Мұхтар әуезов абай роман-эпопея (бірінші кітап)
жүктеу/скачать 2,25 Mb. Pdf көрінісі
|
Абай жолы.1 кітап
|
209 құйрығы да ай астында күміс ағын төгілгендей жалт етті. Енді иреңдей түсіп, бұлдырлап, ұзап барады. Тоғжан алтыбақанның бір ағашына кеп үндемей сүйеніп, жым-жырт тұрып қапты. Қайын сіңлісінің қатты өзгерісін елден бұрын сезген жеңгесі. Ол сырт көзден өз сырларын жасырам деп, Тоғжанды құшақтап алды да, қонаққа әзірлейтін ас жайын сөйлеген болды. Тақап келген келіншектерге ас жайын ақылдасып тұрмыз деп, тоқтата жауап беріп, өзі Тоғжанның құлағына сыбырлап: -Еркем, ән сал!.. Әйтпесе, мына жұрттың сөзі мен көзі саған қадалғалы тұр! Уақып бол! - деді. Осы кезде Керімбала жүгіріп кеп, Тоғжанды әлпеншекке қарай тарта жөнеліп: - Абай осы ғой? Анықтап көргенім осы ғана! Келгені жақсы болды ғой! Қайнының әнін өзіне айтқызып, жақсылап үйреніп алайық, жарай ма? - деді. Тоғжан үндемеді. Керімбала жалт қарап, ақсия күліп: - Сен немене? Ұяламысың? Ол бір егде кісі ме еді, өлгенше? Қой, ұялмаған бұйырмағанды алады деген. Қайда өзі? Қазір-ақ әнін айтқызам, тұра тұрсын! - деп, әлпеншекке Тоғжанның қарсысына мінді де, «Топайкөкті» қайта шырқай жөнелді. Тоғжан іркіліп, қосылмай қалды. Керімбаланың үлкен сұрғылт көздері, әдемі қызыл жүзі, ерке күлкісі ешбір дүниеден именген жоқ, Шолпысы сылдырлай түсіп, сақылдап, рақаттанып күліп қойып, әнін жалғыз өзі айтты. Кеткен беттен көп бөгелмей Абайлар келді. Келісімен, Ербол ойынды меңгеріп өзі бастап кетті. Керімбаланың жеңгесі Қапа, Тоғжанның жеңгесі және Ербол үшеуі алтыбақан тебу қонақтың жолы деп кеп, әлпеншекке Абайды мінгізген. Қыз-келіншек тербетіп тұрғанда, жігіттің қарызы ән салу. Абай енді әлпеншекті теуіп тұрып, іркілместен әдемі шырқау ән бастады. Қарсысына мінген Керімбала болатын. Ол жаңағы «Топайкөкті» айтайық деп өзі тілеген. Бірақ, қосылғанда теріс айтты. Жалғыз қайырмасы емес, орта тұсын да бұзып айтады екен. Тындап тұрған қыз-келіншектер: - Абайдың айтуы басқарақ! - Керімбала теріс айтады! - Тентегім, сен теріс айтып жатырсың! - Үйреніп, еріп айтсаңшы! - десіп, Керімбаланы қаға берді. Керімбала ұялған жоқ, күліп жіберіп, тоқтады да: - Ал, ендеше басқа бірің айта ғой! Тоғжан! Ал, Тоғжан, сен айт! - деп, ерікке қоймай Тоғжанды жетектеп әкеп, өз орнына мінгізді. Өзі жіптің бір жағын алып, Абайларды аспанға тербете бастады. Тоғжанның келгенін өзгелер де қостады. Құлаштап сермелген әлпеншекке Абай мен Тоғжан кезек-кезек биіктей түсіп, теңселіп тұрып ән шырқасты. Тоғжан алғашқы бір-екі ауыздың тұсында Абайды тыңдап айтып кеп, үшінші ауызға келгенде, еркін сермеп қосылды. Бұрын жаңылыс айтып келген жерлерді Керімбаладай емес, оңай түзеп алды. Ербол мен өзге тыңдаушының бәрі де: 210 - Ә-ә, жаңа түзелді! - Тоғжан оңай үйренді! - Ән жаңа келісті! Айт, айтыңдар... пәлі! - деп, тегіс құптай жөнелді. Жақсы жігіт, сулу қыз соншалық бір ерекше жарастықпен, жақсы үйлесті. Тоғжан жүзі айға қарсы келгенде Абай өзгеше бір нұр көрді. Бетіне жұқалаған қызыл сәуле беріп, іштегі терең сырдан, дос көңілден белгі етті. Сағынған сүйгенінің жанына жаны ұмтылып, айрылмасқа, кетіспеске серт еткендей. Қазіргі әсем әнмен үйлескендері бауырға кіріп, жабысып тұрып құшқаннан да жақынырақ, күштірек сияқты. Ырғағы көп сезімді сұлу әнге екеуі де бар шындығын тапсырып, бар сырларын бөледі. Ән айтқан жоқ, екі бірдей ынтық жан, қауышып табысқан шаттық айтты. Бар жиынға, бар дүниеге, барлық жұлдызды аспан, жарқын айға да «Көрші бізді, кінәлап көрші!» дегендей. Мінсіз сырына шындап берілген Тоғжан тоқтамай айта берді. Абай бір шақта жас сұлудың жүзінің бала қуанышын көрді. Бақыт күлкісіндей бір рақат, ырзалық елес беріп, Абайға қадала карап езу тартты. Келгеніне, тапқанына сүйсініп ішінен алғыс айтқан тәрізді. Қарлығаш қанатының ұшындай боп, айдай сызылған жіп-жіңішке қастары көтеріліп-жазылып, Абайға өзгеше бір үн қатқандай болды. Бағанадан бері соншалық көп, тілсіз сәлем жолдаған Абай, енді әннің сөзін өзгертіп алып, басқаша айтып кетті. «...Сағындырған ғашық жар ынтығы іште жүрген шерлі досын кінәлаудан тоқтар ма екен?.. Бар дүние, бар сырын, барлық бақыт тілегін бір өзінің шұғласына құрбан етем деп келсе, не дер екен! Сол күнде де қатты болса, қайта серіпсе, әділдігі, ракымы кәні!.. Ол шақта үміт бермей өртемес пе еді? Кінәламай жазаламас па еді? Сондай қаталдықты көрерлік ғашығы қанша ғайыпты еді?» деген бір өзгеше сыр кетті. Тоғжан алғашқы бір аузына тыңдай ғана ерді де, тоқтап қалды. Сөз бұл өнірдің айтып жүрген белгілі өлеңі емес. Мәнін, шынын жалғыз Тоғжан өзі ұқты. Нұрлы қара көздерін төмен салып, үнсіз мүлгіп тыңдады. Абай жалғыз өзі төрт ауыз өлеңді сыры терең «Ақ-қайың» әнімен айтып барды да, баяу ғана тоқтады. Жүрегі барлық бүркеулі шынын да, ыстық жалын сырын да осы әнге, осы арадағы өз сөзіне салған. Ол ақын боп, мұңды жар боп шешілді. Осы әннің тұсындағы Абай Ерболдың күнде көріп жүрген жолдасы емес. Көз алдында өзгеше боп ескелеңдеп, самқап шыққандай көрінді. Ән басылды. Абай әлпеншектен түсті де, шетірек шықты. Қасына Асылбектің келіншегі кеп, әнші екенсің ғой дегендей мақтау айтып тұр еді. Құр әдеппен жымиғаны болмаса, Абай оның сөзін аңғарған жоқ. Алтыбақан қасындағы ән мен ойын тағы біразға созылып барған соң, Ербол тың ойын бастады. Онысы - «ақсүйек», содан кейін «серек құлақ» еді. Жастар тегіс қатты даурығып, шулап жүріп, үлкен желікпен ойнады. Серек құлақ ойнында қасқыр болған Ерболдың өзі. Ол «қой» алып қашатын. Абай көп қыздар мен келіншектердің арасында қалжыңдасып отырып: - Мен қой болам! - деген. Ерболдың көп есебі бар екен. Ебі шебер қасқыр болды. Әуелі бір-екі келіншекті, қыздарды алып қашып, далаға тастап, содан кейін бір кезде Абайды алып қашты. Жүгіртіп әкетіп бара жатып жолда: |