Механикадан
жүктеу/скачать 3,47 Mb. Pdf көрінісі
|
|
III БӨЛІМ. ДИНАМИКА Динамика – механиканың түсірілген күш әсерінен материалдық денелердің қозғалысын зерттейтін бөлімі. 1 Динамика заңдары 1.1 Инерция заңдары (Галилей-Ньютон заңы) Сыртқы ортадан жекеленген нүкте, сырттан күш әсер еткенше, өзінің тыныштық күйін немесе бірқалыпты түзу сызықты қозғалысын сақтауға ұмтылады. Ескертетін жәйт, бір күш әсеріндегі материялық нүкте жылдамдығы әртүрлі болады. Демек, нүктелер бір күш әсерінде өздерінің жылдамдықтарын жылдам немесе баяу өзгертеді. Бұл ерекшелік нүктенің инерттілігі делінеді. Нүктенің инерттілік өлшемі физикалық шама болып, ол (m) масса деп аталады. Түзу сызықты және бір қалыпты қозғалыс нүктенің инерциясы бойынша болған қозғалыстан тұрады. Бұл құбылысты баяндайтын заң динамиканың бірінші заңы деп аталады. Динамиканың бірінші заңын қанағаттандыратын санақ жүйесі инерциялық жүйе делінеді. Инерция заңы орындалмайтын санақ жүйесі инерциялық болмайтын жүйе делінеді. Центірі күнмен сәйкес түсетін, ал өстері кез-келген таңдап алынған үш жұлдызға қарай бағытталған санақ жүйесінің инерциялды екендігі тәжірибеде анықталған. Көбінше, техникалық есептерді шешуде, жермен нықтап бекітілген жүйе инерциялық санақ жүйесі деп қарастырылады. Бұл жағдайда жердің өз өсі төңірегінде айналып қозғалысы және де күн мен жұлдыздарға қатысты қозғалыстары есепке алынбайды. 14.1- сурет 1.2 Динамиканың негізгі заңы Еркін нүктенің қозғаушы күш әсерінен алған үдеуі осы күш бағытында болып, мөлшері осы күш мөлшеріне пропорционал болады (14.1-сурет). Бұл заңның математикалық өрнегі төмендегідей жазылады: F=mа (14.1) Мұндағы Ғ - қозғаушы күш, m - нүктенің массасы, а - оның үдеуі. (14.1) түрінде берілген векторлық теңдеу нүкте динамикасының негізгі теңдеуі делінеді. (14.1)-ден көретініміз, белгілі күш әсерінде нүктенің алатын үдеуі тек күш мөлшеріне байланысты ғана болмастан, нүктенің массасына да байланысты екендігі. Егер нүкте тек өзінің ауырлық күші ( G) әсерінде жерге еркін түсетін болса, Ғ= G, а=g болып, (14.1) өрнек G=mg (14.2) түріне келеді. Демек, нүктенің ауырлық күші мен массасы өзара (14.2) теңдікпен байланысты екен. Егер нүктенің ауырлық күші белгілі болса, оның массасын (14.2) ге сәйкес m = (14.3) формуладан табу мүмкіндігі туады. Халықаралық бірліктер жүйесі ( СИ ) де масса бірлігі үшін кг , уақыт бірлігі үшін секунд (1с) , ұзындық бірлігі үшін метр ( 1м ) қабылданған. Онда күш бірлігі төмендегідей болады: [ F ] = [ m ][ a ] =кг = Н (Ньютон). Демек, массасы 1кг болатын нүктеге 1м/с жүктеу/скачать 3,47 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|