Өмірді бағалап үйренейік балалар суицидін алдын-алу бойынша ата-аналарғА, педагогтерге арналған қҰрал алматы
АТА-АНАЛАРМЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЖҰМЫСТАР
жүктеу/скачать 1,37 Mb.
|
| АТА-АНАЛАРМЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЖҰМЫСТАР
Бала тәрбиесі мен дамуындағы басты рөл атқарушы отбасы. Бала өмірінің басым бөлігі отбасында өтеді. Отбасы – баланың ең алғашқы жылы ұясы, алтын бесігі. Сондықтан бала мектеп табалдырығын аттағанға дейінгі негізгі өсіп-жетілетін, тәрбие алатын ошағы, ал ондағы алғашқы ұстазы, жанашыры – ата-анасы болып табылады. Осы тұрғыда елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың «Отбасындағы адам бойындағы асыл қасиеттер жарқырай көрініп, қалыптасады. Отанға деген ыстық сезім жақындарына, туған-туысқандарына деген сүйіспеншіліктен басталады», - дейді Қазақстан Республикасының Конститутциясында «балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу – ата-ананың табиғи құқығы әрі парызы»,- деп, отбасының міндеті нақты көрсетілген. «Қазақстан-2030» бағдарламасында балаларымызды алыс болашақта қандай сапада көруіміз керектігі айтылған. Сонымен бірге, отбасы туралы заң жоғары және орта білім тұжырымдамасында әрбір отбасына өзінің ұрпағын тәрбиелеп, қатарға қосу міндеті жүктелген. Қазіргі кезде отбасында ата-ана мен бала арасындағы қатынаста түсінбеушілік орын алып, бір-біріне сүйіспеншілікпен, кешіріммен қарау азайып, түрлі келеңсіз мәселелер туындауда. Сондықтан отбасынды орын алып отырған қиындықтарды шешу қажет болып отыр. Отбасындағы жанжал мен орынсыз дау-дамайлар бала психикасына әсер етеді, отбасындағы түсініспеушілік баланың бойында орнықсыз эмоциялық жайттарды тудырады. Ата-аналар үнемі балаларының ұяда не көрсе, ұшқанда соны алатынын, олардың әрбір сөзі мен іс-әрекетінің балаға тікелей әсер ететінін ұмытпағаны абзал. Суицидиалды әрекет әлеуметтік жағдайы жоғары отбасында да кездеседі. Негізінен, жеткіншектер қай жағынан болсын әлсіз сипатта болады, олардың бойында әлеуметтік маригинализм кездеседі. Өйткені олар әлі есейіп үлгерген жоқ, жасөспірімдер немесе жеткіншектер көп жағдайды терең түсіне алмай, күйзелісті жағдайға барады. Олардың бойында құндылықтар жүйесі әлсіз болады да, антисуицидиалды факторлар іске қосылмайды. Тәрбиедегі жағымсыз әрекеттер әлсіз қарсылықты күшейтеді де, ата-ана тарапынан болатын әртүрлі жазалар баланың көңіл күйінде эмоциялық орнықсыздықты тудырады, олар содан келіп өмірлік қиындықтарды көтере алмайды. Жасөспірімдердің өзіне-өзі қол салуына толық емес отбасындағы жағдайлар да ықпал етеді. Өгей әке немесе өгей шешенің де мінез-құлқын бала іштей қабылдай алмайды. Суицидиалды іс-әрекетке сонымен қатар бала күнінде алған ми жарақаттарының әсері бар (физиологиялық факторлар). Дисгармониялық дамуы бар балаларда өмірдегі шынайылықты қабылдауда алшақтық болады. Біз бұл орайда жеткіншектердің өзіндік психологиялық ерекшеліктеріне барынша назар аударуымыз керек. Олардың бойында ұялшақтық пен агрессиялы мінез-құлық, жастық максимализм, шектен тыс мазасыздану, шамасы келмесе де «өзім білеміндікке» ұмтылу тән болып келеді. Бұл орайда ата-ана алдымен нені ескеруі қажет деп ойлайсыз? Суицидтік мінез-құлқына қатысты әрекеттер мен оның алдын алу үшін ең алдымен ата-ана баланың көңіл күйіне, жеке басына ерекше назар аударып отыруы керек. Жалпы, баланың күйзеліске душар болып жүргенін төмендегідей әрекеттерден аңғаруға болады. Баланың мінез-құлқы өзгереді, тұйық немесе күйгелек бола бастайды; Мектепке бармаудың барлық амал-шарасын ойлап табады; Мектепте болған ситуациялардан қашады, сабаққа барғысы келмей; Әдеттегіден гөрі ақшаны жиі сұрай бастайды, сылтауы көбейеді, тіпті ата-анасының қалтасына түседі. Демек, ол қаржыны «мазасын алып жатқандарға» тасиды. Оқу үлгерімі нашарлайды, зейіні тұрақсыз болады. ұйқысы бұзылады; Сондықтан бұл жерде біз суицидті болдырмау және оның алдын алу жолдары туралы көбірек сөз еткеніміз абзал. Сондықтан кішкентай кезеңнен сәбидің туыстары мен ата-анасына эмоциялық жағынан жақындық, жылылық сезімін қалыптастырғаны жөн. Ең маңыздысы, баланың бойына үміт пен сенім ұялату арқылы жылы сезімдерді дамыту керек. Жеткіншектің өз мінез-құлқын қадағалап отырып, оны саралай білуге үйрету қажет. Балалар мен жасөспірімдердің тағдырына отбасындағы кикілжің себепкер. Яғни ерлі-зайыптылардың өз арасында және олардың ұл-қыздарымен қарым-қатынасында шынайылық пен жылылық жоқ немесе мүлдем төмен. Ал бала мен жасөспірімнің мінез-құлқы толық қалыптаспағандықтан, өткір пышақтың жүзіндей қылпып тұрады. Сондықтан оның кез келген уақытта қатерлі қадамға аяқ басуы оп-оңай. Таңданарлығы сол, жаңағыдай жаңсақ жолға түскендер материалдық тұрғыда мүмкіндіктері шектеулі отбастарына қарағанда, бақуатты отбасыларында да кездеседі. Екіншіден, мектептің, әсіресе, психологтардың ата-аналармен байланысының да маңызы ерекше. Ата-ана мен мектептің бала тәрбиесін біріне-бірі итермей, ортақ мүдде үшін ынтымақтаса жұмыс істегені дұрыс. Өмір - Күрес. Бірде жеңесің, бірде жеңілесің. Бұл өмір заңдылығы осылай. Сондықтан балаларға түрлі жағдайға дайын болатындай тәрбие берілуі тиіс. Десек те, балалар- қоғамның әлсіз буыны. Тәжірибесіз, аңғал, сенгіш. Кез келген оқиғаны жанына жақын қабылдайды. Әлі келмеген, күші жетпеген, ақыл таппаған жалғыз қалған тұста түрлі көзсіздіктерге баруы ықтимал. Бәлкім, мұны жақындарының назарын өзіне аударудың жолы деп ойлар. Себебі, көптеген ата-ана бауыр еті баласына барынша көңіл бөліп, жан дүниесін түсінуге тырысуға мән бермейді. Ата-ана кез келген мәселеде ақылдасып, ортақ шешім қабылдаулары тиіс. Психологиялық пайымдаулар бойынша, өмірден гөрі өлімді таңдайтындардың 9 пайызы - қандай да бір жазадан қорыққандықтан, 18 пайызы - жан дүниесіндегі қайғыны көтере алмағандықтан, 18 пайызы - отбасындағы жайсыздыққа төзе алмағандықтан, 6 пайызы «махаббат майданындағы» сәтсіздікке көне алмағандықтан көз жұмады екен. Ал жалпы 16 жасқа дейінгі жасөспірімдердің 50%-ы жауапсыз қалған махаббаттың құрбанына айналатын көрінеді [5]. Өтпелі кезеңде жасөспірімдердің жанын жабықтыратын жағдайлар көп. Бұл кезеңде балаға алғашқы махаббаттағы сәтсіздік, өзінен үлкендердің күш көрсетуі, ата-аналарының түсінбеушілігі, әрі құрдастарының келемеждеуі қатты әсер етеді. Өкінішіне қарай, балалардың көпшілігі мұндай жан күйзелісін «ұрсады» деп ата - анасынан жасырып қалуға тырысады екен. Өйткені, ата-аналардың басым көпшілігінде өктемдік көрсету психологиясы басым. Ал психологтардың көпшілігі баламен қарым - қатынаста бір уақыт оның деңгейіне түсіп, бала ойлаған тәрізді ойлаудың да артық етпейтінін айтады. Себебі, көп жағдайда үлкендердің баланың сөзін тыңдамауы, өз пікірін таңуы, бала психологиясында менің пікіріммен санаспады деген ашу-ыза тудырады екен. Ашу-ыза да суицидке итермелейтін күш болып табылады. Мектеп еш уақытта отбасынан, қоғамнан бөлініп, автономиялық мекеме болған емес. Сондықтан оның іс-әрекеті отбасымен, жұртшылықпен тығыз байланысты. Мектептің үлкен тәрбиелік қызметі осында. жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|