ИННОВАЦИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ОҚУ ҮРДІСІНЕ ЕНГІЗУ - ЗАМАН ТАЛАБЫ

ИННОВАЦИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ОҚУ ҮРДІСІНЕ ЕНГІЗУ - ЗАМАН ТАЛАБЫ

Қазіргі кезеңде егеменді елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне бағыт алуда. Бұл педагогика тарихы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр, себебі, білім беру жүйесі өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарды, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болды.

Мұғалімдердің алдына қойылып отырған басты міндеттерінің бірі – оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және жаңа педагогикалық технологияларды меңгеру.

Педагогикалық технология – мұғалімнің кәсіби қызметін жаңартушы және сатыланып жоспарланған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекет жиынтығы. Педагогиялық технологиядағы басты міндет – оқушының оқу-танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толық жету.

«Сабақ беру жай ғана шеберлік емес, ол жаңадан жаңаны табатын өнер» деп Ж.Аймауытов айтқандай бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа технологияларды пайдалану тәжірибеге еніп, нәтижелер беруде.Бұлар оқушының жеке қасиетін аша отырып, азамат етіп тәрбиелеумен қатар оқушының танымдық күшін қалыптастыру және білімін кеңейтуге, тереңдетуге жағдай жасайды.

«Жүз рет естігеннен, бір рет көрген артық» деген сөздерді ескере отырып,сабақтарымызда мүмкіншілігіне қарай инновациялық технологияны пайдаланып отырсақ оқытушының ұтары мол деп ойлаймын. Тек оларды тиімді, жүйелі түрде қолдану оқытушының шеберлігіне байланысты әр қилы жүзеге асырылуы мүмкін.

«Инновация» термині ағылшын тілінің «innovation» деген сөзінен шыққан, аудармасы «жаңашылықты енгізу».

Инновациялық оқыту – қазіргі кезеңдегі әлеуметтік, мәдени ортадағы инновациялық өзгерістерді жете қарастыратын үрдіс және оқу, білім беру әрекетінің нәтижесі.

Білім беру жүйесіндегі инновациялық технологиялар:

• Жобалау технологиясы;

• Саралап даралап оқыту;

• Дамытаоқытутехнологиясы;

• Модульдікоқытутехнологиясы;

• Сын тұрғысынанойлаудыдамыту;

• Сатылайкомплекстіталдау;

• Деңгейлепоқытутехнологиясы;

Менің білім берудегі алға қойған мақсатым: «Оқушылардың шығармашылық қабілетін арттыру».

Біз ұстаздар қауымы қандай болмасын жаңалыққа құлақ түре жүретініміз айқын. Жаңа технологияларды сабақта қолданудың тиімділігін қашан да жолға қоярымыз анық. Қазіргі кезде білім беру үрдісінде көптеген технологиялар қолданылады. Соның бірі «Жобалау оқыту» техногиясын басшылыққа алдым. Бұл бағдарламаның мені қызықтырғаны сол баланың өзі ізденіп, дәлелдеуі. Ол бұрын тыңдаушы болса, енді ізденуші, ойлаушы, өз ойын дәлелдеуші, ал мұғалім осы әрекетке бағыттаушы, ұйымдастырушы. Жобалық оқыту - жеке тұлғаға бағытталған білім берудің негізі туралы курсты 2010 жылдың 03-08.V. аралығында оқып сертификат алдым. Сол кезден бастап осы жобалап оқыту технологиясымен жұмыс жасап келемін.

«Естігенімді – ұмытамын, көргенімді – есте сақтаймын, өз істегенімді – меңгеремін».

Конфуций

Жоба- мұғаліммен ұйымдастырылған және оқушымен өз бетінше проблема шешудегі жүзеге асырылған іс-әрекеттер жүйесі.

Бұл технологиялық оқудағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеттері түбегейлі өзгереді. 

Жобалау технологиясын қолданудағы негізгі алдыға қояр мақсат – оқушылардың қызығушылық ынтасын дамыту, өз бетімен жұмыстарын жүргізу арқылы білімдерін жетілдіру, ақпараттық бағдарлау біліктілігін қалыптастыру және ойлау қабілетін арттыру арқылы әр түрлі қоғамдық ортада өзін-өзі көрсете білуге бейімдеу.

Егер оқушы жоба тақырыбын дұрыс таңдай отырып, жоспарлай білсе, оны дұрыс орындай алса – ол болашаққа дұрыс бейімделген тұлға болып қалыптасады. Әртүрлі жағдаяттарда дұрыс шешім қабылдай отырып, әртүрлі адамдармен тіл табыса отырып, әр ортада дұрыс бағыт-бағдар бере алады.

Жобаның тиімділігі – көзбен көріп, құлақпен естіп, есте сақтай отырып оқушыны ізденіске, іскерлік пен танымдық ынтаға, шығармашылық қабілетті жетілдіру арқылы түрлі мәселелерді шеше білуге, тапқырлыққа, жаңа ғылыми ізденіске жетелеуде.

Жобалау технологиясының негізінде – оқушылардың жұппен немесе топпен бірігіп дайындайтын шығармашылық жұмыстар жатыр

Технологиядағы жобаның түрлері:

• 
  Ғылыми жоба;
  
• 
  Шығармашылық жоба;
  
• 
  Ойын түріндегі жоба;
  
• 
  Ақпараттық жоба және т.б. түрлері бар.
  

21- ғасырда әлемдік білім беру жүйесінің дамуындағы негізгі басымдықтарының бірі – мектеп білімін жаңарту. Ол оқушылардың неғұрлым өз бетінше білім алып, оны іс жүзінде қолдана білу қажеттілігін тәрбиелеуге бағытталған.

Оқушылардың зерттеу жұмысын ұйымдастыру және жоба жұмысын жасауға мақсатты әрі жүйелі түрде бағыттау керек екені – бүгінгі күн талабы. Сондықтан да жобалау технологиясының тиімділігі күннен күнге артуда.

Таңғажайып балалар әлемін тереңірек танып, өз өмір тәжірибемнің, мейірімнің дәндерін қондыру – менің жұмысымның мәні. Балалармен жұмыс жасау үлкен бақыт. Себебі тек қана бала, ешнәрсеге де алаңдамай мейірімділікке сенеді, кішкентай алақанын менің алақаныма қойып, өз құпияларын айтып, маған сенім артады. Пәк көңіл балаларыммен ара-қатынас маған – қуаныш, шаттық сыйлайды, себебі мен оларға, олар маған керектігіне сенімдімін. Осы сенімнің болуы – әр педагогтың бақыты деп ойлаймын.

Бұл үшін маған еңбектену, педагогикалық шеберлік, біліктілік, білімділіккөп қажет болатынын түсінемін.Ештеңе істемеген адам ғана қателік жасамайды, ал қателескен жағдайда өз қателіктеріңді тәжірибе деп қараған жөн.

Өз сөзімді тұңғыш президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың "Еліміздің ертеңі - бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры - ұстаздардың қолында" деген сөзімен аяқтағым келеді.

1. 
   Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Жалпыға міндетті білім беру стандарты ,Алматы 2002 ж
   
2. 
   12 жылдық білім методологиясы. Журнал 2005-2006
   

4. «Қазақстан мектебі» журналы №11- 2009 ж.

5. Қожанова А.У. Жаңаша оқыту уақыт талабы. Ақтөбе 2003ж.

6. Педагогикалық технологиялар жүйесі,педагогикалық технология - белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы. Ә.Амангелдиев.

Білім жүйесінің үздіксіз білім беру үлгісіне көшуі білім беру технологиясын түбегейлі өзгертуді талап етеді.Ол талаптар әдістемелікәрекеттерді жинақтау, білім берудің әдістерін және тәсілдерін интеллектуалдандыру, жекелендіру, берілетін білімді жаңаша жүйеде қарастыру, оқу материалдарын шығармашылық түрде қабылдануын, оқу материалдарын қолданылатын оқу дидактикалық құралдарының ақпараттылығы және коммуникативтілігі, білім алушының жоғарғы сапалы білімділік қабілеттілігін және оқуға қызығу негізін қалыптастыруды көздейді. Мұндай көзделген мақсатқа оқытудың жаңа тәсілін пайдалану инновациялық технологияны ендіру арқылы жүзеге асырылады.

Білім – болашақ бағдары, кез-келген маман даярлайтын оқу орынның басты міндеттерінің бірі – жеке тұлғаның құзреттілігін дамыту. Құзірет – оқушының жеке және қоғам талаптарын қанағаттандыру мақсатындағы табысты іс-ірекеріне қажетті білім дайындығына әлеуметтік тапсырыс. Құзреттілік – оқушының әрекет тәсілдерін жан-жақты игеруінен көрінетін білім нәтижесі.

Бүгінгі таңда қай пән болса да білім беріп қана қоймай, оқушының өз бетімен ізденісін, шығармашылығын дамытуды талап етуде. Оқу орындарындағы әрбір оқушыны жеке тұлға етіп тәрбиелеу үшін, білімі мен білігіне сай келетін оқыту бағдарламасын таңдай отырып, олардың жеке шығармашылық мүмкіндіктерін дамыту керек. «Мұғалім –өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, оқуды ізденуді тоқтатса, оның мұғалімдігі де жойылады», деген К.Д.Ушинский. Ең бастысы сабақты түрлендіре отырып, шәкіртті қызықтыра білу, жаңаны көрсету, өз ойын ашық айтуға жетелей отырып ойланта білу керек.

Білім берудің даму бағытын айқындайтын 50-ден астам технологиялар бар. Кез-келген әдіс-тәсілді қолдануда оқытушы өз шығармашылығын еңгізіп, нәтижеге жетеді. Оқытуда жаңа технологияны қолданудағы негізгі ерекшелік-оқушылардың ой-өрісінің еркін дамуына, жан-жақты білім алуына мүмкіндік береді.

Оқушылардың қабілетін, ақыл-ойын дамытуға септігін тигізетін американ философы, педагог Д.Ж. Дьюн негізін қалаған проблемалық оқытудың да өзіндік ерекшеліктері бар. Бұл әдісті қолданғанда мұғалімнің тікелей басшылығымен негізінен оқушыға қайшылықтар тудыру, одан шығу жолын қарастыруда түрлі көзқарастардың болуына қалыптастыру, талдау, шешімдер қабылдау, яғни бір сөзбен айтқанда шығармашылық қабілеттерін дамытуға зор ықпал етеді.

Оқушылардың ойлау белсенділігін арттыруда, теориялық білім көзін жетілдіру мақсатымен, оны жеткізуді де есте сақтау үшін сабақта кестелер сыздыру, тест сұрақтарын құрастыру да өз бетінше ізденуге мүмкіндік береді.

Сабақта әртүрлі карточкалар, көрнекіліктерді тиімді пайдалану, газет журнал жаңалықтарын, дұрыс қолдану арқылы оқушыларға көп нәрсені үйрете аламыз. Заман ағымына сай күнделікті сабаққа видео, аудио қондырғылар мен теледидарды, компьютерді, интерактивті тақтаны қолдану айтарлықтай нәтиже береді. Мұндай қондырғылар оқушылардың қызығушылықтарын арттырып, зейін қойып тыңдауға және алған мәліметті нақтылауға мүмкіндік береді. Сөйтіп күнделікті сабақтарды тек бір сарынды әдіс-тәсілдермен емес, түрлендіріп өткізсек, білім сапасын жақсартуға пайдасы тиеді.

Осындай әдіс – тәсілдер арқылы сапалы білім беріп, бәсекеге қабілетті 50елдің қатарына енуге өз үлесін қосатын тұлға қалыптастыруға сенімім мол. Осыған орай, сабақ өткізу барысында әр тақырыпты түсіндірудің, оны оқушы санасында қалыптастырудың өзіндік ерекшеліктері жүйеленсе. Мұғалімдер арасында пікір алмасу, сұхбат, семинар жұмыстары кеңінен қамтылуы, «Қазақстан-2030» бағдарламасы талаптарына сай, тәуелсіз мемлекетіміздің тірегі боларлықтай терең білімді саналы да тәрбиелі жастарды оқытуда мазмұны жаңартылған әдістерді еңгізу қажет.

Халқымыздың «Білікті – бірді, білімді – мыңды жығады» деген ұлағатты сөзін, білімнің шындығында да баға жетпес үлкен рухани қару екендігін, тек рухани қару ғана емес, сонымен қатар аса зор өндіргіш күш екенін ол терең түсінді. Расында да, білімнің қуатына тең келетін басқа идеялық – рухани күш, қуат көзі жоқ екені баяғыдан белгілі. Сондықтан да, күллі әлемдік жаңа идеология ең алдымен білім күшіне арқа сүйейді. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстанның білімге негізгі басымдық беріп отырғандығы басты себебі содан. Өйткені, білім - тек ғылымның іргетасы ғана емес, сонымен бірге тасы өрге домалаған еңсесі биік елдермен терезесі тең мемлекет болудың күретамыры, ел дамуының алтын арқауы. Білім бар жерде даму, жетілу, кемелдену үрдісі бір сәтке толастамайды. Табыстың көзі, жақсы өмір сүрудің түп қазығы білімде жатқанын ұлы Абай да жақсы айтқан: «Балаң білімді, парасатты болсын десең, малыңды аяма», - дейді ол. Білім – қоғамды әлеуметтік – мәдени, ғылыми үрдіспен қамтамасызететін жоғарғы құндылық. Болашақтың бүгінгіден нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамы алға апаратын күш те білімде ғана.

Бүгінгі таңда кәсіптік білім беру жүйесінің басымдылығы – халақаралық білім нарығында бәсекеге қаблетті мамандарды даярлау сапасын арттыру. Яғни, адамды үздіксіз білім алуға, еңбек процесіне даярлау, бағыттау. Осыған орай еліміздің ертеңінің тізгінін ұстар, өзіне сенімді, Отанымыздың әлеуметтік-экономикалық дамуына өз үлесін қоса алатын, жан-жақты дамыған, білімді тұлғаны дайындап, тәрбиелеу – аса жауапты қоғамдақ міндет.

Болашақ бүгіннен басталады. Бүгіннен әрекеттенсек, ертеңіміз жарқын болары сөзсіз. Жаңа тұрпатты ұстаз жауапкершілігін сезіне білу, білім сапасын дамыту-біздің басты мақсатымыз.

Қорыта келе, білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше, сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияның негізгі ерекшеліктерін ескере отырып, әдіс-тәсілдерді пайдалану оқушылардың шығармашылық қабілетінің дамуына көмек беріп, білім сапасын арттыруда басты негіз болып табылады. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің өзін-өзі дамыту, оқу-тәрбие сапасын арттыруға мүмкіндік береді. Әр сабаққа мұғалімнің үлкен жауапкершілікпен қарауы-алдындағы әр оқушының өмір баспалдағының дұрыс қалануына септігін тигізеді. Білім беру жүйесінде жаңаша қарау, білімніңсапасы мен тиімділігін қалыптастыру заман талабы.

Әдебиеттер

1. 
   Садыков Т.С., Абылкасымова А.Е. Методология 12-летнего образования. – Алматы, 2003. – 126 с.
   
2. 
   Абылкасымова А.Е., Ушуров Е.А., Омарова Р.С. Развития системы общего среднего образования в современном мире. - Алматы, 2003.
   
3. 
   Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2011 жылдың 28 қаңтарындағы «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» атты Қазақстан халқына жолдауы // Егемен Қазақстан. - 2011, қаңтар - 29. - №29-30.
   

Под одним из наиболее общих определений культуры понимается совокупность производственных, общественных и духовных достижений людей [1].

Доброхотов А.Л. дает следующее описание феномена культуры: "Как историческая форма, культура всегда существует в виде конкретного локального симбиоза технологий, поведенческих ритуалов и обычаев, социальных норм, моральных и религиозных ценностей, мировоззренческих построений и целеполаганий. Цельность этой системе придает как сумма объективированных продуктов культуры, так и ее «язык», т. е. относительно понятная в рамках данной культуры знаковая метасистема" [2].

Культура обладает специфическими механизмами своего порождения, оформления в знаковой системе, трансляции, интерпретации, коммуникации, конкуренции, самосохранения, формирования устойчивых типов и их воспроизведения в собственной и инокультурной среде.

Вхождение в культуру (инкультурация) может «автоматически» обеспечиваться механизмами культуры, но может также быть проблемой, требующей моральных и творческих усилий. Не случайно особую роль в культуре играет система образования, поскольку культурное наследие не воспроизводится само собой и требует сознательного отбора, передачи и освоения. При этом культура не только поощряет и закрепляет необходимые для нее качества, но и выступает как репрессивная сила, осуществляющая при помощи системы запретов различение «своего» и «чужого» [Там же].

Исходя из этого, Романов В. Н. выделяет две формально противоположные задачи культуры: поддержание статики общества, благодаря сохранению и воспроизведению традиции, и обеспечение его динамики, благодаря творческим инновациям. Для этого культура создает в себе сложные многоуровневые системы, позволяющие снимать противоречия индивидуума и общества, старого и нового, своего и чужого, нормативного и ситуативного. В этом отношении культуру можно определить как информационную сверхсистему, которая обеспечивает обратную связь со средой при сохранении фонда исторической памяти [3].

Любая состоявшаяся культура непонятна «извне», т.е. ее нормы, ценности, язык, символы, мировоззренческие схемы требуют расшифровки, если эта культура в прошлом, или благожелательного диалога, если это — современная культура. Последнее особенно важно в свете современного процесса глобализации культуры [2].

В качестве одного из способов ознакомления с культурой изучаемого языка и развития у обучающегося умения понимать менталитет исследуемого этноса можно предложить сочетание уроков языка и живописи, что поможет, на наш взгляд, "расшифровать" нужные "мировоззренческой схемы". Одной из удобных тем в этом отношении является символика цвета в различных национальных культурах.

Символ в целом - это элемент и инструмент культуры, поэтому, в одних случаях культура в целом трактуется как символическая реальность, в других — вырабатывается методология "расшифровки" того смысла, который бессознательно был придан объекту культуры, в третьих — символ изучается как сознательно творимое сообщение культуры, и в этом случае интерес представляет как поэтика его создания, так и механизмы его восприятия [5].

В отличие от образа, символ не самодостаточен и «служит» своему денотату (предмету), требуя не только переживания, но также проникновения и толкования. Наиболее проблематичным остается понимание символов культуры, лишенных прямой эмблематичности: такими могут быть художественный образ, миф, религиозное или политическое деяние, ритуал, обычай и т. п. [Там же]. Последнее обуславливает необходимое приложение "моральных и творческих усилий" со стороны обучающегося.

Известно, что в отличие от понятия, для которого однозначность является преимуществом (по сравнению, например, со словом естественного языка), сила символа в его многозначности и динамике перехода от смысла к смыслу. В отличие от аллегории и эмблемы, символ не является иносказанием, которое снимается подстановкой вместо него прямого смысла: смысл символа не имеет простого наличного существования, к которому можно было бы отослать интерпретирующее сознание. В отличие от притчи и мифа, символ не предполагает развернутого повествования (нарративной формы) и может иметь сколь угодно сжатую форму экспрессии. В отличие от метафоры, символ может переносить свойства предметов и устанавливать те или иные их соответствия не для взаимоописания этих предметов, а для отсылки к "неописуемому". В отличие от знамения, символ не является знаком временного или пространственного явления сверхприродной реальности, поскольку допускает наличие бесконечно большой дистанции между собой и своим интенциональным предметом [Там же].

Язык как промежуточный мир можно уподобить очкам с цветными линзами. Если у одного человека линзы розовые, он видит все в розовом цвете, голубые - в голубом, но очертания предметов для всех будут одинаковые.

Исходя из американских исследований психологического восприятия цвета во многих этнических культурах не смотря на их разительные отличия между собой отмечаются общие тенденции к восприятию различных оттенков красного, оранжевого, желтого и коричневого цвета как "теплых", а оттенков синего (голубого), зеленого и серого цвета как "холодных". Первые вызывают у человека чувство возбуждения, волнения, радости и иногда даже агрессии. Оттенки синего (голубого) и зеленого - ощущение спокойствия, умиротворения, чувства безопасности, а такие цвета как коричневый, серый и черный способствуют грустному настроению, меланхолии и депрессии [6].

Что касается словесного выражения цвета, то исследования американских ученых в области межкультурной коммуникации выявили, что в некоторых национальных языках нет слов, обозначающих зеленый или голубой, желтый или оранжевый цвет. А в языке эскимосов для обозначения белого цвета имеется семнадцать слов, и все они передают различные оттенки снега [7].

Сравнительный анализ цветовой терминологии показывает, что во всех культурах прослеживается определенная неизменная тенденция ранжирования цвета в зависимости от субъективного их восприятия. Во всех языках имеются термины для черного и белого цвета, которым отводится первые места. Третьим по порядку называют, как правило, красный цвет, затем желтый или зеленый, или же оба вместе. Шестым и седьмым следуют синий (голубой) и коричневый соответственно. Замыкающими цветовой ряд, но не имеющими между собой какой-либо строгой последовательности, являются серый, оранжевый, розовый и фиолетовый цвета. На психологическое воздействие и восприятие цвета могут оказывать влияние и эмоциональные коннотации, которые в сочетании с фигурой и формой предмета усиливают восприятие определенного цвета. Так, например, бумажная фигура в форме яблока или сердца оранжевого цвета может казаться даже красноватой по сравнению с геометрически строгой фигурой, вырезанной из того же цвета бумаги [6].

Различие в видении цвета также может обуславливаться и природным ландшафтом и средой обитания человека. Житель тропических дождевых лесов иначе видит и воспринимает зеленый цвет, нежели житель пустынной области. Один и тот же предмет может казаться оранжевым или красным по цвету людям даже находящимся в совершенно одинаковых условиях.

Установлено, что цветовая терминология, цветовые предпочтения, сочетания и символика культурно обусловлены и могут меняться в зависимости от места и времени. Сравнительно-культурный анализ восприятия цвета, проведенный среди американцев и японцев выявил, у этих двух наций по сути совпадают представления о "теплых" и "холодных" тонах. Однако в японской культуре оттенки синего (голубого) и зеленого цвета имеют положительную коннотацию, в то время как красный и пурпурный - отрицательную. В американской культуре красно-желто-зеленая гамма воспринимается положительно, а оранжевый и красновато-пурпурный оттенки отрицательно.

В западной культуре для словесно-художественной передачи утреннего рассвета употребляется черный цвет, в других же культурах для этой цели употребляют термины белого, лилового и золотого оттенков [7].

Во многих национальных языках содержатся метафоры с цветовым лексическим компонентом: "позеленеть от зависти" (рус., англ.), "feelingblue" букв. "чувствовать себя синим" в значении "хандрить" ((англ.), "lookblue" "иметь унылый вид" (англ.), "blackrage" (англ., букв. "черная ярость"), т.е. "приступ сильного гнева" и т.д. При переводе текстов идиом с цветовым лексическим компонентом невозможно употребить тот же цветовой лексический компонент на языке перевода, так как на языке оригинала названный цвет уже теряет символическую ассоциацию.

Изучая же иную культуру и язык, его архетипические, словесно-художественные и фольклорные традиции и образы иной культуры учащийся учится воспринимать мир глазами носителя этой культуры и понимать ее истоки.

Исследователь изустных народных традиций Гулыга А.В. считает, что "устная народная традиция - это гигантский аккумулятор культуры" [8, с. 98], а ученый Гусев В.Е. изучая художественную культуру устного творчества определяет ее как "своего рода поэтическую историю народа, которая выполняет образовательно-воспитательную функцию, формирующую историческое сознание народа и вместе с тем развивающую эстетическое восприятие им своего исторического прошлого" [9, с. 122-123].

Имеющиеся в паремиологическом фонде любого национального языка идиомы с цветовым лексическим компонентом также можно отнести к устным народным традициям, сохранившим элементы истории и древней цветовой картины мира.

Немало примеров, отражающих своеобразие культуры можно привести в казахском языке. Образование сравнительных прилагательных со значением цвета в в казахском языке происходит с помощью усилительной частицы, состоящей из начального слога слова-цветообозначения и согласной "п" присоединяемых к основе слова (например, аппақ, сап-сары, қып-қызыл). Сами по себе эти образования не несут какой-либо коннотации, а только лишь деннотацию более интенсивного по тону цвета. Однако по отношению к прилагательному "как" не допускается никакая усилительная денотация, так как в народном представлении ничто не может быть более интенсивным по цвету, чем Небо, олицетворяющее собой божество Тенгри, которое зачастую в народной устной традиции обозначается словом или словом-компонетом "как". Дозволительно лишь "приблизиться" по цветовой насыщенности к небу: "как-пен-как" в значении "такой же голубой, как небо" [10, с.314-336]. Воспитательная функция данной народной традиции очевидна.

Немало примеров положительной и отрицательной коннотации цветового лексического компонента можно найти в английском языке. Носители англо-американской культуры придают большое значение самой лексеме "colour" (цвет). Данный цветовой компоннет передает значение твердости, решающего влияния (например, Don'tallowyourfriends' opinionstocolouryourjudgement. — Не позволяй суждениям друзей влиять на твоё собственное мнение; Inallthesecasesitisthemotivethatcolourstheact. — Во всех этих случаях оценку поступка целиком определяет его мотив); или же передает значение пораженчества (lowerone'scolours // strikeone'scolours - сдаваться, покоряться, признавать себя побеждённым) и др.

Сочетание черного и белого в словесном выражении передает значение крайности, (н-р, inblackandwhite - от крайности к крайности), четкости и определенности (н-р, inblackandwhite чёрным по белому) и т.д.

Все основные цветообозначения в англо-американской культуре содержат положительную или отрицательную оценку происходящему. Например, bluefear в значении "паническое состояние, паника; сильный испуг, жуткий страх", bluestudy - "мрачные раздумья, тяжёлые мысли"; outofthered - "приносящий прибыль", inthered - и "влезший в долги"; intheblack - без убытков, с положительным сальдо и т.д.

Лексический компонент "green" (зеленый) часто присутствует в английском устном народном творчестве и в частности в народных сказках. Помимо того, что он имеет, в основном, положительную коннотацию, в представлении англичан данный цвет является атрибутом мистических образов и божеств. К примеру, в английском фольклоре можно встретить упоминание о "Зеленом человеке", так в древние времена называли бога урожая. Его образ всегда связывался с опьянением (физическим или духовным). Считалось, что если употребить напиток, приготовленный из плоти этого бога, то тем самым можно принять в себя его дух.

Еще один персонаж английского фольклора - Зеленый туман - бестелесный образ, который в народных поверьях связывался с приходом весны и возвещал о ней своим появлением. Истории, связанные с Зеленым туманом, как правило, содержат сюжет об отделяемой душе, где жизнь связывается с каким-то внешним объектом, например, цветком.

Другие "зеленые" персонажи - это "зеленые дети", олицетворяющие природу, или "зеленые дамы" - древесные феи, обитающие на деревьях, феи-"зеленушки" [11] и др.

Знакомство с иной культурой через национальную символику цвета способствует познанию изучаемой этнокультуры, пониманию особенностей менталитета, воспитанию уважительного отношения к ее представителям и обогащению внутреннего духовного потенциала изучающего в целом.

1. Ожегов С.И. Толковый словарь русского языка.

2. Доброхотов А.Л. История культуры в кн.: Антология исследований культуры. СПб., 1997.

3. Романов В.Н. Историческое развитие культуры. Проблемы типологии. М.,1991

4. Пелипенко А.А., Яковенко Г.Г. Культура как система. М., 1998.

5. Символизм как миропонимание. М., 1994.

6. Ralph Merrill Evans. The Perception of Color.1974.

7. Samuel J.Williamson, Herman Z.Cummins. Light and Color in Nature and Art.1983

8. Гулыга А.В. Эстетика истории. М.,1974.

9. Гусев В.Е. Эстетика фольклора. Л., 1967.

10.Жубанов Е., Ибатов А. (А-А). «Анализ этимона Тa?ірі – «Всевышний»: (опыт ретроспективного подхода). – C. 314-336// В кн.: Проблемы этимологии тюркских языков. – Алматы: ғылым, 1990. – 400 б.

11. Алексеев Э. Е. Фольклор в контексте современной культуры. М., 1988.

Оқушыда жалпы адамзаттық құндылықтар мен адамның айналадағы дүниемен жеке тұлғалық қатынасын (этикалық, эстетикалық, адамгершілік тұрғысынан) тәрбиелеу мақсатын халқымыздың мәдени рухани мұрасының, салт-дәстүрінің озық үлгілерін оның бойына дарыту арқылы жүзеге асыруға болады. Осымен байланысты бағдарлама халқымызға тән әдептілік, қонақжайлық, мейірімділік, т.б. сияқты қасиеттер, табиғатқа деген қарым-қатынасындағы біздің халыққа тән ерекшеліктер. Жас ұрпақ өз халқының мәдениетімен, асыл мұраларымен ұлттық әдебиеттер арқылы танысып келеді. Халық ойынды тәрбие құралы деп таныған. Ойынды сабақта қолдану оқушылардың ой-өрісін жетілдірумен бірге, өз халқының асыл мұраларын бойына сіңіріп, кейінгі ұрпаққа жеткізе білу құралы.

Бірақ оны жүргізуге арналған нақты әдістемелік құралдар жоқтың қасы. Зерттеу жұмысында орыс тілінде жазылған әдебиеттер қолданылды. Соның нәтижесінде қазіргі таңда тақырыптың өзектілігі туындап отыр.

Халық педагогикасының адам, отбасы, өскелең жас ұрпақты тәрбиелеу туралы арман-мақсаттарын, орныққан пікірлерін, ұсыныстарын қамтып көрсететін педагогикалық идеялар мен салт-дәстүрлері өткен мен қазіргінің арасындағы байланысты көрсетеді.

Ол тарихи даму барысындағы әлеуметтік мәні бар ақпаратта (білім, білік) т.б. жиналып, ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырады.

Ең алдымен, халық педагогикасы өскелең ұрпақтың еңбек пен өмір сүру бейнесінің негізі болып, оларды келешектегі қызметіне дайындайды. Біздің халықтық педлагогикада еңбек тәрбиесі өте ертеден бастау алады. Ертеден келе жатқан еңбек тәрбиесінің әдіс-тәсілдер құралы, сөз жоқ, еңбек болып табылады.

Еңбек адамның қалыптасуы мен тәрбиеленуінде бір ұрпақтан екінші ұрпаққа өмірлік тәжірибе береді және халықтың даму барысында шешуші роль атқарады. Еңбек ету кезінде адамның ,халықтық педагогиканың ең бір көне тиімді құралдарының біріне ойын жатады. Ойын арқылы бала қоршаған ортаны өз бетінше зерделейді.

Сөйтіп, өзінің өмірден байқағандарын іске асырып, қоршаған адамдардың іс-әрекетіне еліктейді.

Соның нәтижесінде өзі көрген жағдайларды отбасылық тұрмыс пен қызмет түрлерін жаңғыртады. Мәселен, қазақтың ұлттық ойындары: «Бәйге», «Көкпар», «Алтын сақа», «Хан талапай», «Қыз қуу», «Тоғызқұмалақ» т.б. балалардың еңбекке деген қарым-қатынасы мен қабілеттерін арттырады.

Ойын дегеніміз – адамның ақыл-ойын дамытатын, қызықтыра отырып ойдан-ойға жетелейтін, тынысы кең, алысқа меңзейтін, қиял мен қанат бітіретін ғажайып нәрсе.

Ойын үстінде бала бейне бір өмірдің өзегіндей қуаныш, реніш сезімінде болады. Бірақ одан ойын екенін білмейді деген түсінік тумайды. Сондықтан шындықтағыдай «сөйтейік, бүйтіп көрейік» деуі, олардың «ойынды ойын» деп түсінуінен. Бұған байланысты ойын туралы жасалатын тұжырым мынау:

а) ойын- тәрбие құралы арқылы, ақыл-ойды кеңейтеді, тілді ұстартады, сөздік қорды байытады, өмірді танытып, сезімді кеңейтеді.

ә) ерік және мінез қасиеттерін бекітеді, адамгершілік сапаны жетілдіреді.

б) ұжымдық сезім әрекеттері өсе түседі.

в) эстетикалық тәрбие беру құралы

г) еңбек тәрбиесін беру мақсаттарын шешуге мүмкіндік береді.

д)дене күшінің жетілуіне көмектеседі.

Демек ойын баланың көңілін өсіріп, бойын сергітіп қана қоймай, оның өмір құбылыстары жайлы таным – түсінігіне де әсер етеді. Балалар ойын арқылы тез тіл табысып жақсы ұғысады, бірінен-бірі ептілікті үйренеді. Ойын үстінде дене қимылы арқылы өзінің денсаулығын нығайтады. Халқымыз ойындарға тек балаларды алдандыру, ойнату әдісі деп қарамай, жас ерекшеліктеріне сай олардың көзқарастарының, мінез-құлқының қалыптасу құралы деп те ерекше бағалаған.

Қазір бізге жеткен ұлт ойындарымыз: тоғызқұмалақ, қуыршақ, асық ойындары. Қазақтың көне жыр – дастандарында ұлттық ойындар балаларды тәрбиелеуде ерекше орын алғандығы айқын көрінеді. Мәселен, «Қобыланды», «Алпамыс», «Ер Тарғын» сияқты эпостық жырларда елін сүйген батырлардың, жұртшылық сүйіспеншілігіне бөленген ер жігіттердің ең алдымен ұлттық ойындарда сайысқа түсіп, одан кейін көп кісі қатысқан ойын-сауықтарда өздерінің мергендік, палуандық, шабандоздық шеберліктерін көрсеткендіктері айтылады. «Домбырамен күй шерту», «Аттың құлағында ойнау», «Аударыспақ», «Күлкі ойыны», «Балалар ойыны», «Ақ сүйек», «Тоғызқұмалақ», «Жұмбақ айтыс», «Асық ойнау» өте ерте заманда пайда болып, біздің ата-бабаларымыздың ұлттық ойындарының ғасырлар бойы өмір сүргендігін айқын көрсетеді. Балалардың жиі ойнайтын «Ақсүйек» ойыны байқағыштыққа, қырағылыққа, батылдыққа, ептілікке, шапшандыққа баулиды. Ақыл-ойын дамытатын «Он бір қара жұмбақ» деген тәжірибелік маңызы зор тағы бір ойынның түрі бар. Оның басты ерекшелігі есеп сұрақтарын қою арқылы баланың ойлау қабілетін дамытады. Бөбектерді тәрбиелеуде де ұлттық ойындардың берері мол. «Санамақ», «Жылдам айт», т.б. тартымды ойындарды үйрету, тіл өнеріне негіз салады деп есептелген. Балалар негізінен ойын үстінде бір-бірімен тез тіл табысады. Ойынына қарап баланың психологиясын аңғаруға болады.

Қазақтың ұлттық және спорттық ойындарының да өзіндік тарихы, даму жолдары, қалыптасу кезеңдері бар. Қазіргі кейбір тарихи деректерге қарағанда, бізге жеткен ұлт ойындарының біразы сонау көне заманнан басталады. Демек: Қазақстан жерінде қалыптасқан алғашқы құрылыс халқымыздың ұлттық ойындарын да туғызған. «Бес тас», «Асық»,»Садақ ату», сияқты ұлт ойындары шамамен алғанда осыдан бес мың жылдар бұрын ойналғандығы жайында айта келіп ағылшын ғалымы З.Маккей «Бұл ойындардың барлығы дерлік Азия елдерінде тайпалы одақтардың арасында тарағанға ұқсайды» - дейді.

Бұл ретте ойындардың мәні өте зор. Оларды қолдану негізінен дене тәрбиесі сабақтарында, спорттық жарыстар, серуендер кезінде жүзеге асады. Орайы келсе тіл дамыту мен көркем әдебиет сабақтарында да пайдаланған жөн. Себебі осы пәндерде санаға көбірек салмақ түседі. Сондай кезде өтетін тақырыпқа байланысты қимыл – қозғалыстар, жаттығулар, жаңылтпаштар, дене тәрбиесі, сергіту уақыттарын ұйымдастырса, баланың денесі ширап, көңілі көтеріліп, сабақ материалдарын қабылдау сапасы да артады. Балалар ойын барысында еркін тапқырлық әрекет байқатады, сезіну, қабылдау, ойлау, қиялдау, зейін қою, ықылас, ерік және т.б. түрлі психикалық түйсік пен сезімділікке тәрбиеленеді.

Халық ойынын көп ойнаған, халық фольклорынан мол сусындаған бала сол халықтың тынысымен дем алатыны және сол ойындар арқылы өз халқының салт – дәстүріне, туған жерінің географиялық жағдайына, яғни табиғат ерекшеліктеріне мән беріп өсері сөзсіз.

Балалар ойынында кейде өлең-тақпақтар жиі кездеседі. Ол өлең-тақпақтардың негізгі мақсаты тапқырлыққа, шапшаңдыққа, ептілікке баулу, қиялына қанат беріп,ойын ұштау, өз бетімен іскерлікке, қысылған жерде дұрыс шешім қабылдауға тәрбиелеу.

Бұған қоса кез-келген ойынның аяғында жеңу бар да, жеңілу бар. Жеңгендер әрі қарай өз биігінде қалуға тырысса, жеңілгендер айып тартады. Ол көбінесе тақпақ айту, ән салу, би билеу түрінде болады. Бұдан қай ойынның да түпкі нысанасы - балалардың бойында өнердің, білімнің, тәрбиенің нұрын себу, өлең, тақпақ айтуға төселдіру екенін аңғару қиын емес.

Жалпы ойынның қандай түрі болмасын, атадан балаға, ұрпақтан- ұрпаққа ауысып отырады. Халық ойындары өмірлік қажеттіліктен туады да, психологиялық жағынан денсаулық сақтауға негізделеді. Тапқыр да алғыр, шымыр да епті, қайратты да қажырлы бала өсіруді армандамайтын отбасы жоқ. Демек ойынның өзі бала үшін біліктің, тәлімнің қайнар көзі болып табылады.

Әдебиеттер

1. Б.Төтенаев / «Қазақтың ұлттық ойындары» / Алматы, 1994ж.

2. Қазақтың ұлттық ойындары, Тілашар қазақ халқының ауыз әдебиеті.

3. Г. Смағұлова./ Бала мен балабақша - Ребенок в детском саду / 2008. - №2. - С. 11-12 б.

4. С. Қ. Қалиев./ Білім беру жүйесіндегі этнопедагогика / Этнопедагогика в системе образования. - 2006. - №3.

5. А.Алекторов / «О рождении и воспитании детей киргизов, правилах и власти родителей» / Орынбор, 1891г.

6. Е.Сағындықов / «Ұлттық ойындарды оқу-тәрбие ісінде пайдалану»/ Алматы, 1993ж.

ТАРИХ ПӘНІН БЕРУДЕГІ МӘСЕЛЕЛЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
Жұмагелдиев Н. С. (Ақтөбе)
Қазіргі қоғамда өзекті мәселелердің бірі – әлеуметтік, экономикалық өзгермелі жағдайларға өмір сүруге дайын болып қана қоймай, сонымен қатар оны жақсартуға игі ықпал ететін жеке тұлғаны қалыптастыру.

Бүгінгі тарихты оқытудағы басты мақсат дүниежүзілік дамудағы адамзаттың орны жоғары екендігін, ол жасаған бүкіл әлемдік құндылықтарды білетін, оларды өз Отаны – Қазақстанның дамуы үшін пайдалануға ынталы, жан-жақты жетілген, өзінің тарихы тамырларын, қоғамдағы орнын түсінетін белсенді азаматарды қалыптастыру. Бүгінгі заман талабын орындауда өзге пәндердің ішінде Қазақстан тарихы пәнінің алар орны ерекше деп айтуға болады. Себебі, өз тарихын, шежіресін біліп өскен баланың туған еліне деген махаббаты сарқылмайды.

Осыған орай өзім сабақ беретін 5-11 сыныптарда осыған сәйкес өз тобымда ұйымдастырылған іс – әрекетті Америкалық парламенттік форма(АПФ) жүйесіне икемделген «Пікірсайыс технологиясы», Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдовтың «Дамыта оқыту технологиясы», В.Ф. Шаталовтың «Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы», Ж. Қараевтың «Деңгейлеп оқыту технологиясы», М.М. Жанпейісованың «Модульдік оқыту технологиясы» т.б. технологияларының элементтерінің жиынтығы оқытудың интерактивті оқыту технологиясының әдіс – тәсілдерін қолдану арқылы оқушылардың білім сапасын арттыруға ықпал жасаймын. Ең алдымен әрбір сабақтың өтуіне мұғалім үшін әдістемелік көмек технологиялық карта жасаймын.

Қазіргі нарықтық экономика шарттарында жастарда бәсекелестікке қабілеттілігін дамыту мақсатымен қоғамдық – тарихи сабақтарын жүрізу барысында пікірсайыс технологиясын қолдану қажет. Жаңаша оқытудың коммуникативті пікір алмасу түрі оқушының жетекшілік позициясын нығайтып, сыныпта ашық өзара қатынастарды қамтамасыз етіп, бірлесіп алуда жауапты іс-әрекет жасауға мүмкіндік береді.

Қазіргі кегдегі негізгі мәселе мынада, оқушылар Қазақстан тарихы пәнін «зеріктірерлік», «қызықсыз», бытысқан» деп санайды. 2012 жылы «Алтын белгі» медалін алуға үміткерлердің талайы нақ осы отандық тарих жөніндегі «өкінішті» сұрақтардан «омақасқаны» көп жайды аңғартады» деген еді. Бұл нақты дәлелдер — негізінде ең алдымен, тарихшылар тарапына айтылған өте әділ және ауыр сын. Енді осыдан қорытынды шығарып, кемшілікті жою жолдары:

Ең алдымен тарихи білімді қалайша ескірген оқу-әдістемелік жүйеден бүгінгі уақыт талабына сай өзгертуге болады? Ол үшін ең алдымен жоғары оқу орындарындағы тарихи білім жүйесін түбегейлі өзгерту қажет. Онсыз Елбасының сынында айтылып жүрген мәселелерді шеше қою қиын. Жоғары тарихи білімнен бастау керектігін бекер айтып отырған жоқпын. Жалпы білім беретін орта мектептердегі білім мазмұнына өзгеріс жасау үшін алдымен олары білетін, түсінетін маман даярлап алуымыз қажет. Ал ондай мамандар ЖОО-да дайындалатыны белгілі. Ал бізге бүгінгі таңда белгілі болған феноменология, этнометодология сияқты жаңа методологиялық бағыттарды, тіптен функционализм, позитивизм сияқты дәстүрлі методологиялық бағыттарды да негізге ала отырып зерттеу және жазу әлі де болса қолға алынбай келеді. Бұлармен қатар өркениеттілік, экономикалық детерменизм, бихевиоризм, транзитология және т.б. макротеориялар да көп жағдайда ескеріле бермейді. Тарихты оқыту мазмұны мен пішінін өзгерту барысында осыларды ескерген дұрыс. Бұл — бір.

Екіншіден, жалпы білім беретін орта мектептерге арналған тарих пәндеріне бөлінген сағат сандары әртүрлі себептермен кеңестік кезеңдегімен салыстырғанда біршама қысқартылып кеткен еді. Еліміздің бірінші Президенті оқу-тәрбие үдерісіндегі тарихи білімнің маңызын, жеке тұлғаны, азамат пен патриотты қалыптастырудағы орнын ерекше көрсетіп отырған бүгінгі күнде осы мәселе көлемінде ойланып, мүмкіндігінше оқу жоспарларындағы сағат санын көбейте түскен жөн. Бүгінгі таңда бір оқу жылында тарихтан сабақ беруге 6 және 11-сыныптарда 102-ақ сағат бөлінген. Оның 34 сағаты «Дүниежүзі тарихын», ал 68 сағаты «Қазақстан тарихын» оқытуға арналған. Ал осыған дейін 7-9-сыныптарда бұл екі пәнге 51 сағаттан бөлінген болатын, осы жылдан бастан 102 бөлінгенімен, дүние жүзі тарихынан сағат жетіспеушілігі байқалады. Бұл жағдай тарихты, әсіресе, Дүние жүзі тарихын дұрыс түсіндіріп оқытуға, оның Президенті көрсеткен тәрбиелік және танымдық міндеттерін орындауына мүмкіндік бермейді.Оқушылардың ҰБТ-ден тапсырылатын Дүние жүзі тарихын бір оқу жылында аптасында екі сағат оқытуға мүмкіндік беретіндей 68 сағатқа дейін көбейту қажет. Өйткені бүкіл әлем тарихын жетісіне бір сағатқа сыйдырып, меңгерту қыйынға соқтырары анық.

Үшіншіден, президенттік тапсырманы орындауды тарихтан білім берудің барлық, яғни орта мектептен бастап ЖОО-ға дейінгі сатыларында білім стандарттарын өзгертуден бастаған дұрыс. Өйткені білім мазмұнының негізгі тірегі осы стандарттар болып саналады. Сол стандарттарға негізделіп бағдарламалар, оқу жоспарлары жасалады, оқулықтар мен оқу құралдары жазылады. Тарих пәндерінің білім стандарттарын жасау барысында жоғарыда аталған дәстүрлі және жаңа методологиялық бағыттар мен методологиялық плюрализм ескерілуі қажет. Сонда ғана тарих «зеріктіретін», «қызықсыз», «бытысқан» түрінен арыла бастайды.

Сөзімнің соңында бүгінгі күнде әр мұғалім өзі оқытатан пәні бойынша ғылыми негіздерінің берілетін білімді жалаң баяндаумен шектемей, әр сабақты оқушы ойын баурап, болмыс, оқиға, тарихи өзгерістерге саналы қарайтындай, құбылыс сырын өз басынан кешкендей етіп дәрежеде өткізу.

Әдебиеттер

1. 
   Назарбаев Нұрсұлтан. "Қазақтың бүкіл тарихы – бірігу тарихы, тұтастану тарихы" // газ. “СарыарқаСамалы”, 1998. - №34 .
   
2. 
   Тарихбағдарламалары. Астана 2013ж.
   
3. 
   ӘбдіғұловаБ.Қ. Қазақстан тарихынан өздік жұмыстарға арналған тапсырмалар. А., Республикалық баспа кабинеті. 1997.
   

Міне, біз бүгін танысып отырған «Білім берудегі Кембридж тәсілдерінің теориялық негіздері» осы жоғарыда айтылған ұстанымды ұстайды. Яғни, мұндағы бала өзі ізденуші, бір-біріне үйретуші, ал мұғалім бағыт беруші, нұсқаушы. Бұл тәсілдің басқа технологиялардан ерекшелігі жеті модуль арқылы іске асады.

«Сабақ - оқытушының педагогикалық мәдениетінің айнасы», -деп А.Сухомлинский айтқандай, осы жеті модульдің ішінде өзімнің пәніме тиімдісі, жарыққа шығарары, баланың қызығушылығын оятары, білімін жетілдірері қайсы екен деп көп ойланғаным рас. Саралай келе әр сабақта бір немесе бірнеше модульді бірден қолдануға болатынын анықтадым. Бұл қолданыстан ұтылғанымнан ұтқаным көп болды.

Әйгілі зерттеуші Л.С.Выготскийдің «Дәстүрлі оқыту-бала дамуына тек қондырғы болып, дамуға стихиялы әсер етсе, яғни, «дамудың соңында жүрсе»,жаңаша оқыту-«дамытуды өзімен бірге ала жүреді» - деген болатын. Сондықтан тек дәстүрлі оқытумен шектеліп қалмай, мұғалім әрқашан ізденісте болып, өзіне және шәкірттеріне тиімді жақтарын қарастырып отыруы тиіс.

Әр мұғалім өз сабағының –көшбасшысы.Көшті қалай бастап алып жүрем десе де өз еркі. Ал көшті дұрыс бағыттай білу ол шеберлігіне байланысты.

Әр сабақта «сыни тұрғыдан ойлауды» қоса алып жүру де сабаққа деген бала қызығушылығын арттырарына көзім жетті. Сыни тұрғыдан ойлауды мен сабағымда қалай пайдаландым? Бұл жүйеде қойылатын сұрақтар проблемалы, ойлануды қажет ететіндей берілуі керек. Оқушы сондай сұраққа өз ойын, өз пікірін білдіре жауап беруге дағдыланады. Жаңа материалды талдауды үйренеді. Бағдарлама үш деңгейден тұрады. Оқыту мен үйретудің тәсілі мынау болып табылады:

1. Қызығушылығын ояту-жаңа сабақты түсіндіру кезіндегі үйрену процесі. Бұл бұрынғы білетін білім мен жаңа білімді ұштастырудан тұрады. Мысалы, 7-сыныптағы «Тортай мінер ақ боз ат» тақырыбында мен балаларға ақ боз аттар бейнеленген суреттер көрсетіп, бұны неге көрсетіп тұрғанымды сұрадым.Балалар өз ойларын айтып, шығарманың тақырыбы төңірегінде пікірлерін салыстыра отырып сөз қозғады.

Мұғалім:

- Тұлпарлар.

- Ақ аттардың суреттері.

- Қазақ халқының жеті қазынасының бірі – жүйрік ат.

Мұғалім:

- Қалай ойлайсыңдар, не себепті мен сендерге аттардың суреттерін көрсетіп тұрмын?

Б есімді оқушы:

- Бүгінгі өтетін сабағымыздың тақырыбы атпен байланысты шығар.

Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер арқылы оқытуда оқушылар бұрынғыдай тек тыңдап және көшіріп қана қоймай, белсенді әрекеттер атқарады. Ол белсенді әрекеттерге ойлау, оқу, сөйлеу, талқылау, жазу, пікірлесу, пікір таластыру жатады.

Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер арқылы оқытуда білім дайын күйінде берілмейді, ол тек белсенді әрекеттер арқылы ғана игеріледі, оқушылар өзара қоян- қолтық қарым -қатынаста болып, онымен бірлесе әрекет жасау, диалог құру. Өзімізге сыни тұрғыдан ойлауымыз керек. Зерттеу кезінде өткен сабақтарымда диалогтың маңызы үлкен екенін байқадым. Сабақта оқушылардың тақырып бойынша өз ойларын білдіруі, пікір алмасуы диалогпен жүзеге асты. Топтық әдісті қолданғанда оқушылардың бір- бірімен ақылдасуы, оны топтан біреуінің шығып айтуы, ал болжау әдісін қолданғанда оқушылардың мәтінде не туралы жазылуы мүмкін екендігі туралы өз ойларын да диалог арқылы көрсете білді.

2. Мағынаны тану - жаңа сабақты бекіту процесі. Бұл кезеңде оқушы жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс жасайды, тапсырмалар орындайды. Сынып оқушыларын жеміс – жидек салатын жасау әдісімен топқа бөлдім. Парта үстіне алма, алмұрт, апельсин, банан, йогурттың қиылған суреттерін тастадым, әр оқушы өз жанына жақынын таңдап алды.

- Араласыңдар, араласыңдар, - дей отырып оқушылардың орындарынауыстырып аламын. Оқушылар үнемі орын ауыстырумен болады. Мен:

- Жеміс салаты болыңдар, - деген кезде йогурттар айналасына бір алма, бір алмұрт, бір апельсин, бір банан жинап алу керек. Сол жиналған оқушылар бір үй топтары болып бір партаның басына жиналады. Жиналған оқушыларға «Тортай мінер ақ боз ат» әңгімесі бөлім – бөлімге бөлініп жазылған ресурстарды таратып беремін. Жеті минут уақыт белгілеп, сол уақыт арасында мәтінді оқып шығуды ұсынамын. Уақыт біткен соң алмалар, алмұрттар, апельсиндер, банандар, йогурттар қайтадан үй тобына оралып, өз бөліктері бойынша жалпы 10 минут ішінде талқылауды бастайды. Сонымен қатар олар идеяны жеткізіп қана қоймай, шешім табу үшін топқа сұрақ қояды және басқаларды сұраққа тартады. Әр топтан бір оқушы шығып ұжым алдында мәтін мазмұнын қысқаша баяндап береді.

3. Ой толғаныс - сабақты қорытындылау кезеңі. Осы кезеңде үйренуші не үйренгенін саралап, салмақтап, оны қандай жағдайда қалай қолдану керектігін үйренеді. Мысалы, бұл жерде балалар эссе жазды.Өз ойларын қағаз бетіне түсіріп, түйгендерін анықтады. Бұл модульдің нәтижесі көп болды.Атап айтар болсам,ой- пікірін ашық, еркін айту, бір-бірінің сабақ барысында қателіктерін айту, жақсы қасиеттерін үйрену, сабақ-білім естерінде көп уақытқа сақталады, сабақ барысында өзі талдайды, бір-біріне талап, өтініш, тілектерін білдіре алады.

Модулді ерекшелігі - оқушыларды топтап оқыту. Топтап оқытудың пайдасы туралы Ибн Сина Әбу Әли Хусейін Ибн Абдолла (Авиценна 980-1037) былай деген болатын: «Егер бала жалғыз оқып, сыныптастары жоқ болса, бұл оқытушы мен үйретушіге ортақ қынжылыс болмақ. Сондықтан ең жақсысы - балалар оқу тәрбие үрдісінде үлгілі мінезге бір-бірінен үйренетін ұжымдық оқытуды ұйымдастыру».

Балаларды ұжымдық оқытудың төмендегідей пайдасы бар.

1. Оқушылар оқу және тәрбие үрдісінде ғылымға сусап тұрады.Өз білімдерін мақтан тұтып, досының білімін қызғанады. Намыс пен мақтаныш тәрбиеленушіні өзгелерден кейін қалмауға міндеттейді.

2. Оқушылар кездескенде үнемі сөйлеседі, сонымен естерін және шешендігін дамытады. Егер балалардың біреуі жақсы сөз естісе және оны құрбыларына айтса, онда балалардың естері дамиды және өзін-өзі оқыту журеді.

3. Ұжымдық оқытудың келесі қоғамдық пайдасы оқушылар өзара достасады, бірін-бірі сыйлауға үйренеді, өзара дауласады, жарысады және құқықтар мен міндеттер туралы пікір айтысады.

Топқа бөліп оқытқанда байқағаным, оқушылардың талпынысы артады, әр оқушы өзін жеке керекті тұлға ретінде сезінеді және өз үлесін қосуға талаптанады. Бір адамның айтқанынан гөрі бірнеше адамның айтқаны есінде тез жатталады. Мен бір сабақ көлемінде бір немесе бірнеше рет бөлдім. Бала бұдан келесі тапсырма қалай екен, кіммен топ болады екем деп қызығушылықпен алға ұмтылады, өзін сол тұста көрсетуге тырысады.

Модульдің тағы бір сатысы «Талантты және дарынды балаларды оқыту».

Рас, ізденуші мұғалім бала бойындағы туа біткен түрлі қасиеттерді дәл байқап, оның сапалық ерекшеліктеріне баға беріп, ары қарай өз бетінше дамыта түсуіне жағдай туғызуы керек, көмектесуі қажет. Бұл үшін, әрине ұстаздың өзі де өзгеруі, яғни дәстүрлі оқытудың таптаулары сүрлеуінен арылуы тиіс. Осылайша оқытудың жаңа мазмұнын жасауға бетбұрысты әрбір мұғалім өзінен бастағаны жөн. Мұғалім шәкіртке білім, білік, дағды беріп қана қоймай, ақыл-ойы мен қабілетінің дамуына көңіл бөліп, «оқи алуға үйрету керек». Дарынды және талантты балаларды оқытуда мына қағидаларды есте ұстаған дұрыс.

- Баланың бойындағы құмарлығын, қызығушылығын жойып алмай, оның үнемі алға жылжуға деген табиғи талап-тілектерін, сұраныс пен мұқтаждарын ескеру, шығармашылығын жетілдіру.

- Білімді өз бетінше іздену арқылы алуға қолайлы жағдай жасау.

- Өзін-өзі дамытатын тұлға қалыптастыру

Осы қағидаларды ұштастыратын болсақ қана оқушы өзінің дарынды екенін сезінеді. Бойындағы «мені» оянады. Басқалардан артық тапсырма алу оларды шабыттандыра түседі, бірақ әрдайым мұғалім баланы қанаттандыру үшін өзіне сенімін молайту үшін бірге ізденісте болуы шарт. Түрлі жарыстарға қатыстырып, мақтау сөздер айтып ізденуде тоқтап қалмауға баулу керек. Ал мен бұл балалармен жеке жұмыс жоспары бойынша жұмыс істеген жөн деп таптым. Алға ұмтылған баланы артқа тартпай сабақ үстінде басқа тапсырмалар беріп бала білімін шыңдаған дұрыс. Қосымша ақпаратты жинауды осындай дарынды оқушыларға берсе, олардың да, өзгенің де жиғаны көп болмақ.

«Нашар мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, ал жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді»-деп неміс педагогі А.Дистерверг айтып өткендей бүгінгі таң мұғалімдері жақсы мұғалім атану үшін түрлі әдістерді пайдалану арқылы бала білімін ұштауда. Мұғалім оқытуға кіріспес бұрын оқушылардың мінездерін зерттеп, білімдерін тексеруі тиіс. Мұғалім әр баланың білім дәрежесі қаншалықты екенін саралап алғаннан кейін, оның алға жылжуына ықпал етуге міндетті.

«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиялармен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет»-деп елбасымыз өз жолдауында айтып қана қоймай, әр мектепті түрлі ақпаратты техногиялармен қамтамасыз етуде. Ақпараттық технологиялардың білім берудегі пайдасы мыналар болып табылады.

- алыстағы ақпарат көздерін пайдалану,

- түрлі жүйелерге ену арқылы өз бетімен іздену,

- сұраныс бойынша ақпарат алу,

- интернет тарапында берілген тапсырмалар мен жаттығуларды орындау,

- ақпаратты кез-келген арақашықтықта тез арада жеткізу,

- өзі оқып отырған тілде электронды пошта арқылы хат алмасу,

- ақпараттың қажетті түпнұсқасына қосылу.

Интернет арқылы ғаламдық желінің ақпараттық ресурстарын қолдана отырып, оларды оқу үрдісіне енгізіп, сәйкес дидактикалық түсініктемелер беру арқылы дидактикалық мәселелердің келесі жолдарын тиімді шешуге болады.

Яғни, ақпараттық технологиялардың білім беруде маңызы зор. Өйткені ол оқушыларға үлкен ақпараттық білім кеңістігіне жол көрсетеді. Мен өз сабағымның әрқайсысына осы әдісті пайдаландым. Бұл баланың ой өрісін кеңейтіп қана қоймайды, білім деңгейін көтеруге үлкен үлесін қосады.

Білім берудің мазмұнына енгізіліп жатқан өзгерістер мен жаңалықтардың барлығы да ғылым негіздері бойынша білімді меңгертумен қатар оқытуды дараландыруға жағдай жасау арқылы оқушылардың жеке және жас ерекшеліктерін ескере отырып, қажеттіліктері мен қызығуларына сай білім беруге бағытталып отыр. Сабақ беруде мұғалім оқушылардың жас ерекшелігін негізге алуы керек. Тапсырамаларды да меңгере алатындай, сұрақтарға дұрыс жауап іздей алатындай етіп қою керек.Сол кезде сабақ күтілген нәтижеге қол жеткізеді.

Сонымен сөзімді қорытар болсам жеті модульдің негізгі мақсаты мынада болып отыр. Атап айтар болсам сабақ барысында мынадай талаптар басшылыққа алынады

1. Мұғалім оқыту кезінде билік жүргізу әдісінен арылуы керек.

2. Оқыту үрдісі кезінде сабақтағы басты тұлға білім беретін мұғалім емес, осы білімді қызыға қабылдауға дайын оқушы болуы тиіс.

3. Балалардың оқуға деген ынтасын күшейту керек.

4. Өз дербестігін, белсенділігін дамыту қажет.

5. Оқу, дамыту жұмысын ұтымды жүргізу үшін баланың табиғи талабын, қасиетін дер кезінде айқындау керек.

Осы қағидалар негізінде сабақты жаңа технология әдістерін қолдану арқылы жүргізу - оқушының өзін-өзі дамытуына, өз біліміндегі олқылықтарды өзі тауып, өз сұрағына өзі жауап іздеп жан –жақты білім алуына көмектеседі.

Әдебиеттер

1. Мұғалімге арналған нұсқаулық, 2012ж.

2. Әдебиет оқулығы, 7-сынып, Р.Құтқожина, Қ.Бітібаева, Е.Арын, Алм, «Атамұра» 2012.

3. Интернеттен алынған мәліметтер.

4. Оқыту ізденіс ретінде және ізденіс оқыту ретінде, С.Мирсеитова, Қарағанды, 2011 .

5. Қазбекова Н.Т. “Қазақ тілі сабақтарында коммуникативтік оқытудың элементтерін қолдану”. // 12 жылдық білім, 2006-№1.

6. Айтманбетова Р.«Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері». Алматы 1991.

7. Қазақ тілі мен әдебиеті журналы,2013-№4.

Баланың білім деңгейі жоғарылаған сайын,зерттеу,зерделеу қабілеті артып іздене түсері анық. Болашақта Билл Гейтс мамандарымен таласа алатын білімдарлар даярлауға мүмкіндіктер болар еді. Сондықтан информатика пән сабағының фундаментін қатайту болашаққа ақпараттық қауіпсіздікті қамтумен бірге, жас өспірімдердің логикалық ойлау қабілетін жетілдіруді көздейді.Компьютер, бағдарлама оқулық, әдістеме – информатика пәнінің негізгі құралдары. Олар бір-бірімен қаттасып, орамды жанасып, баланың қабылдануына жеңілдік болып жатса нәтижелі болар еді.

Кезінде «Бізден де Билл Гейтс шығады» («ЖА»04.08.1998) атты мақалаға біз біреулер «Қолына қайла мен күрек, қанжар мен қамшыдан басқаны ұстамаған қазақ қалай техниканы жоғары дәрежеде меңгере қойсын»- деп күлгенде еді. Бүгінгі таңда соған дәлел сол қарапайым қазақтың баласы компьютер тіліндегі қазақша әріптерді бір қалыпқа салып, әлемдік стандартқа шығарып отыр. Іргедегі Ресейліктер алғашқы компьютердің иісі шыға бастағанда-ақ өз тілдеріне аударып, сайратып қойды. Біз бүгін жетсек те көштен қалмай, білімнен, ынтадан ешкімнен кем еместігімізді мойындаттық. Яғни, біздің компьютеріміз шет елден келіп жатқан жаңа дәуір технологиясында қазақша сөйлей алады. Енді компьютер кеңістігіне етене араластыру жолы. Қазір Қазақстанның барлық мектептері түгелдей компьютерлендірілді. Алайда оқу құралы бірлі-жарымды ғана болмаса, жоқтың қасы.

Компьютер- әмбебап құрал. Онымен жұмыс істеу кезінде программалық оқытудың барлық тәсілдерін пайдалануға болады, мысалы, ол теледидар мен кинопроектор мүмкіндіктерін көрсетіп, кестелер, көрнекі материалдар, калькуляторды, т.с.с. алмастыра алады.

Компьютерді білім беру мақсатында пайдаланудың ең кең таралған тәсілдерінің бірі- оқыту программаларын қолдану.

Осындай оқулықтар және де басқа программалар мұғалімге нендей көмек береді?

Атап айтатын болсақ, 1. Жаңа материалдар берген кезде компьютерде оларды динамикалық иллюстрациялармен, компьютерлік модельдермен, мәтіндік және бейнелік фрагменттермен сүйемелдей отырып, түсінікті етуге болады.

Компьютерлік модельдер материалдарды қозғалыстармен толықтырып,табиғи экспериментте көрсетуге болмайтын элементтерге көңіл бөлуді жүзеге асырады, оларды суреттер арқылы түсіндіру өте қиын. Компьютерлік модельдердің интерактивтілігі оқыту процесіне бұрын болмаған жаңа мүмкіндіктер береді.

2. Көрсетілетін экспериментте компьютер керекті қондырғының бөлігі ретінде немесе бүкіл сыныпқа тек микроскоп тәрізді құралдармен ғана көрсетуге болатын құбылыстарды бейнелейтін құрылғы ретінде пайдаланылады.

3. Есептер шығару кезінде компьютер олардың мәтіндерімен көрсетіп, жалпы есеп шығару жолын автоматтандыратын құрал ретінде қолданылады.

4. Лабораториялық жұмыс жүргізгенде компьютер бірден екі түрлі қызмет атқара алады. Олардың біріншісі-арнайы программа арқылы немесе Microsoft Office құрамындағы тәрізді электрондық кесте көмегімен тәжірибелер нәтижесін жылдам өңдеу. Екіншісі-компьютерлік лабораториялық жұмыстар жүргізу, мұндай жұмыстар жоғарыда айтылған программалардың екеуінің құрамында көптеп кездеседі.

5. Компьютерді білім сапасын тексеру мақсатында қолдану кешегі механикалық және электрлік «бақылау машиналарынан» бастау алып, олар қазіргі кездегі компьютерлік программаларға жалғасып, оқу материалдарын игеру деңгейін тексеріп, нақты тақырыптарды толық қамтып отырады.

Ел президентінің Қазақстан халқына Жолдауында өткен ғасырдың отызыншы жылдарында сауатсыздықпен күрес жүргізілгендей, компьютерлік сауаттану жөніндегі ауқымды іске азаматтарды тарту қажеттігі айтылған және мемлекеттік қызметке жаңа қызметкерлерді қабылдау кезінде компьютерді, интернетті және электрондық поштаны қолдана алу дағдысы міндетті талап болуға тиіс екендігі атап көрсетілген. Осыған байланысты ХХІ ғасырда ақпараттанған қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей міндеттерді шешу көзделіп отыр: компьютерлік техниканы,интернет, компьютерлік желі, электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, электрондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын көтеру.

Еліміздегі саяси,әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге сай білім беруді ақпараттандыру бағытында мектебімізде жүргізіліп жатқан жұмыстар ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жүзеге асырылуда. Осы сала төңірегінде «Білім беру саласындағы ақпараттық технологиялар», «Информатика пәнін оқытудағы инновациялық технологиялар», «Qbasic, Pascal программалау тілдері», «12 жылдық білім беру барысында информатика пәнін оқыту әдістемесі», «Білім беру саласындағы ақпараттық мәдениет негіздері» т.б. да тақырыптар бойынша білім жетілдіру курстары ұйымдастырылды.

ХХІ ғасыр – ақпарат ғасыры болғандықтан адамзатқа компьютерлік сауаттылық қажет. Ал бұл сауаттылықтың алғашқы баспалдағы мектептен басталады.Мектеп қабырғасынан теориялық біліммен қатар практикалық білімнің алғы шарттарын меңгеруі тиіс. Ал, теориялық білімді практикамен ұштастыру үшін компьютердің қажет екендігі даусыз. Олай болса бізге де компьютерді тек құжат-қағаздарға немесе ойынға арналған деген ойдан аулақ болған жөн. Яғни, жаңа дәуірдің жаңа технологиясын жатырқамай, ғажайыптарға толы, сырлы дүниені әрбір оқушы білім мен ғылымның асқар биігіне шығара білуіне, келешектің кемелдігін танытар «компьютер» екендігін айқындау.

Бүгінгі таңда мектеп пәндерін компьютер көмегімен оқыту нәтижелерін зерттеудегі ғылыми проблемаларды шешу ең басты орын алады. Бұған себеп оқыту процесінде туындайтын компьютерлендірудің педагогикалық-психологиялық жаңа проблемалары әлі толық шешілмегенді. Ақпараттандыру және бұқаралық телекоммуникацияларды ғаламдастыру кезеңінде қазіргі қоғам ақпаратты нақты тұтынушының ұсыныстары мен қызығуына сай ақпарат ағынын қалыптастыруға, ақпаратқа көлем және жылдамдық жағынан шектеусіз қол жеткізеді, сондай-ақ кез-келген қашықтықтағы ақпарат көзіне,оның ішінде оқу ақпаратына назар аударуды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін әлемдік ақпараттық орта жағдайында ақпараттық қоғамдық өнім ретінде белсенді пайдаланумен сипатталады. Бұл өскелең ұрпақты ақпараттық қоғаммен зиялы қарым –қатынасқа оқытып, тәрбиелеуге және ақпараттық мәдениетін қалыптастыруға жағдай жасайды.

Әрбір елдің технологиялық даму дәрежесіне оның экономикалық қуаты мен халқының тұрмыс деңгейі ғана емес, сол елдің әлемдік қоғамдастықта алатын орны, басқа елдермен экономикалық және саяси ықпалдасу мүмкіндіктері, сондай-ақ ұлттық қауіпсіздік мәселелерін шешуіне байланысты. Сонымен қатар, әлдебір елде қазіргі технологияның дамуы мен қолдануының деңгейі оның материалдық базасының дамуымен қатар емес,негізінен қоғамды парасаттандыру деңгейімен, оның жаңа білімді туындату, игеру және қолдана білу қабілетімен де анықталады.

Қазір бүкіл дүние жүзі біртұтас денеге айналып – ғаламдасу құбылысы жүріп жатқанда, әртүрлі байланыс жүйелері сол дененің нерв,қан тамырларының рөліне айналған мына заманда интернеттік жүйені меңгермеген ел ерте ме, кешпе дүние жүзінен келетін байланыс нәрін жоғалта бастайды. Сондықтан білім беруді ақпараттандырудың тағы бір басты бағыттарының бірі оқушылардың интернетжүйесінде жұмыс істей білуіне жағдай жасау.

Интернет жүйесінде жұмыс істеу оқушыларымызға әлемдік білім мен ғылым жетістігінен хабарлар болып, оны игеруге шексіз мүмкіндіктер ашатыны хақ. Интернетті пайдалану арқылы оқушылар өздеріне керекті мәліметтер алу арқылы білімін жетілдіре түсетіні сөзсіз. Заман ағымына қарай, күнделікті сабаққа видео,аудио, қондырғылар мен теледидарды,компьютерді қолдану айтарлықтай нәтижелер беруде. Кез келген сабақта электрондық оқулықты пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. Дәстүрлі оқулықты оның электрондық нұсқасына оңай айналдыруға болады. Бұл нұсқаның жетістігі- оны компьютер жадында сақтау мүмкіндігі, оны компьютерлік желілер арқылы тарату болып табылады.

Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы орта білім беру жүйесінің дамуымен тығыз байланысты. Қай халықтың,қай ұлттың болсын толығып өсуіне, рухани әрі мәдени дамуына басты ықпал жасайтын тірегі де, түп қазығыда- мектеп. Қазақ мектептерінің білім деңгейін көтеру және онда ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы оқу – тәрбие процесін тиісті деңгейге көтеру, мектеп ұстаздарының, басшыларының, педагогикалық ұжымның жүйелі басшылыққа алған бағыты деп есептейміз.

Жоғарыда айтылған ой-пікірлерді тұжырымдай келе, компьютерді қолдану негізінде мектеп пәндерін оқыту сапасын арттырып, білім беруді ақпараттандыру жүйелі түрде іске асады деуге болады.

Мектепті ақпараттандыруға осылай мемлекет тарапынан үлкен экономикалық қолдау көрсетіліп,оны оқыту,үйрету мәселесі бүкіл халықтық деңгейге көтерілсе ғана біздің еліміз өндірістің жоғары психологиясын меңгерген дүниежүзілік бәсекеге төтеп беретін, өндіріс өнімдерін өндіре алатын алдыңғы қатарлы мемлекетке айналады. Ол дәрежеге жетуге қажетті білім алуына біздің жас ұрпақтың қабілетінің жететініне сенім мол. «Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет» деп, ел басы атап көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.