Мемлекеттік басқару проблемаларын жете түсіну үшін қазіргі менеджмент теориясының кейбір жайларын білу аса тиімді және қажет

Ортадағы тікелей әсер етудің негізгі факторлары: 1) Жабдықтаушылар. Белгіленген ресурстар шығымдылығын қамтамасыз ететін, ұйым мен жабдықтаушылар тізбегінің арасындағы тәуелділік. Олар келесі түрлерге бөлінеді:

а) материалдарды, энергия, құрал-жабдықтар және жинақтау материалдарын жабдықтаушылар, яғни бағасына, мерзіміне, ырғақтылығына, сапасына және т.б. байланысты болады;

^б) капитал және қаржылық қызметтерді жабдықтаушылар, Фирманың көркеюі мен өсуіне тек қана жабдықтаушылар мен ^материалдармен қатар капитал да қажет. Мынадай потенциалды

инвесторлар бірнеше: банктер, қарыз беру жөніндегі федерадьд_ь мекемелер бағдарламасы, акционерлер және жеке тұлғалар;

2. 
   .Завздар_жзмемдеісепік..„о^ісаңддр. Ұйвімдар тек федералвды және штаггві заңдарды ғана емес, сонвімен бірге мемлекеттік реттеу органдарынвщ тадаптарвш сақтауға міндетті. Кез келген ұйвім нақтві құқықтвіқ мәртебеге ие және ол онвің істі қалай жүргізетіндігін, мемлекет және жергілікті басқару органдарві алдында қандай құқықтары мен міндетгері бар екендігін анвіқтайдві. Бізге белгілі болғандай, нарықтвіқ экономикадағві мемлекет ұйвімға ең алдымен салвіқтвіқ жүйелер, мемлекеттік меншік және бюджет арқвілы жанама эсер етсе, ал заң актілері арқвілві тікелей әсер етеді. Освіған орай, салвіқтар комегімен мемлекет экономиканвің қажетті бағвітгарда дамуын басқарудві іске асвіра аладві.
   
3. 
   Тұтвінушвілар — менеджменттің дамувінвщ қазіргі маркетингтік кезеңінде оның негізі ретінде қарастырвілатвін фактор тұтвінушылар- Свіртқві факторлардың кеп түрлілігі түтвінушвілардан көрініс табады
   
4. 
   әне ол арқвілы ұйвімға, онвің мақсаттарві мен стратегиясвіна әсер _ете,у Қазіргі кезде маңвіздві орвіндві тек сұранысқа ғана емес, фирма имиджіне де әсер ететін, тұтынушвілардың әртүрлі ассоцияциялары мен бірлестіктері алвіп отыр.
   
5. 
   4| Еасекелестер - бұл сыртқы фактор, олардвщ әсері шексіз көп жағдайда тұтвінушвілар емес, бәсекелестер қандай тауарды қандай бағамен сатута болатвіндвіғвін анвіқтайдві. Бәсекелестерді бағаламау және нарвіқтардві асвіра бағалау, ірі компаниялардвщ өзінде аса үлкен шығындарға және кризистерге әкелуі мүмкін. Еңбек ресурстарвіна, капиталға, ғылвіми - техникалық жаңалықтарға бәсекелестік күрестердің өсіп келетіңін байқауға боладві. Освіған қоса, бәсекелестік, кей кезде фирмаларда олардвщ арасвінда әр түрлі типтегі бәсекелестер арасында нарвіқтардві бөлуден кооперацияға дейінгі сияқтві келісімдер құруға итермелейді.
   
6. 
   5) Меншік иелерв Ұйымға бастві әсерлердің бірін меншік
   
7. 
   формасымен онвің иегерлері - меншік иелері көрсетеді. Бұл фактор, басқа.\ар сияқтві, яғни ұйвімнвщ ішкі ортасвімен де және свіртқы ортасымен де твіғыз байланвіста болвіп отырадві.
   
8. 
   Жанама әсер ету ортасы
   
9. 
   Ортаға жанама әсер ету^тдің негізгі факторларві: 1. Экономикддктқ ортд. Экономика,\ық жағдай ресурстар құнвіна және тауарлар мен қызмеггерге, сұранвісқа әсер көрсетеді. Ол ең алдымен экономикалвіқ жағдаймен, даму деңгейімен сипатталадві. Экономика жағдайы ресурстар құнвіна және тауарлар мен қвізметтер сұранвісвша әсер етеді. Инфляция жағдайында фирмалар материалдві ресурстардың қорларвін көбейтуте, телемдерді күттіруге, °нвің ішінде еңбек ақвінві, қарвіздарды жоғарвілатута мүдделі. Экономиканвщ тоқвірауы ұйвімға дайвін өнімнің қорларвін азайтуға, жүмвіскерлер санвін қвісқартуға немесе өндірісті кеңейтуден бас
   

2. 
   £аяси_.оріа. .Мемлекет экономикасын басқару тәсілі мең мақсаттарында саяси мақсаттардың және міндеттердің нәтижесі өкімет билігіндегілер де бар. Саяси тұрақтылық та үлкен мағынаға ие. Парламентпен қабылданатын, заңдар саяси жағдайлардың салдары болып табылады, олар әлеуметтік және мәдени сфераларда сәйкес ағымдармен көрінеді.
   
3. 
   Технологиялық орта. Технология бір мерзімде ұйымның сыртқы факторы және оның ішкі өзгермелісі болып табылады. Сыртқы фактор ретінде, ол ұйымға әсер ететін, ғылыми-техникалық дамьпу деңгейін көрсетеді, мысалы, автоматтандыру, ақпараттандыру және тағы басқа облыстарда әрбір ұйым бәсекелестік қабілеттілікті сақтап қалу үшін, ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін қолдануға мәжбүр, өйткені, оның қызметінің тиімділігі осыған байланысты болады.
   
4. 
   ӘАеум.етхік-мәдени^...орха. Әлеуметтік - мәдени факторлар тұрғындардың сүранысын қалыптастыруға, еңбек қарым- қатынасына, еңбек ақы деңгейіне және еңбек жағдайына әсер етеді. Осы факторга және қоғамның демографиялық жағдайлары да жатады. Ұйымның жергілікті тұрғындармен қарым-қатынасы да маңызды мәнге ие. Осыған байланысты әлеуметтік - мәдени орта факторы ретіғсде фирманың және оның тауарлары мен қызметтерінің имиджін қалыптастыра алатын, тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдарын атап көрсетуге болады.
   
5. 
   Халыкдралық__арта. Халықаралық жағдай әрине, бұл фактор бірінші кезекте халықаралық нарықгарда әрекет ететін үйымдарға тек қана жанама түрде емес, әлемдік нарықтарда әрекет ететін ұйымдарға тікелей де әсер етеді.
   

1. 
   Экспорт;
   
2. 
   Лицензиялауға;
   
3. 
   Бірлескен кәсіпорын;
   
4. 
   Тікелей күрделі қаржылар;
   
5. 
   Көп ұлтты корпорациялар. Халықаралық орта факторлары
   
   1. 
      Мәдениет,
      
   2. 
      Экономика;
      
   3. 
      Заңдылықтар;
      
   4. 
      Мемлекеттік реттеү,
      
   5. 
      Саяси жағдайы.
      
2. 
   4.4. Сыртқы ортаны талдау әдістері
   
3. 
   Соңғы кездерде ұйымның сыртқы ортасымен және оның менеджментке әсері жайында сұрақтарына өте көп көңіл бәлініп отыр. ¥йым басшылығы ұйымға шешуші түрде әсер ететін факторлар есебін шектеуі тиіс. Қазіргі кезде батыста мұндай талдау Құралдарының бірі СВОТ- талдау деп аталатын, талдауды ұсынады. Ол ағылшын сөздерінің бас әріптерінен құрастырылған, Қысқартылған сөз ("Сарасі1и"\қуат\, \Үеакпез5"\әлсіздік\, "ОрргіипіШ" \мүмкіндік\ және "Тгеаі" \қауітер\).
   

Нарықтық экономика жағдайында ұйым сыртқы орта әсерлерінің есебінен "ашық жүйе" ретінде қарастырылады. Сыртқы ортаның өзгерісі ұйыммен басқарудағы сәйкес өзгерістерге алып келеді. Сыртқы орта факторларының жағдайын бағалау өзгерген ортамен басқару жүйесінің жағдайын салыстыруға мумкіндік береді.

Сыртқы ортаны талдауды С. Болотов үсынған төрт кезенді түрдегі әдістеме базасында іске асыруға болады:

1. 
   Қызмет ету сферасын, тауарлар мен қызметтерді таңдау. Мүнда сауда көзі анықталады. Ол үшін сату көлемі мен сүраныстың қанағатганарлығы зерттеледі, нарық сиымдылығы, сондай-ақ берілген тауарлар мен басқаларды ығыстыру мүмкіндігі анықталады.
   
2. 
   Бәсекелестер әрекетін бағалау. Осы қуысты жаулап алу үшін бәсекелестердің мүмкіндіктері анықталады, ол үшін технология, ғылыми зерттеулер, өнім сапасы, шығындар жабдықтау тәсілдері лсәне өнімдер немесе қызметтерді тарату облыстарында үқсас кәсіпорынның жүмысы зерттеледі.
   
3. 
   Кәсіпкерлік сүлбасын талдау. Бүл кезеңде талап етілетін ресурстар және оларды сатып алу мүмкіндіктері анықталады. Өндіріс техноу\огиясын, шикізаттармен, материалдармен, қүрал- жабдықтармен, жүмыс ғимаратгарымен, кадрлармен, қызметтермен және капиталдармен қамтамасыз ету мүмкіндіктері мен тәсілдері зерттеледі.
   
4. 
   Ұйымның жалпы ортасын тату\ау. Ұйым үшін сыртқы ортадан жанама әсер ететіндердің мағынасы анықталады. Осы кезде сыртқы ортаның барлық қүрастырушылары бойынша қазіргі жағдайы анықталады, осы қүрастырушылардың өзгеру
   
5. 
   
   1. 
      тенденциялары, өзгеріс сипаты және сол бойынша күтілетін
      нәтижелер анықталады.
      
   2. 
      Әрбір кезең бойынша жүргізілген талдау нәтижесінде сыртқы
      ортаның барлық сегменттерін бағалаудың сандық керсеткіштері
      анықталады. Біз оны келесі кесте арқылы көре аламыз.
      
   3. 
      Кесте 1.
      
   Сыртқы ортаны талдау кезектілігі және нәтижелері.
   
6. 
   Кәсіпорынның потенциялын анықтау үйымның ішкі ортасын талдау негізінде жүзеге асырылады. Ұйымның ішкі ортасының негізгі факторлары жайында бөлімнің басында қарастырған болатынбыз.
   

Сонымен қатар ұйымның сыртқы ортасын талдау ерекшеліктерің де атап көрсетуді жөн көрдік. Онда сыртқы талдау міндеттері м_ең талдаудың негізгі бағыттары атап отілген. Сыртқы ортаны талдау ерекшеліктері келесі суретте корсетілген (Сурет 18).

Қайталауға арналған сұрақтар.

1. 
   Ұйымның ішкі өзгермелілерін атаңыз.
   
2. 
   Ұйымның ішкі ортасын талдау маңызы мен оның ерекшеліктерін талдау бағыттарын атаңыз.
   
3. 
   ¥йым мақсатының ерекшеліктері қандай?
   
   5. 
      Ұйым мақсатының негізғі сипаттамаларын атап көрсетіңіз.
      
   6. 
      Мақсаттар бойынша басқару конценциясын түсіндіріңіз.
      
   7. 
      Бұл концепцияның артықшылығы мен кемшілігін атап көрсетіңіз.
      
   8. 
      ¥йым құрылымының басты функциясы болып не табылады?
      
   9. 
      Менеджмент жұйесіндегі міндеттер ерекшеліктері қандай?
      
   10. 
       Ұйымдағы ішкі өзгемелілердің өзара байланысын көрсетіңіз.
       
   11. 
       Сыртқы орта факторларының байланысы және оның негізгі сипаттамалары қандай?
       
   12. 
       ¥йымға сыртқы ортадан тікелей әсер ететін факторлардың маңыздылығын атаңыз.
       
   13. 
       Сыртқы ортаны талдау әдістерін атаңыз.
       
   14. 
       ¥йымға сыртқы ортадан жанама әсер ететін факторлар қандай? Іб.Сыртқы ортаны талдау әдістерін атаңыз.
       

5. Үйымдағы коммуникадия

1. 
   Басқарудағы коммуникацияның ролі
   
2. 
   Коммуникациялық процесс, элементтері және
   

3. 
   Коммуникацияның түрлері
   

Басқару қызметкерінің барлық түрлеріндегі ақпараттар, хабарлар, мәліметтер айналымы коммуникациядағы байланыс процестері деп аталады.

"Коммуникация" термині латын сөзінен шыққан "жалпы" деген мағынаны білдіреді. Берілетін ақпарат алынатын ақпараттарды жалпы белгілеуге тырысады. Осыдан барып коммуникация тек жай ғана ақпарат алмасу ретінде анықталып қана қоймай, жалпы символдар көмегімен түсінуді білдіреді.

Басшылар еңбегінің тиімділігі ақпараттармен алмасу сапасына байланысты болады, ақпараттар сапасы мақсаттарды жүзеге асыру дәрежесіне тікелей әсер етеді. Бүл дегеніміз жеке түлғалар мен жалпы үйымдардың табысы үшін тиімді коммуникация қажет.

Коммуникация — тиімді басқарудың кілті болып табылады. Коммуникациялар — ауызша және жазбаша, ресми және бейресми түрде көптеген арналар және әртүрлі бағыгтар бойынша жүреді.

Коммуникация — бұл идеяларды трансплантациялау.

Басқарушы өзінің үш ролін атқара отырып және төрт негізгі функцияларды жүзеге асыратын болғандықтан, үйымның мақсатын

анықтап, оған жетуге ұмтылатын оолғандықтан, коммуникация сапасы мақсаттарды іске асыру деңгейіне тікелей ықпал етеді. Бүл дегеніміз үйымның немесе мекеменің дұрыс жұмыс істеуі үшін коммуникация барынша тиімді болуы керек деген сөз.

Коммуникацияның ұйымды басқарудағы ролі зор болғанына қарамастан, 73% американ, 65% ағылшын, 85% жапон жетекшілері осы коммуникацияны жетістікке жету жолындағы басты кедергі деп есептейді.

Әрбір басшы ұйымының мақсатына жетуі ұшін негізгі 4 функцияны орындайды. Осы мақсатқа жету үшін олар хабарлар, мәліметтермен жұмыс жасайды және олар мақсатқа тура ықпал етеді.

Енді үйымдардағы коммуникациялық процестерге тоқтаймыз.

Бірінші, ұйымдар мен оның к,оршаған ортамен қатынастары.

Әрбір ұйымдағы қызметтер жөніндегі жазбалар, телефон арқылы сөйлесу, ресми (формальді) есептер, бейне-ленталар, көзбе - көз әңгімелеу және т.б. қатынастарды байланыстырудың негізі болып табылады. Ұйымдар сыртқы қоршаған ортамен байланыста болулары үшін бірнеше құралдарды қолданады.

Потенциалды түтынушылармен байланыстар. Олардың жарнамалары және тауарларды базарға өткізулері арқылы қоғаммен байланыстары, олардың халықтың бейнесі арқылы көрінеді.

Өзінің бір жылдық есептерінде әрбір үйым өздерінің қаржысы, маркетинг жеңілдіктері, орналасуы және т.б. туралы мәліметтер береді.

¥йымдар ішіндегі хабарлар бір деңгейден келесі деңгейге тік байланыс шеңберінде жүргізіледі. Ол хабарлар жоғары деңгейден төменге түседі және олар бәсендеп тұсуі мүмкін. Осы арқылы

бағынышты деңгейлерге алдағы міндеттер, нақты тапсырмалар туралы хабарланады.

¥йымдарда жоғарыдан төхмен ғана байланыстар болып қоймайды, сонымен бірге төменнен жоғары көтерілуші (восход) 3 жүйе хабарлар да болады.

Төменнен жоғары көтерілетін байланыстар — жоғарғы буындарды төменгі буындарда болған жағдайлармен таныстыру немесе хабардар ету. Бұл байланыс әдетте есеп беру, ұсыныс жасау, түсініктеме хаттар жазу түрлерінде жасалынады.

Мысалы, банкте істейтін оператор жаңадан әкелінген ЭЕМ - нің бұрынғыға қарағанда, бірнеше есе баяу жұмыс істейтінін байқайды дейік. Ал бұл жағдай банк клиенттерінің арасында наразылық тудырады. Сондықтан оператор өз бөлімінің басшысына қалыптасқан жағдай туралы хабар береді. Бұл бастық операцияларды басқару бөліміне, ал ондағылар өз кезегінде вице-президентке, вице- президент банк президентіне хабар береді. Президент осьі жағдайларды талдай келе, ЭЕМ — дердегі құрылған бағдарламалардың орнына жаңа жетілдірілген бағдарламалар алу туралы шешім қабылдайды. Ақпараттарды төменгі деңгейден жоғарғы деңгейге беру көп жағдайда еңбек өнімділігіне өз әсерін тигізеді. Төменнен жоғары қарай болатын коммуникация төменгі деңгейдегі хабарлап отыру функциясында атқарылады.

¥йым немесе мекеме өте күрделі байланысып жатқан бөлімдерден тұратын болғандықтан, оларда коммуникация міндеттерді және мақсаттарды үйлестіру үшін керек.

Үшінші, түрлі бөлімшелер арасындағы байланыстар. ¥йымдарда жоғарыдан төмен (исходящий) және төменнен жоғары (восходящий) хабарлар байланысы болып қана қоймай, сонымен бірге көлд^енеҢ байланыстар да болуы қажет. ¥йымдар бірнеше бөлімшелерд^еН тұратын болғандықтан, олардың ортасындағы хабарлардың айналымы

немесе алмасуы мақсаттарын үйлестіріп, іс-қимыл әрекетін жасау үшін қажет. Көлдвнең қатынастар бөлімшелердің тепе - тең қалыптасуына әсер етеді.

Төртінші, басшылар мен бағыныштылар арасындағы байланыстар.

Мұндай байланыс тікелей бағыттағы байланыс болғанымен, ол басқарушының коммуникациялық іс - әрекетінің негізгі бөлігін құрайды.

Басқарушы мен бағынышты арасында байланыс немесе ақпараттармен алмасу мақсаттарды айқындау, нәтижелерді талдау жөнінде болуы мүмкін. Сонымен қатар мұндай жағдайда мамандар квалификациясын көтеру, шын мәнінде болатын проблемаларды талқылау, келешекте болатын өзгерістерді анықтау туралы да болып жатады.

Бесінші, басшылар мен жүмысшы топтары арасындағы байланыстар.

Бұл байланыс басшыларға топтардың тиімді жұмыс атқаруы үшін керек. Хабарлар, мәліметтер айналымы кезінде топтардың барлық мүшелері қатысатын болғандықтан, олар болашақтағы жұмыс мақсаттары, олардағы өзгерістер мен жаңалықтар және т.б. туралы өз ойларын ортаға салып бір кісідей талдап, шешім қабылдайды. Кейде жұмысшы топтары басшының қатынасуынсыз да өздері көптеген мәселелер бойынша жинала береді. Мұндай жиналыстар әр жұмысшының өзінің қызметіне деген жауапкершіліктерін арттырады және өз еңбегіне қанағаттануын көрсетеді.

Дәл емес хабарлар мен мәліметтер жиынтығы сыбыс немесе сырт естулер деп аталады.

Сыбыс, қауесет немесе сырттай естіп білген хабар-ошарлар адамдардың топ болып жиналған жерлерінде болып тұрады. Мысальі, асхана, дәліздерде, көше, аулада және т.б. жерлерде...

Бейресми арналар арқылы берілген мәліметтер мен хабарлар немесе сыбыс - қауесеттердің 80-90%-ы әрқашанда дәлдеп танылады.

Ұйымдардағы кездесетін сыбыс - қауесет пен сырттай естіп білген хабарлар түрлері төмендегідей болуы мүмкін:

• 
  болашақтағы өндіріс қызметкерлерінің ықшамдалынуы;
  
• 
  жұмысқа кешіккендері үшін қолданылатын шара түрлері;
  
• 
  үйым қүрылымындағы өзгерістер;
  
• 
  басшылардың болашақтағы жоғарылауы немесе төмендеуі;
  
• 
  қызмет уақыты біткен соң кімнің кімді кездестіруі мүмкіндігі және т.б. хабарлар.
  

Оның негізгі мақсаты — хабарлардың осы алмасуы үстінде түсінушілікті қалыптастыруы болып табылады.

Хабарлармен алмасу процесінде негізгі 4 элементті қарастыру қажет:

1. Жөнелтуші, жіберуші — хабарларды жинақтап, өндеп жіберуші адам;

2. 
   Хабар ету немесе жариялау — шартты түрде символдар арқылы берілген хабар;
   
3. 
   Арналар — хабарлардың берілу құралдары;
   
4. 
   Алып түрушы немесе алыну - хабарларды қабылдауға арналған және оны өзінше түсіндіруші адам.
   

Бұл өте қиын процесс, себебі әр кезеңде хабардың мағынасы бүзылуы немесе біржолата жоғалуы мүмкін.

1. 
   Идеялардың тууы;
   
2. 
   Шартты белгі және арналардың таңдалуы;
   
3. 
   Хабарлар (тапсыру, алып беру);
   
4. 
   Декодтау.
   
• 
  Тұжырымдау шартты белгі арналармен декодтау
  
• 
  немесе таңдау мен арналарды тандау тапсыру.
  

Сурет 19. Хабар алмасу процесінің қарапайым моделі.

ұиымның әрбір бөлімдерінің қаншалықты кең ауқымды қамтьщ өтетінін көре аламыз. Іс жүзінде адамдар ақпараттармен тиімді пайдалана алмайды.

Хабарламалар және хабар алмасу әрқашанда ойды немесе идеяны тұжырымдау арқылы іске асады.

Басшы қажет деген идеяны бағыныштыларға беруі немесе алмасуы үшін мынадай қорытынды жасау керек.

1. 
   Жұмысшылар қандай өзгерістер енгізгенде аз уақытта өнімді көп шығарады?
   
2. 
   Жұмысшылар бұл өнімді көп шығару не үшін қажет болғанын түсіну керек?
   
3. 
   Жұмысшылар бұл өзгерістерді қандай жағдайларда жасай алады деген мәселелерді қамтуы қажет?
   

Идеяны бермес бұрын, жөнелтуші символдардың көмегімен хабарды кодтау керек. Бұл үшін жөнелтуші сөздер, дауыс ырғағы, дене қимылын қолданады. Бұндай кодтау идеяны хабарға айналдырады.

Жөнелтуші сондай-ақ жіберу арналарын да таңдауы қажет. Арналарға материалдарды беру, электронды байланыс құралдары, компьютерлер бейне-ленталар, бейне конференциялар және тағы басқалары енгізіледі. Хабарларды беру арналары тек қана бір құралдармен шектелмеуі керек.

Хабар беру.

Бұл кезеңге мәліметгі жөнелтуші қабылдаушыға жететіндей арнаны табады. Ақпараттармен алмасу барысында екі жақ та аса маңызды ролді атқарады. Ақпараттармен алмасу неғұрлым тиімді болуы үшін бағынышты басқарушыға қабылдап алған ақпараттарды қалай түсінгендігі туралы, соған сәйкес келешектегі атқаратын іс- әрекеттері туралы хабарлап отыру керек. Ақпараттармен алмасу қалыпты жүріп отыру үшін бірінші жақ ақпараттарды жөнелтіп, екінші жақ оны уақтылы қабьь\дап отыру керек. Сонда ғана басқару процесінде комуникацияның ролі жоғары деңгейге көтеріледі. Ұйымдарда ақпараттармен алмасу жазбаша есеп берулер, пікір алысулар түрінде болғандықтан, бұл процесс баяу түрде өтеді . Сондықтан ақпараттарды пайдалану керек.

Ең алдымен хабарлар мен мәліметтер айналымын, кезеңдерін қарастыра отырып, өте қажетті тұжырымдамаға тоқталған жөн. Оның бірі — кері байланыс, екіншісі — кедергілер.

Коммуникациялық бағдарламалармен жұмыс істейтін ұйымдарда кері байланыстың маңыздылығы өте үлкен. Осыған орай, келесі суреттен кері байланыстардың еркшеліктері мен кедергілердің қайнар көздерін көруге болады (Сурет 20).

Жалпы коммуникацияның екі негізгі түрлері кездеседі. Олар:

V

1. 
   Жекеадамаралық коммуникация.
   
2. 
   Ұйымдастыру коммуникациясы.
   

Жекеадамдар арасындағы байланысты төменде келтірілген мәселелер жиынтығы ретіңде қарастыруға болады.

1. 
   Қабылдау немесе түсіну;
   
2. 
   Сөздің мағынасы (семантика);
   
3. 
   Сөзбен емес, а}гызша емес ақпараттармен алмасу,
   
4. 
   Кері байланыстың сапасыздығы;
   
5. 
   Дұрыс естімеу немесе қабылдай алмау.
   

Бірінші кедергі хабарды беру ауқымындағы жіберуші мен Қабылдаушы арасындағы дау-жанжал нәтижесінде пайда болады.

Адамдар бір мағынадағы мәліметтерді, хабарларды жинақтаған тәжірибелеріне бай\анысты әртүрлі түсіндіреді және жеткізеді. Пікір _мен ой.\ардың өзара айырмашььүығы, орта қажет ететін, зығатын, адамдардың қызығушылық, сезімталдығына байланысты

және сыртқы ортасына байланысты деректерді, мәлімеітерді таңдауы арқылы қабылданады.

Екінші кедергіні адамдардың әлеуметтік жағдайларын ретінде қарастыруға болады. Адамдардың мінез - құлқы хабарлардың бұрмалануына. ықпалын тигізеді.

Көптеген зерттеулер бойынша кәсіпорын басшыларына бағыыыштылармен, ақпарат ағымдарымен және адамдар ағымдарымен ашық сөйлесудің дұрыстығын көрсетеді. Себебі ашық сөйлесу сенімділікті күшейтеді.

Семантика - сөзбен берілген мәліметтің қолданылуы және мағынасын түсіндіреді. Сөздер әртүрлі мамандықтағы адамдар үшін әртүрлі мағынаны білдіреді.

Керекті қарым - қатынастарға түсу арқылы шартты түрде берілген белгілі символдарды пайдалана отырып, адамдар мәліметтер, хабарлармен алмасуға және оны түсінуге тырысады. Қолданылатын символдарға сөз, сөз екпіні, қимыл арқылы ымдау, ишара жасаулар жатады. Осы символдар арқылы адамдар байланыс процесін жасай алады. Семантикалық бөгеттер көп ұлтты ортада жүмыс жасайтын компаниялар үшін байланыс қиындықтарын тудырады.

Сөзбен емес ақпараттармен алмасу кезінде пайда болатын кедергілер.

Сөзбен емес коммуникацияға «сөзден» басқа кез келген символдар қолданылады. Сөзбен емес берілетін' коммуникацияға бет пішін әлпеті, дене қимылын, саусақпен керсету және т.б. жатады.

Сөзбен емес байланыстың бір кедергісі ретінде сөз екпіні қарастырылады. Бүл жерде ескеретін бір нәрсе дауыс ырғағы, сөз екпіні жөне т.б.

Кері байланыстың нашарлығы немесе сапасыздығы

Жекеадамдар арасындағы байланыстың тиімсіз болуы, кері
бэйланыстың нашарлығы әсерінен болады. Жіберушінің пікірі, ойы
қабылдаушыға келіп түскен жағдайда ғана кері байланыс жүзеге
асады. Ақпараттың мазмұнын бұрмалайтын шуылдардың көптеген
қайнар кәздері болғандықтан, кері байланыс қолданушыға
коммуникацияның дұрыстығына кепілдеме беретін бірден-бір құрал

болып табылады.

Байланыстардың тиімділігі адамдардың деректерді жібергенде де

Ұйымдастыру коммуникациясы.

Ұйымдардағы коммуникациялар көп жағдайда жеке адам аралық сипатта болғанымен, олардың ұйымдарының проблемалары әрқашанда жеке адам аралық тосқауылдар арқылы шешіле бермейді.

Тиімді коммуникация және осыған сәйкес ұйымның табысты жұмыстарының жолында жүйелердің жалпылығы ретіндегі ұйымның әртүр.лі проблемаларымен байланысты арнайы кедергілерден тұрады. Бұл коммуникациядағы ұйымдық кедергілерге жеке көңіл бөлуді қажет етеді, өйткені, олардың табиғаты адамдардың жеке немесе топтық мінез-құлықтарымен байланысты емес, ал ұйымның коммуникациялық емес проблемаларымен байланысты, яғни ақпараттардың бұрмалануы, шамадан тыс мәліметтердің болуы жөне ұйымның қанағаттанарлықсыз құрылымының болуы.

Қазіргі кезде фирмалардың қызметін коммуникациясыз елестету мүмкін емес. Жалпы ұйымдарда шешім қабылдау процесін жеделдету үшін үлкен көмек көрсетеді.

Демек, ұйымдарда коммуникациялық процестер кезінде бірқатар кедергілер кездесетіндігін айқындап отыр. Сол кедергілерге тоқталып

өтейік.

1. 
   Хабардың бұрмалануы. Хабарлар төменнен жоғары және жоғарыдан төмен түскен кезде_г аз да болса бұрмаланады. Мұндай бұрмалануға бірнеше себеп бар:
   

б) басшы хабармен келіспеген жағдайда саналы түрде бұрмаланады.

2. 
   Шамадан тыс мәліметтердің болуы. Әр басшы барлық хабарларға тиімді жауап қайтара алмайды. Сондықтан ол өзіне өте қажетті мәліметті ғана тандап алуға тырысадьі.
   
3. 
   ¥йымдар құрылымдарының қанағаттанарлықсыз болуы. Күрделі көп деңгейлі құрылымы бар ұйымдарда басқа мәселе туындауы мүмкін. Егер ұйымның құрылымы және ынталандыру жүйесі тиімсіз тұрғызылса, онда бөлімшелердің жеке мақсаттары ұйымның жалпы мақсаттарымен қарма-қайшы келуі мүмкін. ¥йым құрылымында деңгейлер көп болған сайын, онда қарама- қайшылықтардың пайда болу ықтималдылығы көп болады.
   

1. 
   Анықтылық \С1агіІи\. Хабар, ақпарат қаншалықты мүмкін болса, соншалықты бір мағыналы болуы тиіс. Көп жағдайда жеткіліксіздік, анық еместік, бір сөйлеммен айтылатын хабар өте көп мағынаны білдіруінен туындайды.
   
2. 
   Толықтылық \Сотр1е1;епе5з\. Ақпаратты қысқарту оның толық еместігіне алып келеді. Ақпараттың бір бөлігі оның толық болмауынан да зиянды болуы мүмкін.
   
1. 
   Қысқалық \Сопдізепе55\. Көптеген коммуникациялар өте жақсы таңдалған сөздер, дұрыс тандалмаған сөздермең құрастырылғандықтан көп сөздерден тұратын ақпартпен алмасу жағдайда жақсарады.
   
2. 
   Нақтылық \СопдгеІепезз\. Әдетте коммуникаторлар нақты факторлар сенімсіз болған жағдайда, абстракциялармен жалпылауға сүйенеді.
   
3. 
   Дұрыстылық \СоггедІпезз\. Егер хабар дұрыс болмаса, онда коммуникацияның әдістерін дұрыс қолдану пайдасыз.
   

Ұйымдастыру коммуникациясын жетілдіру әдістері:

1. 
   Мәліметтер ағымын реттеу және басқару,
   
2. 
   Басқарушы іс-әрекетгерін жасау;
   
3. 
   Кері байланыс жүйесін жасау,
   
4. 
   Ұсыныстар жинақтау жүйесі;
   
5. 
   Мәлімет бюллетендері;
   
6. 
   Қазіргі кезеңдегі ақпараттық технологиялар.
   

1. 
   Басқарудағы коммуникация ролі қандай?
   
2. 
   Коммуникация түсінігі.
   
3. 
   Ұйымдардағы коммуникациялық процестерді атаңыз.
   
4. 
   Коммуникациялық процестер элементтері және кезеңдерін атаңыз.
   
5. 
   Хабар алмасу процесінің қарапайым моделін айтып беріңіз.
   
6. 
   Кері баланыс және кедергілер дегеніміз не?
   

8. 
   Жеке адам арасындағы коммуникацияда кездесетін кедергілер қандай?
   
9. 
   Ұйымдастыру коммуникациясындағы кедергілер және олрды жою жолдары.
   

6. Басқару жүйесіндегі басқарушы шешімдер

1. 
   Шешім қабылдау процесгерінің табиғаты
   
2. 
   Басқарушы шешімдердің түрлері
   
3. 
   Шешім қабылдаудың моделдері мен әдістері
   

Ұйымдастыру шешімдерін қабылдайтын және оларды басқа адамдар арқылы жүзеге асыратын адамдарды ғана менеджер дей аламыз.

Шешім қабылдау — ақпарат алмасу сияқты кез келген басқару қызметінің (функциясының) құрамдас бөлігі. Шешім қабылдау қажеттігі басқарушының алға қойған мақсатының қалыптасумен, сол мақсатқа жетудегі іс-қимылын түгелдей қамтиды.

Кез келген басқару өнерін игерем деген адам үшін, шешім қабылдау табиғатын түсіну, аса маңызды мәселе.

Шешім дегеніміз — бұл альтернативті тандау.

Альтернатив — мүмкін болған екі үйғарымның бірін ғана таңдап алуға мәжбүрлік.

Әрбір басқару қызметі (функциясы) өмірде жүзеге асыруд_ы талап ететін жалпылама, тіршілікте қажетті, маңызды шешімдермең байланысты.

Басқарушы шешімдердің басқару жүйесіндегі ролі.

Басқарушы шешімдер деген сөз көп аспектілі мағынаны сипаттайтын категория.

Басқарушы шешімдер өзара байланыста 3 аспектіден тұрады:

1. 
   Біріншіден, басқарушы шешім — басқару жүйесінде жүретін қызмет түрі. Ол белгілі бір іс-әрекеттерді дайындау, табу, таңдау және қабылдаумен байланысты;
   
2. 
   Екіншіден, басқарушы шешім — басқару объектісіне басқару органдарының ықпал тигізуіне варианттар үсынады;
   
3. 
   Үшіншіден, басқарушы шешім — ол басқару жүйесінде тәжірибе - ұйымдастыру қызметі болып табылады.
   

Кездесетін қайшылықтарды әртүрлі уақытта, әртүрлі жолмен шешуге болады.

Экономикада басқару шешімдерінің басты объектісі болып өндіріс процесіндегі адамдардың қарым-қатынасы табылады.

Басқарушылық қызметтің ерекше мағынасы ол қабылданған шешімдердің саналы жүргізіліп, сол арқылы толық басқару қызметінің тиімділігі болып табылады.

Басқару шешімдерінің тиімділігіне көптеген факторлар әсер етеді. Бұл факторлардың барлық жиынтығын екі топқа бөлуге болады.

Бірінші топтың факторларына - басқару шешімдерін жасағанда _нені ескеру керек - солар жатады. Олардың ішіндегі ең негізгі

орынды мақсат алады.

Мақсат - жүйенің жайының қалауын, мүмкіндігін және

қажеттігін анықтаушы болып табылады.

Екінші топтың факторларына осы айтылған мақсатты іске асырғанда қажетті ұйымдастыру жүмыстары және басқару жүйесіндегі ұйымдастыру - тәжірибе қызметтері жатады.

Басқару шешімдерінің сапасына субъективті факторларда қатаң әсер етеді. Олар:

• 
  басшының жеке басының қасиеті (оның кәсіптік дайындығы, білім деңгейі, жетік білетіндігі және т.б.);
  
• 
  шешім қабылдағанда хабарлармен қамтамасыз ету процесі;
  
• 
  үйымдастыру жұмысымен байланысты факторлар. Олар: -шешім қабылдау үшін мамандарды тарту,
  

• 
  технологиялық факторлар (техникалық жабдықтарды, ЭВМ — ды қолдану және т.б.).
  

Шешім қабылдау процесі кезекті кезеңдер қатарынан тұрады, циклдерді қалыптастыра отырып, тікелей немесе кері байланыстар ретінде бір-бірімен біріктірілуі мүмкін.

Шешімді өңдеу және қабылдау процесі кезеңдердің келесі кезектілігінде іске асырылады:

1 • Проблеманы қалыптастыру және негіздеу,

2. 
   Шешім қабылдау үшін шектеулер және критерийлерді
   қалыптастыру,
   
3. 
   Шешімнің мүмкін варианттарын қалыптастыру және тандау
   
4. 
   Шешімнің ең жақсы вариантын тандау.
   

Келесі суретте басқару шешімдерін қабылдау процесінің шартты

Сурет 22. Шешім қабылдау және жүзеге асыру

Коммуникациялық процесс сияқты, шешім қабылдауда

Әрбір басшы, маман осы бейнелер арқылы өз жүмысын

Әрбір басқару қызметі өмірде жүзеге асыруды талап ететін,