Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
| Түйін. Ќамшы – біздің ойымызша: қам > (ќам+шы) = баќсы > (баќ+сы (шы) > баѓу > семантикалыќ маѓынасы бір сµздер. Адалбақанның да қатысы бар. Қамшы зат атауы болғаны мен мифпен тығыз байланысты.
Бүлдірге қамшының құрамдас бөлігі. Сөйтіп казак-орыстар тірі тұтқындай тірі алып, қанша дүниені олжа қылып, ханның үстіндегі ордасының бір бүлдіргісіне тимей кете беріпті (М-Ж. 9 т. –Б. 301). Мұның дүниесінің ырымы жаман болды, – деп, бір бүлдіргесіне тимей, Сапақтың қызын дүниесімен түгел қайта апартып тастапты (М-Ж. 9т. – Б. 302). Ќараѓайлы кµдік бойында қамшы ќалды ойында: Б‰лдіргесі б±лан терісі, ¤рімі ќ±нан білдіњ ќайысы, Шырмауыѓы алтын, сабы жез (Доспамбет, 33); Бүлдірге қылған бүлдүрсін, Қарсыласқан қатынды (Манас, 294). Бүлінгеннен бүлдіргі алма (Мақал). Х. Арѓынбаев: Ќамшы сабын тобылѓыдан, ырѓайдан, тау ешкісі мен аќбµкен м‰йіздерінен немесе елік сираѓынан жасайды. Оныњ ќолѓа ±стайтын ±шын былѓарымен ќаптап, ќайыстан б‰лдірге таѓады – дейді [58, б.33]. Бүлдірге («bөldүрге») сөзінің бастапқы, толық нұсқасы bөgүldүрге көрінеді (Мукад, 28) (Жанпейісов, 133). Н. Уєлиев былай дейді: «Б±л жерде б‰лдіргі сµзініњ де т‰п-тµркініне назар аудара кетуге болады. Єуелде б±л сµз білек ілдіргі т‰рінде айтылса керек» [116, б.54]. Білезік // бүлдірге параллелдерінің жасалу дериваты бір. Расын да, атќа байланысты µмілдірік, кµзілдірік, саѓалдырыќ (бас киімнің астыңғы жағынан ұстап тұратын бау – Жанпейісов, 133). Б‰лдірге зат. Ќамшыѓа, шоќпар, сойыл сабына таѓылатын ќайыс бау (ҚТТС,1976:566). Х. Арѓынбаевты: (б‰лдірге) ќарањыз [58, б.33]. Д. Шоќпар±лы: Біздіњ ойымызша, «б‰лдірге» ешќандай «єшекей емес, кєдімгі ќамшы, найза, сойыл, т.б. ќару-жараќтарды білекке байлау ‰шін ќайыстан немесе былѓарыдан таѓылатын жіњішке бау дейді (Қараңыз: Б‰лдірге //Ана тілі. 1991. № 9; Є. Н±рмаѓамбетов. Сµз тµркіні. 1991. № 1. 9- ќањтар; О. Сєрсенбай±лы. «Б‰лдірге» емес, «б‰лдірге» 1991. № 5. 6-аќпан). Будагов: бау – связь, узелъ, завязка, веревка, тесьма, пукъ, снопъ – сияқты анықтама береді (1869: 231). Нұрмағамбетов бүлінген сөзі тунгус – маньчжур тілінде «булээн» сөзінің «жау», «жауласу», «соғыс», «соғысу» сияқты да мағыналары бар екендігін жазады (ССТМЯ, I, 1975, 109-110 ). Сөйтіп, «бүлдіргенің», «бүлдірге» атауларының мағынасы өзгеше болған сияқты дейді, оған туба-кинжилерде: бүлдүрү – әшекей (Н.Бас., ДЧТ, 1966, 110) дерегін тіліне тиек етеді. «Бүлінген елден бүлдірге алманың» алғашқы мағынасы «жеңілген жау елінен әшекей зат алма» болса керек деген ойдамыз дейді (Ә. Нұр., 1994, 62). жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|