Мемлекеттік басқару проблемаларын жете түсіну үшін қазіргі менеджмент теориясының кейбір жайларын білу аса тиімді және қажет
Сызьщты -штабтьщ басқару қүрылымы
жүктеу/скачать 2,78 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сурет 1
- 4. Ұйымың ішкі және сыртқы ортасы Ішкі әзгермелі факторлар. Ішкі өзгермелілердің өзара байланысы.
- Ішкі өзгермелілер
- Үйымның қүрылымы
3. Сызьщты -штабтьщ басқару қүрылымы. Бұл құрылым шешім қабылдауға құқығы жоқ. Қандай Да 01Р төменгі бөлімшелерді басқарушылар немесе оны орындаушылэ жатады, бірақ сызықтық менеджерге функциялар бойьшша мамандарының күшімен жеке функцияларды басқаруды орыяДаУ? ; көмектеседі. Бұл басқару құрылымына құқықтық қызметгер, бас басқарушы, социологиялық зерттеу секторы, техникалық директор, қорларды басқару бойынша директор, маркетинг бойынша директор, бөлімшелер жатады. Штабтық бөлімдер құру - фирмаларды басқаруда функционалды маманданудағы бірінші қадам. Штабтық бөлімдер шешім дайындауда, шығармашылық және техникалық функцияларда орындап қана қоймай, олардың менеджерлері қызметінің негізгі бағытындағы функционалды құқықтарымен бөлінеді. Осы негізде фирмада жоспарлы-экономикалық бөлім, маркетинг бөлімі, бухгалтерия, кадрлар бөлімі, ұйыммен еңбек ақы төлеу және т.б. болады. Штабтық құрылымның артықшылықтары: анықталған персонал категориясын мамандандыруға байланысты шешім мен жоспарды тереңдете талдаудан басталуы; кеңес берушілер және эксперттерді қызықтыру мүмкіндігі; шешімдер әзірлеген кезде дара басшылық білікті мамандар қызметімен үштастырылуы; жауапкершіліктің болмауы, өйткені дайындалып жатқан шешім оның орындалуына қатыспайды; қажетті уақытта орталықтандыру тенденциясының болуы ; проблемалар көп болған жағдайда штабтың ұлғаюы. Сызықты- табтық құрылымды келесі суреттен көруге болады (Сурет 11). Сурет 1:1. Сызықты — штабтық құрылым. Матрицалық құрылым жұмыстың функционалдық және дивизиондық қүрылымдарға қарағанда, үлкен икемділігі мен үлкен үйлесімділікке жетуге көмектеседі, яғни ол сыртқы орта өзгерістеріне жақсы және жедел көңіл аударады. Матрицалық қүрылымның кемшілігі бүл оның күрделілігі. Келесі суреттен матрицалық қүрылымды көруге болады (Сурет 12). Қайталауға арналған сүрақтар. Ұйымдық құрылымды құру қалай іске асады? Басқару құрылымының негізгі типтері. Сызықтық қүрылымның кемшіліктері қандай? функционалдық құрылым қандай жағдайда болады? функционалдық құрылым кемшіліктері. Сызықтық-штабты басқару құрылымын түсіндіріңіз. Сызықтық құрылым кемшіліктері. Басқару құрылымдарының ерекшеліктері неде? Өндіріс процессінде құрылымдардың тиімділігі қалай анықталады? ~¥йымдық құрылымды құру қандай қағидаларға сүйенеді? Басқару қүрылымдарын жүзеге асырудағы Ф.Тейлор еңбегі қандай? 12. А.Файоль еңбегіндегі кеңінен насихаттаған қүрылым. 4. Ұйымың ішкі және сыртқы ортасы Ішкі әзгермелі факторлар. Ішкі өзгермелілердің өзара байланысы. Тікелей және жанама әсер ету ортасы. Сыртқы ортаны талдау әдістері. 4.1. Ішкі өзгермелі факторлар. Менеджментті дамыту — сыртқы ортада да және ұйымның өзінің ^Шшде де әрекет ететін көптеген факторлардың әрекетінің нәтижесі болып табылады. Ішкі факторлар ұйымның жұмыс істеуі мен Аамуъц^Я анықтаушылар болып саналады, сондай-ақ олар басқар ! обьектісі және субьектілері болып табылады. Менеджмент теориясын және практикасын талдай келе іЩкі ортаны динамикалық (өзгермелі) құбылыс ретінде түсінуді, демек^ ішкі орта факторларын олардың дамуындағы өзгермелілер ретіңде қарастыру қажет екен көрнед. Ішкі өзгермелілер - бұл үйымның ішіндегі жағдайлық факторлар. Ұйымның өзінде басшылықтың көңілін талап ететін негізгі өзгермелілер болып - мақсат, міндет, қүрылым, технология және адамдар табылады. Мақсат — бірге жүмыс істейтін топтар жетуге талпынатын нақты соңғы жағдайды немесе күтілетін нәтижені айтады. Ұйым мақсатының ерекшеліктері: менеджментпен қойылған фирма мақсаттары ұйым тиімділігін бағалауға арналған стандарттарды белгілеу үшін қолданылады, қызметтері үшін жалпы бағыт-бағдар береді; мақсат деген бір нәрсені алу немесе нақты факторларды сақтап қалу үшн болуы мүмкін; мақсаттар әрқашан болашақтағы даму гипотезаларына негізделеді, сондықтан олардың негізделуі осы гипотезалардың долдігіне байланысты болады; неғүрлым алыс кезеңге қарастырылған сайын, соғүрлым болашақтың анықталмағандығы жоғары болады, және мақсат жалпы формада көрініс табады. Ұйым мақсатының сипатамалары: 1. Нақты және өлшемді мақсаттар. Мақсатты нақты өлшемді формада көрсете отырып, басшылық келесі шешімдер қабылдауға және жұмыс барысын бағалауға есеп жүргізудің нақты базасын құрады. Сонымен қатар мақсатты іске асыру бағытында ұйымныН р аншальіқты жақсы жұмыс істеп жатқандығын анықтау оңай болады; I Мақсаттың уақытқа бағытталуы. Бірінші кезекте ұзақ мерзімді мақсаттар қа.\ыптастырылып, содан кейін ұзақ мерзімді ақсаттарды қамтамасыз ету үшін орта және қысқа мерзімді мақсаттар өнделеді; Қол жетерлік мақсатгар. Мақсаттар ұйым мүмкіндіктерінен асып кетпейтіндей етіп, белгіленеді; Өзара қолдаушы мақсаттар. Бір мақсаттың орындалуына қажетті әрекеттер мен шемшімдер басқа мақсаттардың орындалуына кедергі келтірмеуі керек. Ұйымдарда әртүрл мақсаттары болады. Өйткен мақсаттар қандайда бр ерекше белглерге байланысты ерекшеленед. Олар мақсаттар типологиясында көрнс тауып отыр. Осы мақсаттар типологиясын келес суреттен көруге болады (Сурет 13). Менеджмент жүйесіндегі міндеггер ерекшеліктері: міндеттер сандық сипаттамаларға сәйкес келетін үйымҢьі тікелей мақс.аттарын көрсетеді; міндеттерді келісілген мерзімдерде орындалуға тиіс жазьілғаң жүмыстар, жұмыстар сериясы ретінде жиі анықтайды; техникалық түрғыдан алып қарағанда, міндеттер жүмысшыға емес, оның қызметіне байланысты жазылады. Әрбір қызмет үйыммен енгізіледі. Міндет — бүл алдын-ала келісілген мерзімде, алдын-ала белгіленген тәсілмен орындалуға тиіс, жазылған жүмыс, жүмыстар сериясы немесе жүмыс бөлігі. ¥йым міндетгері үш категориядан түрады. Бүл адамдармен, заттармен (машиналар, шикізаттар, қүралдар), ақпараттармен жүмыс. Мысалы: Зерттеуші әртүрлі және күрделі міндеттерді орындайды және олар бір күн, апта немесе жыл бойында мүлдем қайталанбауы мүмкін. Міндеттердің кейбіреуін орындау үшін, зерттеушіге бірнеше сағат немесе күн қажет етіледі. Жалпы алғанда, басқарушылық жұмыс монотонды, қайталанбалы сипатта болып, және әрбір жүмыс түрінің орындалу уақыты басқару жұмысының төменгі деңгейден жоғарғыға өту кезінде жоғарылайды. Үйымның қүрылымы — бұл ұйымның мақсатына неғұрлым тиімді жетуге жағдай жасауға, арналған басқару деңгейлері мен функционалды облыстардың өзара қарым-қатынасы, демек үйымның мақсатына тиімді жетуді қамтамасыз ететін, формада түрғызылған үйым конструкциясы. Бүл конструкция әртүрлі әкімшілікті қызметтер арасында билік және коммуникация арналарынан, сондаи — ақ сол арналар арқылы келетін, ақгіараттардан тұрады. Ұйымдық қүрылымның басты функциясы — бақылауды және үйлестіруді қамтамасыз ету. Мамандану және еңбек бөлінісі үйымдағы еңбек енімділігінің ясоғарылауына әкелді- Бірақта, егер адамдар және үйымдық бӨ,\імшелер арасындағы қарым-қатынастар нақты анықтанылмай ясәне үйлестірілмейтін болса, онда мамандану тиімділігін жоғалтады. Барлық ұйымдардың менеджмент иерархиясы бар, оның шеңберінде ұйымның барлық мүшелері озінің беделі мен мәртебесіне сәйкес нақты орын алады. Иерархияның төменгі бөлігіндегі адамдар, олар менеджменітен тыс қызметкерлер деп аталатын, тікелей жүмыспен айналысатындар. Осы деңгей қызметіндегі менеджерлер негізгі күшті адамдармен жұмысқа, жекеадамаралық қатынастар және техникалық орындаулармен байланысты шешімдерге жұмсайды. Ортаңғы деңгей менеджерлерінің қолдарында үлкен билік бар. Орта буын менеджерлерінің басты міндеті - өте маңызды міндеттерді шешудің дүрыс әдістерін табумен тұжырымдалады. Осы деңгей менеджерлері сондай — ақ өз бөлімшелері үшін жоспарлар қүруға және міндеттерді қоюға қатысады, кей жағдайда жалпы ұйым үшінде жасайды. Ортаңғы деңгей менеджерлері - бүл құрылымдық бөлімшелер басшылары, белім басшылары және тағы басқалары. Жоғарғы менеджерлер үйымның басты міндеттерін қоюға, даму стратегиясы мен ішкі қүндылықтарын қалыптастыруға жауап береді. Барлық деңгей менеджерлері әр түрлі дәрежеде менеджменттің барлық сфераларын қамтиды, яғни маркетинг, қаржы, операциялық және өндірістік менеджмент, әкімшілік және жалпы менеджмент, персонал және менеджменттің басқада түрлері. Жалпы ұйымдағы басқарудың негізгі деңгейлері және Құрылымның әртүрлілігі оның артықшылығы мен кемшіліктері жаиында алдыңғы бөлімдерде толығымен қарастырылған. 4.2. Ішкі өзгермелілердің өзара байланысы Жұмыс ортасы — бұл ұйымның қажеттілігіне қарай басқару процесінің көмегімен модификацияланған және икемделген барлық ішкі өзгермелілердің жиынтыгы. Ұйымның ішкі өзгермелілері - еңбек ресурстары, құрал жабдықтар, материалды қорлар және технология. Бұларды тауарлар мен қызметтерді өндіру процесінің моделі ретінде қарастыруға болады. Бұл модельді сұлба түрінде көрсетейік кіру - трансформация — шығу. 
I і Сурет 15. Тауарлар мен қызметтер өндірісі процесінің үлгісі. Бұл модельді сипаттай келе, ұйым мақсаты — бұл тауарлар мен қызметтерді жабдықтаушылар мен тұтынушылар арасындағы байланысты қамтамасыз етуден тұратындығын атап көрсету қажет. Өндіріс процесінің негізгі компоненттері - бұл еңбек ресурстары, құрал жабдықтар, материалдық қорлар және технология. Еңбек ресурстары. Менеджерлердің кәсібилігі жайында айтқанда, екі аспектіні атап өту қажет. Бірінші - ол тауарлар мен қызметтерді өте тиімді өндіру үшін нені және қалай жасау қажеттігін білуі керек. Жұмыс орнына сәйкес, құрал - жабдықтар, жұмысты орындау әдістемесі, нәтижелерді таддауды қамтамасыз ететія Бұл модельді сипаттай келе, ұйым мақсаты — бұл тауарлар мен қызметтерді жабдықтаушылар мен тұтынушылар арасындағы байланысты қамтамасыз етуден тұратындығын атап көрсету қажет. Өндіріс процесінің негізгі компоненттері - бұл еңбек ресурстары, құрал жабдықтар, материалдық қорлар және технология. Еңбек ресурстары. Менеджерлердің кәсібилігі жайында айтқанда, екі аспектіні атап өту қажет. Бірінші - ол тауарлар мен қызметтерді өте тиімді өндіру үшін нені және қалай жасау қажеттігін білуі керек. Жұмыс орнына сәйкес, құрал - жабдықтар, жұмысты орындау әдістемесі, нәтижелерді таддауды қамтамасыз ететія техника. Екінші - қанша жүмыскер, оған қандай мамандарды
Еңбек өнімділігін қамтамасыз етудегі маңызды буын болып персонал сенімділігі табылады. Адамдар кез — келген басқару үлгісінің орталық факторы болып табылады. Ұйым, басшылар және бағыныштылар, оның бәрі адамдар тобы. Нақты жұмысты орындауға басқаларға қарағанда, өте қабілетгі адамды таңдау — бұл мамандануды пайдалы жоғарылатудың логикалық құралы. Адамдармен басқару жоғарғы кәсіпкерлік қабілегтіліктермен ерекшеленеді - бұл жоғарғы өнер, және барлық пайдалармен жоғалтулардың негізі. Құрал — жабдықтар. Қүрал — жабдықтардың үш маңызды қасиетін бөліп корсетуге болады: қуаттылық, әмбебаптық және сенімділік. Номиналді қуаттылық - бүл оны жобалау кезінде есептелінген қүрал. Нақты қуаттылық - бүл нақты кезенде құралдың жұмыс істеу қуаттылығы. Құрал — жабдықтардың әмбебаптылығы қандай да бір басқа жүмысты орындау үшін қүрал — жабдықтардың қаншалықты оңай қайта жасауға болатындығын көрсетеді. Құрал-жабдықтардың сенімділігі - бүл қүрал-жабдықтардың өзінің алғашқы түрінде қаншалықты үзақ жүмыс істей алатындығын көрсетеді. Материалды қорлар. Материалды қорлар тауарлар мен Қызметтер ондірісін қамтамасыз ету үшін алынады және я^инақталады. Материалды қорлардың негізгі үш түрі бар: Шикізат қорлары — бүл өндіріс процесіне дейін жинақталатын материалды қорлар; 2 Аяқталмаған өнім қорлары - өндіріс процесі кезінде жинақталады, бүл өндірістегі аяқталмаған бұйым;
3. Дайын өнім қорлары — бұл әлі тұтынушыға сатылмаған, дайьің тауарлар. Материалды қорлардың қажет болуының себептерінің біріңШс . бұл өндіріс процесінің үзіліссіздігін қамтамасыз ету. Екінші себебі бұл өндіріс процесінің нарық коньюнктурасынан тәуелсіздігің қамтамасыз ету. Технология — төртінші маңызды ішкі өзгермелі — ол өте үлкең мағынаға ие. Технология — бұл кәсіби дағдылар, құрал-жабдықтар, инфрақұрылым, құра/\дардың сәйкестігі және заттарда, ақпараттарда немесе адамдардағы күтілетін қажеттілікті жүзеге асыру үшің қажетті техникалық білімнің сәйкестігі. Міндет пен технология өзара тығыз байланысты. Міндетгі орындау заттарды қолдану құралы ретінде нақты технологияны пайдалануды көрсетеді. Техникалық процестер әртүрлі. Олардың үш типін бөліп көрсетудің бірнеше жолдары бар. Солардың ішінде өте белгілісі - бұл Джоан Вудворд және Джеймс Томпсан бойынша технология классификациялары. Д. Вудворд классификациясының мәні өндірістік фирмалар технологиясын келесі үш категорияға бөлумен тұжырымда\адьЕ 1. Бір ғана, ұсақ сериялы немесе жеке өндіріс, онда бір уақытта тек бір ғана немесе ұсақ сериялы бірдей бұйымдар дайындалады. Мұндай бұйым көп жағдайда оның белгілі қажеттілігіне байланысты нақты тұгынушы үшін дайындалады немесе тәжірибелі үлгі болып табылады. . 2. Жалпы немесе ірі сериялы өндіріс, бір — біріне өте қатты ұқсайтын және бірдей бұйымдардың үлкен санын дайындау кезінде қолданылады. Өндірістің бұндай типі механизация, стандартты бөлшектерді қолданумен және жинақтаудыҢ конвейерлі тәсілімен сипатталады.
Осы орайда ол технологияның үш категориясын бөліп көрсетті: Көп звенолы технология, бұл өзара тәуелді міндеттер сериясымен сипатталады және олар кезектілігімен орындалуы тиіс.- Делдалдық технология, бұл адамдар топтарының кездесулерімен сипатталады және олар өзара тәуелді болғысы келеді. Мысалы, банктік іс — бұл делдалдық технология, мұнда салымшылары мен банктен қарыз алуіпылар байланыстырылады. Интенсивті технология, өндіріске түсетін нақты материалдағы белгілі бір өзгерістер жасау үшін арнайы тәсілдер, дағдылар немесе қызметтерді қолданумен сипатталады. Сонымен қатар менеджерлер алдында тұрған міндеттер мен өндіріс көлеміне, өнімнің стандартталу дәрежесіне байланысты технологияның келесі түрлерін бөлуте болады а) Үздіксіз процесс; б) Арнаулы тапсырыстар бойынша өндіріс процесі;
аз ғана өзгерді; Кез келген өнім өндірістік операциялардың сол жиынтығынан өтеді; Шығарылатын өнім нақты түгынушының мүддесің қанағаттандыруға арналмайды; Құрал — жабдықтар қайта өзгертуге төмен және басқа міндеттерді шешуте оңай қодддныла алмайды; Аз квалификациііланған еңбек жіберіле береді. б) Арнаулы тапсырыстар бойынша өндіріс процесі немесе аз сериялы өндіріс, бұл егер нарық осыған орай аз немесе болашақта төмендеуі мүмкін болса, онда әртүрлі тауарлар өндіру кезінде қолданбалы. Өндірістік процестің бұл типі келесі қасиеттермен сипатталадьс Әрбір операциядан өнімнің барлық бірлігі өте бермейді; Өндіріс жеке тапсырыстар бойынша жүргізіледі; Құрал — жабдықтар жоғары қайта өзгертумен және әмбебаптылыққа ие болады, техника басқа міндеттерді шешу үшін оңай бейімделеді; Аз квалификацияланған және жоғары квалификацияланған еңбек сәйкес келеді. в) Жобалау процесі. Бұл процесс, егер өнімге деген сұраныс аз немесе өнім өте күрделі немесе өзгеше болған жағдайда ғана өте өнімді және тиімді болады. Мұндағы менеджерлердің маңызды міндеті - жалпы барлық жұмыстардың орындалу уақытын төмендету, ол дегеніміз жекеленген операциялардың орындалу уақтының төмендеуі, бірақ олар өз мерзімінен бұрын аяқталмауы'тиіс. Ендігі кезекте ұйымның ішкі ортасын талдауды, атап көрсетуге болады. Оның маңыздылығын және фирманың ішкі орта элементтерін талдау бағыттары жайында келесі суреттен көруг6 болады. (сурет 16). Осы суреттен көріп отырғанымыздай ішкі ортанЫ таЛдау маңыздылығы ұйым үшін өте үлкен. Өйткені сол арқылы ЙЬІМ өзінің негізгі мүмкіндікгерін айқындай алады. 
Сурет 16. Ұйымның ішкі ортасын талдау. жүктеу/скачать 2,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|