Мұхтар әуезов абай роман-эпопея (бірінші кітап)
жүктеу/скачать 2,25 Mb. Pdf көрінісі
|
Абай жолы.1 кітап
|
238 Мұның төркіні Сыбан ішінде Қадырбай ақынның аулы болатын. Солар жақында Асылбек пен Қарашашты шақыртқан екен. Абайларды аттандырған соң, бұл отаудың иелері сонда жүрмек еді. Абайдың басына Асылбектің достығы шын екенін таныған Қарашаш, сол өзінің төркініне Абайды ала барайық деген. Асылбек бұл сөзді естісімен мақұл көрді де, ар жағын өзі молайтып, жақсы түсініп кетті. Абайға: «Қыдырып қайтайық. Онда да бірталай жатамыз. Қадырбай қандай кісі екенін өзің де білесің... Осы сапар жаман болмайды. Тура бірге барайық!» деген. Абай Сүйіндік аулын өзіне өзгеше бір жақын көріп, Асылбек, Қарашаштардан айрылғысы келмеп еді. Оңай көнді. Тек, сол сөздің байлауы болып қалған соң, бір оңашада Ербол Абайға: - Осынымыз лайық па екен өзі?.. Төркіндеп барған қатынға еріп жүру қалай болады? Екеумізді ел күлкі етпес пе екен осы? - деп еді. Ербол мұны өз басы үшін емес. Абайдың абыройы үшін айтқан. Абайдай ел аузына ілініп, жақсы аты шығып келе жатқан жігітке «Мұнысы несі?» деп, біреу-міреу күле ме? Ерсі көре ме? - дегені еді. Абай оны елеген жоқ. Ерболдың иығына бір қолын салып күлді де: - Өй тәйір, Қадырбайдың мәжілісінде боп ұстаздығын көреді екеміз. Оның өзі қайда жатыр? Ал, қасына ерді десе, еретініміз кім? Сондай жақсы, сондай ұмытылмас Қарашаш екен. Ол татымайды деп кім айтты? Кімнің аузы барады екен? - деді. Сүйтіп, арада төрт күн өткен соң бір топ ажарлы жастар ортасына Қарашашты алып, Қадырбай аулына кеп түсті. Тобықтыдан келген жас қонақтарды бұл ауыл жақсы қарсы алды. Қадырбайдың үйіне қонақтармен бірге ілесе кірген үлкендер де, бала-шаға да көп. Бөгде кісілерді тамашалап, елдерінің жайын білу, хабар-ошарын есіту үлкен-кішінің бәріне де қарыз сияқты. Қарашашты қоршаган жеңгелер мен қыздар да аз емес. Қадырбай өзі үйде екен. Оны Бөжей асынан соң, Абайдың екінші көріп отырғаны осы. Ақын қартайып қапты. Бұрынғыдай толық, көрнекті емес. Сақал-шашының ағы көбейген. Ажымдары тереңдеп, барлық ажары қуан тартқан жүдеу. Тек қана, үлкен жазық маңдайы мен келбетті мұрнында ғана бұрынғы кесек бітім белгісі бар. Қадырбай әуелі Асылбек, Қарашашпен амандасып алып, соның артынан Абай мен Ербол жайын сұрады. Абайды танымай қапты. Оның Құнанбай баласы екенін білген соң ғана, ана жылғы көргендерін еске алды. Астағы бірталай жайларды кеше ғана көргендей сөз қылып кеп: - Бөжей асы бұл өңірдің ұлы дүбір асының бірі боп еді. Қонақ атаулы ырза боп алғыс айтып аттанып еді, - деді. Қадырбайдың көбінше өзі сейлеп, қонақтардан оқта-текте ғана жұт жайын кәрілер жайын сұрастырды. Абай өздігімен жазылып сөйлеген жоқ. Қадырбайдың сұраған сөздеріне орнықты, қысқа ғана жауаптар беріп, сыпайылық сақтап отырды. Бірақ үй иесімен әңгімелесу, мәжіліс құрү міндеті қазіргі халде Абай мойнында. Өйткені, Асылбек бұл ауылдың күйеуі 239 болғандықтан оншалық шешіліп кете алмайды. Қадырбай да өзінің сөздерін, сұрауларын Абайға қарап айтады. Көршілес екі елдің адамдары бас қосса, биылғы жыл, ең үлкен әңгімесі жұт жайы болатын. Бүгінгі кеш бойында Абайдан Қадырбайдың сұрағаны да сол. «Мамырдың жұты» Тобықтыны қаншалық күйзелтті? Қатты жұтаған қай рулар? Жеңіл құтылған кім? Ашаршылық жоқ па? Ақ жағы қалай? Сауыны тәуір ел бар ма? Осының бәрін қадағалап сұрайды. Бар Тобықтының ішін бұрын жақсы білгендіктен, қазір де сол елдің шетте жүрген бір азаматы сияқты, оңай танып, тез болжап отыр. Сұраулары: сүле науқастың тамырын ұстап отырып, соның ұйқысы, ішер асы, ауырған жайы туралы сұрақ салып отырған емшінің сұраулары сияқты. Абай Тобықты ішіндегі алыс-жақын елдің бәрінің жайын толық айтып берді. Күдіксіз, бөгетсіз айтады. Асылбек пен Ербол да жаңа байқады. Жас жолдастары, қазіргі күнде, Тобықты ішінде қанша мал қалды? Кімде қалды? Қай ру қаншалық шығын шығарды, бұрын несі бар еді? Баршасын тура, хатқа түсіріп алғандай біледі екен. Салыстырып айтқан сандары мен елдің күйзеу халдері Тобықты жайын Қадырбайға түгел танытты. Көршілес, туысқан елдің ауыр жайларын Қадырбай күрсіне түсіп, қиналып тыңдады. Жүдеп, мұңайып отыр. Басын шайқап, таңдайын қағады. Өз елі де солай. Мамырдың кесек қары Сыбанды да тұралатып кеткен. Осы Қадырбайдың өз айналасы да қазір «тақ-тұқтын» үстінде. Ақынның дәл өз үйі бұрын да бай болған емес-ті. Бірақ, биылдан бұрын, қымызы, сойысы жеткілікті болушы еді. Қазір, аман калған ағайыннан сұрастырып, азғантай ғана бие сауып отыр екен. Бұл жақтың күйзеулік халін Қадырбай да толық айтты. Өз күйін де жасырған жоқ. Құлақ есіткен жердің аманы жоқ екен. Мал баққан барлық сахара тегіс аш- арық, көтерем сияқты. Сол көп уайымын кең шолып, шерленіп кеп, Қадырбай: - Бұлаң кердей бұлықсыған ел едің. Бірақ боран бүрістірді де кетті. Енді міне, қатты дауыл астында қалт-құлт еткен бұтадай болдық та қалдық қой! -деді. Әңгіме жалпақ елдің жайына көшкен кезде, Абай шешіле түсті. Бұл уақыттарда кешкі шай ішіліп болып, тыста мал сойылып жатқан. Алғашқы кезде қонақтармен бірге кірген көршілер қазір тарап кеткен болатын. Қарашаш қасында отырған қыздар да көп еді. Қазір шайдан соң олар да тарады. Енді сол кеп қыздардың ішінен бөлініп қалған бір ғана ұзын бойлы, ақсары қыз бар. Сұлу денелі, ашық нұр жүзді әсем бойжеткен. Жіңішке қап-қара қасы Абайға алдымен байқалды. Кейбір кішкентай қозғалыстарымен Тоғжанның қасын еске түсірген. Ұзынша боп біткен, үлкендеу келген қоңырқай көздері саналы сияқты. Анда-санда күле қарап, жалт етіп қалғанда, әлдеқандай көп шұғлалы, мол сәуле төккендей болады. Сопақша біткен сұлу жүзінде жұқалаң, әсем қызылы бар. Мұрны мен маңдайы бұл қыздың Қадырбай қызы екенін дәл танытады. «Қадырбайдың ақын қызы» деп аталатын Қуандық осы екен. |