«Наука и образование в современных реалиях»

160 
2. 10 м 5 рет кайталап жҥгіру. Спорт залда, алаңда !0 м ӛлшеніп, екі жақ 
шетіне кубиктер белгі ретінде койылады. Оның биіктігі 15 - 20 см болып, 
жаттығушылар оны айналып жҥгіреді. Оқушы мҧғалімнің белгісімен 10 
метрлік қашықтықты 5 рет жҥгіріп ӛтеді. Сынақ жаттығуы жылдамдық және 
ептілікті бағалауға арналған. 
3. Кермеде тартылу (ер балалар). Сынақ жаттығуы қол мен иық 
деңгейінің кҥш тӛзімділігін бағалауға арналған. 
4. Кермеде салбырай асылу (қыз балалар). Сынақ жаттығуы қол мен иық 
деңгейінің статикалық кҥш тӛзімділігін бағалауға арналған. 
5. Шалқалап жатқан қалыпта 30 сек., бойы кеудені кӛтеру. Сынақ 
жаттығуы кеудені кӛтеру бҧлшық еттерінің кҥшін бағалауға арналған. 
6. Отырған қалыптан алдыға еңкею. Сынақ жаттығуы омыртқа мен 
жамбас-сан буынының икемділігін ӛлшеуге арналған. 
Осы оқушылардың дене қуаты дайындығы деңгейін анықтау нормалары 
3 кестеде кӛрсетілген. 
Оқу-тәрбие ісінің мәні оқыту және тәрбие міндеттерінің қҧралдары мен 
әдістерінің табиғи байланысынан және ҧйымдастырудың бірыңғай тҥрлерінің 
кӛлемінен кӛрінеді. Мҧндай біріктіру тҧтастығы, ҥйренушілердің бір-біріне 
қарым-қатынасының 
жақсаруын 
және 
оқушылардың 
жеке 
басын 
қалыптастыруда тәрбиелік әсерді қамтыды.
Шапшаңдық кӛрінуінің кешендік формалары: старттық бастауда 
шапшаңдықты жинақтай білу қабілеті; қашықтық жылдамдығының жоғары 
денгейіне жете алу қабілеті; шаршаудың алдын алып, барынша жоғары 
жылдамдықты сақтай білу қабілеті. 
Баскетбол ойынында осы кешенді формаларды талап етеді, бҧл ойын 
әрекетінде баскетболшының кӛп қимыл-қозғалыстарының басым бӛлігін 
қҧрайды. 
Баскетбол ойынында қимыл-қозғалыс әрекеттерінің басым кӛпшілігі 
жоғары жылдамдықпен орындалатын қимыл-әрекеттер. Олар ойындағы 
қорғаныс қозғалыстары, кҥрт бҧрылулар, кілт тоқтау, секірулер және қарғу 
іс-әрекеттері. Ойын желісіндегі ҥздіксіз ӛзгеріп отыратын жағдайлар 
шапшаңдық кӛрінуінің ерекшеліктері болып есептеледі. 
Баскетболшы ойын кезінде жоғары қарқынмен 7-9 километр жҥгіреді, 
секундына 3,1-4,4 м жылдамдықпен 2-ден 25 метрге дейін кеңістікте 
ҧмтылулар жасайды және бҧларды шабуылмен қорғаныс іс-әрекеттерімен 
бірге біріктіріп отырады.
Баскетболдағы шапшандықты тәрбиелеудің негізгі қҧралдары шектеулі 
немесе шектен тыс жылдамдықпен орындалатын жылдамдық жаттығулары 
болып табылады. 
Ептілік баскетболшының қимыл әдісін меңгертуде, кенеттен ӛзгерген 
ойын жағдайында қимыл дағдылар мен біліктерін дәл әрі тез пайдалана алуға 
және ӛз әрекеттерін тиімді ҥйлестіре алуға кӛмектеседі.
Баскетболда қимыл әрекеттері жылдам ӛзгеріп отыратын болғандықтан 
әр тҥрлі кедергілі кешенді жаттығулармен жаттықтыру дағдыландырылады.

161 
1. а) оң және сол аяқты алмастыру секіру, ә) гимнастикалық орындықта 
етпетінен сырғи жылжу. б) кедергілерден жҥгіру, в) алдыға қарай бес рет 
домалау.
2.а) жҥгіру, ә) гимнастикалық орындықтан оңға, солға секіру, б) 
гимнастикалық бӛренеден ӛту, в) қарғып алға алты рет секіру. 
3. а) кері жҥгіру, ә) орта аттан секіру, б) оңға, солға қос аяқпен секіру, в) 
гимнастикалық қабырғада жоғары ӛрмелеп тҥсу. 
Жаттығуларды жеке кезекпен орындату немесе шапшаң - ептілігін 
дамыту ҥшін топтық эстафета тҥрінде ӛткізілді. 
Сонымен жалпы орта мектеп оқушыларының баскетболдан жалпы дене 
дайындығын жетілдіруді ҧйымдастырудың теориялық негіздері бӛлімі 
бойынша тӛмендегідей тҧжырымдар жасалды. 
1. Жалпы орта мектептердегі білім берудің кӛп нҧсқалы қҧрылымы 
және жалпы орта мектептің халықаралық білім беру жҥйесіне жоспарлы 
интеграциялануы, жалпы орта мектептерді қазіргі заманның талаптарына сай 
басқару мәселелері жаңа тәсілдерді талап етеді. Мектеп оқушыларының 
шығармашылық мҥмкіндіктерінің дамуына, оларға білім беруде заманауи 
жҥйені енгізу жағдайларында хабардарлығының бейімделуі жалпы орта 
мектептерде оқу ҥдерістерін ҧйымдастыруда сапалы ӛзгерістердің 
қажеттілігін кӛрсету. 
2. Жалпы орта мектептерде оқушылардың дене тәрбиесін қалыптастыру 
ҥшін мынадай іс-әрекеттер атқарылады: 
-денсаулықты нығайту, қалыпты денені шынықтыруды дамыту; 
-ӛмірлік мәнді қозғалыс қабілеттері мен дағдыларын қалыптастыру; 
-қозғалыс қабілеттерін дамыту және ҥйлестіру; 
-дене мәдениеті және спорт саласында қажетті білімдерді игеру; 
-денені шынықтыру жаттығуларымен ӛз бетінше шҧғылдануға қажетті 
қабілетті ҥйрету, тәрбиелеу, денсаулықты нығайту, жҧмыс қабілеттерін 
арттыру; 
-адамгершілік және ерік-жігер қасиеттерін тәрбиелеу, психикалық 
ҥдерістер мен жеке тҧлғаның қасиеттерін дамыту. 
3. Ғылыми зерттеулер мен тәжірибе оқушылардың дене қасиеттерін 
дҧрыс дайындау, олардың жарасымды дамуын қамтамасыз ететінін және 
олардың спорттық әдіс-тәсілдерді менгеріп, жақсы нәтижелерге жетуге 
мҥмкіндік беретінін кӛрсетті. Сонымен қатар дене тәрбиесі мен спортпен 
жҥйелі тҥрде шҧғылдану барысы оқушылардың ҥлгеріміне, тәртібі мен 
ҧйымдастырушылығына жағымды әсер ете отырып, ӛмірлік іс-әрекеттерінің 
тиімді тәртібін қатаң сақтауға ҥйретеді. 
4. Оқу-тәрбие ісінің мәні оқыту және тәрбие міндеттерінің қҧралдары 
мен әдістерінің табиғи байланысынан және ҧйымдастырудың бірыңғай 
тҥрлерінің кӛлемінен кӛрінеді. Мҧндай біріктіру тҧтастығы, ҥйренушілердің 
бір-біріне қарым-қатынасының жақсаруын және оқушылардың жеке басын 
қалыптастыруда тәрбиелік әсерді қамтиды.
 
Баскетбол қимыл-қозғалыс әрекетінің кӛптігімен, алуан тҥрлілігімен 
сипатталады. Оған жҥру, жҥріс, секіру, лақтыру, қағып алу мен лақтыру, кҥш 

162 
және қимылды ҥйлестірудің тҥрлі жаттығулары кіреді. Бҧл жаттығулар 
ойыншылардың ӛз командасымен және бәсекелес командамен ӛзара 
әрекеттесу жағдайында орындалады. Оқушының ойын барысындағы 
әрекетінің тиімдігін ойын жағдайына тез баға беріп, ойыншылардың 
әрекеттерін шапшаң бағалауына, техникалық тәсілдерді жетілдірудің дене 
жағынан дамуына байланысты болмақ. 
Ойын кезіндегі оқушының қимыл-қозғалыс әрекеті алуан тҥрлі: ҧдайы 
ӛзгеріп тҧратын жағдайда техникалық бір тәсіл екіншісімен алмасып тҧрады. 
Спортшының әрекеті, әдетте, ациклдық сипатта болады. Автоматты тҥрге 
айналған қимыл дағдысы дәрежесіне дейін жеткен ойынның техникалық 
негізгі тәсілдері, оқушының ойын барысындағы әрекетін жеңілдетеді, әдетте 
кездейсоқ ойында болатын қозғалыстың жаңа тҥрлері, сананың бақылауымен 
жҥзеге асырылатын, автоматтандырылған техникалық элементтердің 
синтезінің нәтижесі болып келеді. 
Денеге тҥсетін айрықша ауырлыққа бейімделуін қалыптастырып, денеге 
осындай ҥлкен кҥш тҥсуге ағзаны жас кҥнінен бастап дайындау керектігі 
анық. Жалпы білім беру мектебіндегі дене шынықтыру жҥйесіндегі бастапқы 
кезеңді ҧйымдастыру мен басқарудың ерекшеліктерін егжей-тегжейлі 
қарастырылды. 
Тәжірибе кӛрсеткендей, баскетболмен балалар 7-8 жасынан бастап 
айналысуы тиімді. Ең бҧқаралық алғашқы қадам, жалпы білім беру 
мектептері болып, онда спорттың бҧл тҥрі дене тәрбиесінің әр тҥріне 
енгізілген. Баскетболды мақсатты тҥрде тереңдеп оқытуды 10-11 жастан 
бастауға кеңес беріледі. 
Осы кезеңде уақыт пен кеңістікке бағдарды, зейін мен жағдайдағы кӛру 
қабілетін дамытады. 
Арнайы жаттығуларды ғана емес, сонымен қатар ҧлттық және 
қозғалмалы ойындар да кең қолданылады. Жаттығулардағы тиісті 
дайындықтан кейін ойын әдістер қолданылады. 
Осы кезеңдегі ойын дайындығының міндеті оқушының дене қимылына, 
техникалык және тактикалық дайындығына біріктірілген әсерінен тҧрады. 
Және негізгі қҧрал ретінде біріктірілген әдіс пен қысқартылған ережелер 
және минибаскетбол ойындарында қолданылатын жалпы дайындықтағы 
жаттағулар кіреді.
Бастапқы дайындықтың 4-5 сыныптарындағы екінші оқу жылы алғашқы 
оқу жылының жалғасы болып табылады. Осы кезеңде дене шынықтыру мен 
техникалық дайындыққа баса назар аударылады; нақты спортшылар іріктеліп 
алынады. Екінші жылы дене шынықтыруға кететін уақыт біраз қысқарып, 
тактикалық және ойын дайындығына кететін сағаттар саны артады. 
Ҥйренетін техникалық бейімділгі мен тактикалық әрекеттердің ауқымы 
біршама кеңейеді. Ойын саны да артады. 
Оқушыларды дайындау барысында заманға сай деңгейде ойын жҥргізуге 
кажетті дағдылар, ептілік пен білімі қалыптастырылып, жетілдіріледі. 
Оқудың мақсаты - шымыр денелі, денсаулығы мықты, Отанды қорғауға 
қабілетті, спорттық жоғары нәтижелер кӛрсете алатын, қоғамның белсенді 

163 
мҥшесін тәрбиелеп шығару. 
Баскетбол бойынша оқу барысында тҥрлі міндеттер орындалады және 
олар бір-бірімен байланысты: 
- биік руханилықты тәрбиелеп, ерік-жігерді шыңдау; 
- жан-жақты даму және арнайы қабілеттерін тәрбиелеу; 
- ағзаның қызметтік мҥмкіндіктерін арттыру; 
- заманауи техниканы, икемділік тактикасын және ойын стратегиясын 
меңгеру; 
- дайындық жҥйесін ғылыми негізделген тҥрде басқаруға қажет білім алу
Бастауыш мектеп жасындағы балалармен және жасӛспірімдермен сабақ 
ӛткізгенде ойын ҧзақтығын, алаңның кӛлемін, шығыршықтың биіктігін, 
доптың салмағын шектейді. Жасӛспірімдерге арналған баскетбол ойынының 
ҧзақтағы 24 минутты қҧрайды, 12-минуттық таймдар арасында 10 минут 
ҥзіліс жасалады. 8-9 және 10-11 жастағы балалар баскетболды кӛлемі 18 х 12 
м. болатын алаңда ойнайды. Доптың кӛлемі ересек спортшылардың добына 
қарағанда кішілеу болып келеді, ал салмағы 450-480 грамнан аспайды. 
Шығыршылық биіктігі еденнен 2,6 м. артпауы керек. 
Дайындықтың осы кезеңдегі сабақ жҥргізу, ертеректе айтып ӛткендей, 
оқушы ағзасының морфологиялық ерекшеліктеріне негізделуі тиіс. Осы 
уақытта баланың бойы қарқынды ӛсе бастайды, шапшаңдану ҥдірістері 
кҥшейіп, функционалды қуаты артады. Жасӛспірім ағзасындағы кӛптеген 
ӛзгерістер жҥріп жататын, нейрореттеуін жҥйелердің ӛзгеріске ҧшырайтын 
осы кезіңінде оқушылардың мҥмкіндіктері мен денесіне тҥсетін салмактың 
сәйкессіздігінен олар тез шаршап, қатты салмақ тҥсіп кетуі мҥмкін 
Дене жағынан қалыптасудың қасиеттерін дамыту ҥдерістерін және 
қозғалыс дағдыларын қалыптастыруды дҧрыс ҥйлестіруге қажетті барлық 
жағдайды жасау керек. Атап айтқанда, жаттығуларды кӛрсету, тҥсіндіру мен 
орындау арасындағы уақыттың ара қатынасы жасына қарай бӛлінген топтар 
ҥшін тиімді болуына назар аудару қажет. 
Техниканы қою кезеңі оқушының кейінгі әрекеттерінде шешуші рӛл 
атқарады: болашақтағы ӛсудің қарқындылығы мен мҥмкіндігі атқарылатын 
жҧмыстың мҧқияттылығы мен жан-жақтылығына байланысты болмақ. 
Техниканы қою кезеңі яғни, баскетбол ойыны тәсілдерін орындаудын 
негізгі заңдылықтарын игеру ҥдерісіндегі қозғалыстар жҥйесін қалыптастыру 
ҥшін қажет: 
- жҥгіруді, ойын талабына сәйкес секіруді қолдану; 
- негізгі тәсілдерді орындауға қажетті қимыл дағдысын игеру; 
- оқушының ҥйренген қимылдарын баскетболдың алуан тҥрлі 
қимылының негізін қҧрайтын жаңасымен ҥйлестіру; 
- ҥйренген тәсілдерін ойын кезінде қолдану. 
Негізгі қимылдарды тез меңгеруі тиісті педагогикалық міндеттерді 
қоюдыңреттілігіне байланысты. Оқушы алдымен бастапқы қалыпты 
қозғалыста дененің қай тҧстары қатысатынын, осы қимылдардың бағытын 
және сәйкестігін меңгеруі тиіс. Содан кейін оқушы қимылдарды еркін, ӛзіне 
ыңғайлы қарқында ҥйлесімдіорындауды ҥйренуі керек, қимылдардың 

164 
қҧрылымын нақты орындауға қол жеткізіп, тәсілдерді егжей-тегжейін игеріп, 
содан кейін қимылдарды жетілдіруге кірісуі керек. 
Егер тәсілдер, бір тәсіл екіншісінен кейін жҥретіндей, тізбектілік 
қағидасы бойынша ҥйлессе, тәсілдерді ҥйлестіруді ҥйренгенде тарамыстарға 
баса назар аударады. Тарамыста, алдыңғы тәсілдің соңғы қозғалысы және 
кейінгілерінің басы ӛзгеріп тҧратындай, бір тәсілден екіншісіне ӛтуді 
ҥйренеді. 
Дене шынықтыру жаттығуларының техникасын игеруде жақсы 
нәтижелерге қол жеткізудің алғы шарты, жалпы алғанда қозғалыстық 
қосалқы қимылдарын осы әрекеттің кҥрделі болып келетін шағын 
жҥйелерімен ӛзара байланыста қолдану болып саналады. 
Ҥйрету барысында оқушыларды қарапайым ойын кезінде тәсілдерді 
қолдануға жетелейтіндей етіп, жағдайды кҥрделендіру керек. 
Жасӛспірімнің бойында қимыл дағдысы мен икемділігін қалыптастыру 
ҧтымды қимылдарды әрі қарай жетілдірудің негізін салады. 
Допты кәрзеңкеге лақтыру саны; 
Қарсыластың фолдарының саны; 
Допты қолдан шығарып, жоғалтып алуға алып келген қателіктер саны 
(бҧған допты бір - біріне дәл бермеу, допты алып жҥре алмау себептен оны 
жоғалтып алу, ойын ережесін бҧзу, шабуыл кезіндегі даулы доптар мен 
фолдар жатады). 

жүктеу/скачать 2,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: