны с разрешением.

б)Характерные интервалы с разрешением

13.Выполнение практических упражнений за инструментом (фортепиано) и письменные задания:

-написать мажорные, минорные трезвучия и их обращения от следующих звуков: до#, ми-бемоль, фа#, ля-бемоль, си-бемоль;

-написать мажорные и минорные секстаккорды и квартсекстаккорды от следующих звуков: си, до#, ми#, соль, соль#, до, ре, фа#, соль-бемоль, си-бемоль.

14.Выполнение практических упражнений за инструментом (фортепиано) и письменные задания:

-в тональностях натурального и гармонического мажора и минора написать трезвучия на ступенях, группируя их по видам и обозначив ступени;

-написать увеличенное трезвучие с разрешением во всех тональностях гармонического мажора и минора.

15.Выполнение практических упражнений за инструментом (фортепиано) и письменные задания:

-написать во всех мажорных тональностях и в тональностях гармонического минора доминантсептаккорд, его обращения с разрешением;

8.Типтік есептеу, графикалық жұмыс, лабораторлық жұмыс, курстық проект (жұмыс) орындалуы бойынша әдістемелік нұсқаулар( қарастырылмаған).

9.Студенттердің өзіндік жұмысына арналған материалдар: үйге берілген тапсырмалардың мәтіні, әр бір тақырып бойынша өзін-өзі тексеру материалдары, реферат т.б. ұй жұмыстары бойынша тапсырмалар, әдебиет тізімі және арналған уақыт көлемі.

- әр-бір тақырып бойынша өзі-өзі бақылау үшін материалдары,

- реферат тақырыптары

- кейстер

- кроссвордтар

- есептер шығару

- жаттығулар
10.Оқу, өндірістік және дипломалды сараманды өткізу жөнінде әдістемелік нұсқаулар және есеп құжаттарының түрі (егер пән бойынша қажет болса).
11.Студенттің оқу жетістіктерін бақылау және бағалау материалдары (бақылау тапсырмалары, тесттік тапсырма, өзін-өзі даярлау сұрақтар тізімі, емтихандық билеттер және т.б.)

Вопросы для проведения контроля по материалам 1 – 7 недели:

1.Что мы подразумеваем под словом звук?

2.Одинаковы ли физические свойства всех слышимых нами звуков?

3.Какими свойствами обладают звуки музыкальные? От чего зависят эти свойства?

4.Что представляют собой звуки шумовые?

5.Что такое натуральный звукоряд?

6.Что называется музыкальной системой и ее звукорядом?

7.Сколько основных ступеней в звукоряде? Как они называются?

8.Что такое октава?

9.Перечислить названия всех октав. Какие из них полные?

10.Что подразумевается под понятием музыкальный строй?

11.Что такое темперированный строй?

12.Что такое полутон?

13.Что такое целый тон?

14.Сколько полутонов между основными ступенями звукоряда?

15.Какие ступени называются производными?

16.Что означает слово диез?

17. Что означает слово бемоль?

18. Что означает слово дубль-диез и дубль-бемоль?

19.Что означает слово альтерация?

20.Что такое энгармонизм звуков?

21.Как называются и обозначаются основные ступени по буквенной системе?

22.Как образуются названия производных ступеней по буквенной системе?

23.Что называется нотным письмом?

24.Что такое нота?

25.Что представляет собой нотный знак?

26.Как изображаются нотами различные длительности звуков?

27.Что такое нотный стан? Из чего он состоит?

28.В каком порядке ведется счет линий нотного стана?

29.Что такое начальная черта?

30.Как размещаются ноты на нотном стане?

31.Что такое добавочные линии и как ведется их счет?

32.Какое существует правило положения палочек (штилей) у нот на нотном стане: а) при письме отдельно каждой ноты? б) при слиянии в группы?

33.Что означает слово ключ в нотном письме?

34.Какие употребляются ключи? Объяснить значение каждого ключа, их положение на нотном стане.

35.В каких ключах пишутся ноты для фортепиано, скрипки и виолончели?

36.Для каких инструментов пишутся ноты в альтовом ключе? В теноровом ключе?

37.Что такое знаки альтерации? Перечислить их.

38.Где пишутся знаки альтерации на нотном стане?

39.Какие существуют знаки увеличения длительностей? Рассказать об их значении.

40.Что такое пауза?

41.Как измеряется продолжительность пауз?

42.Как и где пишутся паузы?

43.Какое существует правило для записи двухголосия на одном нотном стане?

44.Как записывается музыка для фортепиано? Для голоса?

45.Что такое акколада?

46.Как называется форма записи музыки ля хора, ансамбля и оркестра?

47.Какие знаки применяются для сокращения нотного письма? Перечислить их и объяснить значение каждого знака.

48.Что такое ритм?

49.Что такое метр?

50.Как называются доли метра, на которые падают ударения?

«Білімді бағалау схемасы»

Курсты бағалау бүкіл семестрді қамтиды, сондықтан студент барлық сабақ түрлерінде беделді түрде қатысуы керек. Максимальды балды студент қойған сұраққа нақты, дұрыс жауап берсе, жұмыстарын мұқия, толық жағдайда жауап берсе, ғана алады.

12.Оқу сабақтарының бағдарламалық және мультимедийлік қамтамасыздандыру (пәннің мазмұнына қарай). ПОӘК шығыс мәліметтерді және мекенжайы көрсетілу қажет – кітапхана, кафедра т.б.