ОҚУ-Әдістемелік кешені құрастырушы: Дене шынықтыру және бастапқы әскери дайындық кафедрасының аға оқытушысы М. Т. Уразбаев

1. Кожарский В.П. Сорокин Н.Н. Техника классичкской борьба. М.ФиС 1978

2. Кесенбаев Т.Н. Спартивно-педагогическое совершенствование по вольвой борьбе. Алматы 2005

3. Ленц А.Н. Такика в спортивной борьбе. М: ФиС 1967

4. Матущак П.Ф. 100 уроков вольной борьбы. Алматы 1992
Лекция мәтіні

1. Күрес секциясындағы жас балуандармен жаттықтырушы спорт маманы ретінде қарым-қатынас жасау-бұл толасыз шығармашылық қабілет. Бір ғана жаттығудығ өзін сәл еске түсіріңізші. Мұндай жаттығушылармен дұрыс қарым-қатынасты ұйымдастыруда шешуге мәжбүр болатын қаншама қозғалыстар, кездейсоқ қарама-қайшылықтар, жаттығушылардың жекпе-жектігі барысндағы нағыз белдесу ережесіне жат қақтығыстар, жаттығушының мінез-құлқына тәне проблемалар туындайды десеңізші. Осының барлығы қас-қағым сәтте ойластырылуы бапкерлік шешімге келуі, балуандар қимылынан кеш қалмауы керек.

Міне сондықтан да шәкірт жүрегіне жолтабу, күш-қуат көзі жаттығу, төгілген тер мен үздіксіз қимыл-қозғалыс екендігін шәкірт ойына ұялату қарым –қатынас жемісі-әрине, шығармашылық қажет. Оның өзі нақты жаттықтырушылық кәсіпте қалай көрінеді, осыған тоқталайық. Біріншіден, жоғарыда баяндалғандай, жаттығушылар мен жаттықтырушы арасындағы нағыз жүйелі қарым-қатынас берілетін мәліметтің маңыздылығына байланысты: оны тыңдаушы шәкіртке дәл бағыттап, айқын сол күрес тәсілінің мақсатын білдіретін бейнелі сөзді таба білуге байланысты. Екіншіден, жаттықтырушының сыртқы пішінішдегі өзгерісті ған елеп, оның ішкі әлеміндегі өзгерістерді бапкердің байыптай алмау жаттығу барысында тиімд қарым-қатынас жасауды, шеберлік шыңына шығуға кедергі келтіретініне көз жеткізуге болады. Мысалы, қаншама тер төгіп жаттыққанымен белдесу барысында үнемі сәтсіздікке ұшырауы, бапкерлерін жиі ауыстырып, балуандар арасында беделдене айырылуы сияқты жарамсыз мінезділер жиі кездеседі. Сондықтан да шәкірттермен әңгімелескенде оған ықпал ету жүйесін түрлендіріп отыруға бейімделу қажет-оның күш-қуаты мен айла тәсілінің қалыптасуынан бастап, жеке басының жай күйін, жалпы психологиялық жағдайын, ең ақырында, ұстазға тәне педагогикалық дербестілік ерекшелігін ескерген де теріс болмайды. Мысалы, ұстаз ретінде өзінің психологиялық меңгере білу, әр алуан психологиялық кедергілерді жеңу, өзінің шығармашылық сезіміңді шабыттандыру, әр қашан шат көңілді әрі оптимист бола білу. Сіздегі мұндай қасиеттерді ұзатпайық өз шәкірттерінің іс-әрекетінен кездестіруімізге әбден болады. Бұл бапкер бақыты.

2. Кәсіптік-педагогиқалық қарым-қатынастарын игеру дербес шығармашылық деңгейде өту үшін жас спорт мамандары мен шәкірттердің мектеп жасындағылары мен жұмысты ұйымдастыуда төмендегі кезеңдерді басшылыққа алған жақсы нәтиже береді. Олар:

1) күрес өнерімен машықтанушы шәкірттер, жаттығу барысындағы әрбір қимыл-қозғалысына барлау жасап өзіне-өзі талдау жасауға жеткен кезеңі;

2) өзқимылын өзі басқарып, кілем үстінде батылдық көрсету, бәсекелесінің абырой –атағын жасқанбай жаттығу нәтижесін жекпе-жек барысында іске асыруға жеткен кезең;

3) бапкерге қолайлы, әрі жағымды күрес техникасын шеберлік шегіне жеткізе білу;

Ал бапкерлерге тән кемелдену кезеңі:

1. Жаттықтырушы үшін нәтижелі, әрі шәкірттер үшін де жағымды қарым-қатынас стилдері бойынша әдейі тапсырмалар беру жіне оны өз бақылаулары деректерімен салыстыру.

2. Әрбір бапкер өзінің қарым-қатынас стиліне сәйкес педагогикалық қарым-қатынастың тұтастай әрекеттерін меңгеру ісі және соңғысын нақтылау ол үшін жаттығу сабақтарынан әдейі бір сабақты таңдап алу керек.

3. Шынайы педагогикалық қызыметті-арнайы стиль негізінде жаттықтырушылармен қарым-қатынас орнату және дербес стильді нығайту, әрі тиянақтау. Осы бағыттағы берік ұстау бапкер мәрбебесін жоғарылатады.
7-лекция
Салмақ жүктемесі.

(1 сағат)

Жоспар:

1. Оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыру.

1. Асубаев А.Р. Спортивная борьба. Алматы 1998

2. Алимханов Е. Самбо күресінүйретудің негіздері. Алматы 2000

3. Алимханов Е. Балуанның дене күш қабілетін арттыру. Алматы 2004

4. Байдосов К. Казахская национальная борьба. Алматы 1987

5. Дьячков В.М.Физическая подготовка спортсмена. М: ФиС 1967

6. К.Қойшыбек. Спорттық жарыстарға қатысушы балуанның көпжылдық дайындығы Алматы 2005

Қосымша

1. Кожарский В.П. Сорокин Н.Н. Техника классичкской борьба. М.ФиС 1978

2. Кесенбаев Т.Н. Спартивно-педагогическое совершенствование по вольвой борьбе. Алматы 2005

3. Ленц А.Н. Такика в спортивной борьбе. М: ФиС 1967

4. Матущак П.Ф. 100 уроков вольной борьбы. Алматы 1992
Лекция мәтіні

1. Оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың эксперименттік әдісі педагогикалық процеске әсерінің тиімділігін зерттеу үшін жана педагогикалық факторды (құрал, оқыту әдісі т.б.) енгізуді қарастырады.

Бақылау әдісі, онда эксперименттік әдіспен алынған нәтижелерді салыстыру үшін бұрыннан қалыптасқан оқу-тәрбие жұмысының мазмұны мен формасының критерий ретінде сақталуға тиісті.

Жеке өзіндік әдісте педагог оку-тәрбие жұмысын зерітеушілердің ешбір араласынсыз өзінің жеке жослары йойынша жүргізген жағдайды білдіреді. Ақпарат хабарды жинақтау әдісі әртүрлі болуы мүмкін.Оның жәрдемімен оқыту және тәрбие жұмысын жүргізу барысында, оған дейінде және одан кейінде педагогикалық процестің нәтижелігі жөнінде хабарлар алуға болады. Жоғарыда келтірілген бірнеше әдістерді қолданудың белгілі бір жүйесі ретінде педагогикалық эксперимеитті жөне педагогикалық бақылауды атағанымыз жөн. Педагогикалық экспериментке оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың міндетті экспериментальды әдісі, кей жағдайларда-бақылау әдісі, информация жинақтау өдісі және математикалық еселтеу әдістері жатады. Өткен хабарларды, педагогикалық құбылысты алу әдісі жоғарыдағы әдістердің алдында жүреді. Ал педагогикалық бакылауға ұйымдастырудың жеке өзіңдік әдісі, бір немесе бірнеше нақты информация жинақтау әдісі, кейде математикалық есептеуде енеді. Зерттеу әдістерін таңдау ғылыми жүмыстың алдындағы қойылатын міндеттеріне байланысты.

(1 сағат)

Жоспар:

1. Жалпы дене тәрбиесі бағыты.

Пайдаланылатын әдебиеттер:

1. Асубаев А.Р. Спортивная борьба. Алматы 1998

2. Алимханов Е. Самбо күресінүйретудің негіздері. Алматы 2000

3. Алимханов Е. Балуанның дене күш қабілетін арттыру. Алматы 2004

4. Байдосов К. Казахская национальная борьба. Алматы 1987

5. Дьячков В.М.Физическая подготовка спортсмена. М: ФиС 1967

6. К.Қойшыбек. Спорттық жарыстарға қатысушы балуанның көпжылдық дайындығы Алматы 2005

1. Кожарский В.П. Сорокин Н.Н. Техника классичкской борьба. М.ФиС 1978

2. Кесенбаев Т.Н. Спартивно-педагогическое совершенствование по вольвой борьбе. Алматы 2005

3. Ленц А.Н. Такика в спортивной борьбе. М: ФиС 1967

4. Матущак П.Ф. 100 уроков вольной борьбы. Алматы 1992
Лекция мәтіні

1. Жалпы дене тәрбиесі денсаулықты нығайтуға және оқу, еңбек қызметінде жумыс қабілеттілігін сақтауға бағытталған. Осыған байлакысты дене тәрбиесінің мазмұны күш, шапшаңдық, шыдамдылық, ептілік, икемділік және буындардағы қозғалысты белгілі дәрежеде дамытатын өмірлік қажетгі қозғалыс дағдыларын игеруге бағытталған. Жалпы дене тәрбиесі қалыпты өмір сүру үшін кез келген кәсіптік және спорттық қызметке мамандану үшін адамдарға қажетті дене дайындығының міндетті деңіейін қамтиды. Ал бұл жағдайлар мектеп жасына дейінгі мекемелерде, жалпы білім беретін мектептердің дене тәрбиесі сабақтарында, жалпы дене шынықтыру секцияларында, денсаулық топтарында т.б. жүзеге асырылады.

2. Ер кін күрестің кәсіптік бағыты. Кәсптік бағыты бар дене тәрбиесі, адамның таңдап алған мамандығын табысты меңгеруге және осы салада жоғарғы шеберлікке жетуге, сонымен бірге әскер қатарында кызмет етуге бейімділік кабілетін дамытуға, оның денсаулығын жақсарту арқылы еңбек қызметіне дайындауға көмектеседі.

Еңбек қызметі мен дене тәрбиесінің ұқсастығын мынандай жағдайлардан байқауға болады:

1. 
   Еңбек қызметінде де, дене тәрбиесінде де қозғалыс дағдылары жеке тұлғаның белсенділігіне байланысты.
   
2. 
   Жоғарыда аталган екі қызметте де адам ұжымда әрекет етеді. Еңбек және спорт коллективтерінің қызметікде көп ұқсастық бар: - адамдардың өзара қарым-қатынасы және кызыметінің тәртібі, ұжым мүшелерінің құқықтары мен міндетгері, мақсаттары мен міндеттерінің болуы.
   
3. 
   Адамды қозғалыс дағдыларына үйрету және тәрбиелеу еңбек қызметінде де, дене тәрбиесі процесінде де бірыңғай шадылықтар негізінде жүзеге асырылады: таным теориясы, уақытша шартгы байланыстар құрылым теориясы, информация теориясы, қозғалыстың еркіндік теориясы.
   

Еңбек қызметіндегі белгілі бір қабілеттілікті көрсетуде дене жаттығуларымен айналысудың жағымсыз әсері басқа қабілеттілікті дамытумен өтеледі. Мысалы, футбол, бокс, ауыратлетикамен айналысудың тиімсіз әсерт, оқытудын фісг кезенінде күштің көп түсуі және тепе-теңдік емес жағдайында жоғарғы жұмыс қабілетгілігіне, сезім тұрақтылыы және әр өзінің күшіне сенімділіктің арту есебінен өтеледі. Тіпті, спорттың қай түрімен айналыспасын, адам ақырында 15-20 процент шапшаңдық көрсетеді, сонымен бірге, жердегі транспорт құралдарын жүргізуді меңгерудегі, самолетті ұшыру техникасын игеруде, спортпен белсенді түрде айналыспайтындарға қарағанда, тез арада жоғары көрсеткіштерге жетеді.

9-лекция

Жоспар:

2. Жас адамдарға шамасына қарай ауырлық түсіру.

Пайдаланылатын әдебиеттер:

1. Асубаев А.Р. Спортивная борьба. Алматы 1998

2. Алимханов Е. Самбо күресінүйретудің негіздері. Алматы 2000

3. Алимханов Е. Балуанның дене күш қабілетін арттыру. Алматы 2004

4. Байдосов К. Казахская национальная борьба. Алматы 1987

5. Дьячков В.М.Физическая подготовка спортсмена. М: ФиС 1967

6. К.Қойшыбек. Спорттық жарыстарға қатысушы балуанның көпжылдық дайындығы Алматы 2005
Қосымша

1. Кожарский В.П. Сорокин Н.Н. Техника классичкской борьба. М.ФиС 1978

2. Кесенбаев Т.Н. Спартивно-педагогическое совершенствование по вольвой борьбе. Алматы 2005

3. Ленц А.Н. Такика в спортивной борьбе. М: ФиС 1967

4. Матущак П.Ф. 100 уроков вольной борьбы. Алматы 1992
Лекция мәтіні

1. Осы курсты оқу барысында «жас мамандарды жүйелі түрде өз беттерімен кәсіби білімдерін арттыруға ұмтылдыруды, бұрын -соңды кеңінен пайдаланып озық тәжрибелермен танысуды жәие оларды болашақта өздерінің күнделікті жұмыстарында тиімды пайдалану арқылы жас өспімдердің алдына қойылған мақсаттарды шешу жолдарына назар аудару қажетіліктер туындайды. Теориялық білімді тәжірибелік жұмыста дұрыс пайдаланғанда ғана жемсті еңбек етуге болады және олардың бip-бірімен тығыз байланыста екендігін ескердеді.

Егер адам баласының жалпы тәрбиесінің бip бөлшегі деп дене тәрбиесін айтатын болсақ онда болашақта дене тәрбиесі пәнін ұйымдастырып өткізіші мұғалімді дайындау кезеңінде оның адамгершілік қасиеттерін дұрыс қалыптасуына аса көңіл бөлінеді. Біріншіден болашақ мұғалім өз оқушыларына дене тәрбиесінің денсаулықты қалыптастыруда адам тұлғасын жан-жақты дамытуда сонымен қатар еңбекке, отанды корғауға дайындаудағы ен бip кажеттi әдіс екендігі жөнінде ауызша түсіндіре алатындай дайындық алады.

Шымыр болу үшін шыңдалуды қажетсінетін қолдың бұлшық еттерді иық белдеуінің тарамдары немесе дельта тәрізді, кіші жұмыр, үлкен жұмыр, жауырын асы, тоқпан жілік, білектің, шыбық жілік бұлшық еттері, аяқтың бұлшық еттері –мықым-бел, жамбастың, бөкскнің үлкен, санның, балтырдың бұлшық еттері. Күрес барысындағы күрделі дене қимылдарын биохимиялық түсінен арқылы жаттығу барысында талдау шәкірттердің дене күшінің, ептілік,шыдамдылық, ширақтық және жекпе-жек кезіндегі нерв жүйесі қызыметінің қалыптасу жолдарын дұрыс түсінуге көмектеседі. Мысалы, қарсыласын қапсыра құшақтап көтеріп алған сәтте дене ауырлығы және қарсыласының салмақ ауырлығы әсерінен арқаның төрендігі бұлшық еттері, жамбас сан бұлшық еттері, бөксенің үлкен бұлшық еті, санның артқы топ бұлшық еттері, әсіресе үш басты бұлшық еттер қатайып жиырылады. Қарсыласын көтеріп алып кілем ортасына бет алған кезде аяқ бұлшық еттерінің жұмысы өзгереді де, ол динамикалық сипатқа ие болады. Балуан тұлғасы мен қол бұлшық еттерінің статистикалық жұмыс күші осы сәтте жайбарақат уақыттатғыдан 10-даған есе күші арта түседі.

2. Жас адамдарға шамасына қарай ауырлықты кеудеге дейін, бастан асыра көтерудің ешқандай зияны жоқ.

Қол бұлшық еттері жақсы ширланған балуандардағы сәті шабулға іліп лақтыру, үйрену, жамбастан асыра тастың, кеудеден асыра шалқалай лақтыру әдістерін орындау өте сәтті шығады. Жаттығушы шәкірттердің тірек-қимыл аппаратындағы анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктерін биохимиялық заңдылықтрды негізге ала отырып жаттығу барысында жүйелі талдау, балуан денесі мүшелері мен бөліктерінің бір-біріне өзара әсері мен қатынасының дұрыс қалыптасуының тәжрибелегі мән-маңызы мен пайдасын ашады. Күрес өнерін меңгерушілерге тән күш-қуат пен оның өзіне тән тұлғасы мен сымбаты яғни жекпе-жекте күнделікті жүріс-тұрыста белгілі бір күй болатыны анық. Бапкер-тәрбиесі мақсаты тек жарыста өз шәкіртінің алдынғы орынды иеленуімен шектелмесе керек. Олар тек кілем үстінде жұлқыласып, арпалысуды ғана білмей-омыртқа бағанасының, кеуде қуысы пішінің аяқ-қол сүйектерінің және жалпы бұлшық еттер қызыметінің жетілуіне байланысты, әрбір күрес өнерімен машықтанушылардың жеке басын сипаттайтын дене құрылысы-сымбаттылыққа тән екендігін шығармауы керек. Мысалы, күш-қуатты асыруды ғана мақсат етіп, дене тәрбиеесіне көңіл бөлмеген шәкірттерде нашар сымбат қалыптасады, жүріс-тұрысы дене қозғалысымен жараспайтын кезеңге душар болуы мүмкін. спорт тек қана жеңіс емес өте дұрыс сымбат, сымға тартқандай түзулік.

10-лекция
Күштің берілуі, иін түрлері.

Жоспар:

2. Жеке өзіндік әдістер.

1. Асубаев А.Р. Спортивная борьба. Алматы 1998

2. Алимханов Е. Самбо күресінүйретудің негіздері. Алматы 2000

3. Алимханов Е. Балуанның дене күш қабілетін арттыру. Алматы 2004

4. Байдосов К. Казахская национальная борьба. Алматы 1987

5. Дьячков В.М.Физическая подготовка спортсмена. М: ФиС 1967

6. К.Қойшыбек. Спорттық жарыстарға қатысушы балуанның көпжылдық дайындығы Алматы 2005

Қосымша

1. Кожарский В.П. Сорокин Н.Н. Техника классичкской борьба. М.ФиС 1978

2. Кесенбаев Т.Н. Спартивно-педагогическое совершенствование по вольвой борьбе. Алматы 2005

3. Ленц А.Н. Такика в спортивной борьбе. М: ФиС 1967

4. Матущак П.Ф. 100 уроков вольной борьбы. Алматы 1992
Лекция мәтіні

1. Күрес өңірінде бапкерлердің жақсы нәтижеге жетуінің бірден-бір кепілі күрес әдістрін жүйелі түрде жетілдіріп отыру болып табылады. Олар өз шәкірттеріне тән ерекшеліктерді зерттеп, байыпты толық мәліметтер түзіп, жаттығуға алдын-ала дайындығын бағып көрсетеді. Шеберлігі шыңдалған бапкерлер –шәкірттер өсуіне, олардың организмдеріне тән мүмкіншіліктерді ескере отырып, жаттығу бағдарламасының арнайы кезеңдерден тұратын нақты жоспарлар жасайды.

Ескеретін жайт күрес өнерін меңгеру қандай күрделі процесс болса да, ол бапкер-ұстаздар тарапынан басқару функциясын дұрыс ұйымдастыра білу қабілетін керек етеді.

Зерттеу жұмыстарының дайындығы педагогикалық практика және әдебиет деректеріне сүйене отырып талдау негізінде тақырыпты тандап алудан, болжам жасаудан, ізденістер жоспарын жасаудан, зертгелетін нәрсені іріктеуден, ізденіс әдісін таңдаудан, қажетті материалдық жағдайларды және нәтижені есепке алатын құжаттарды жасай білетіндігінен құралады. Зерттеуді жүргізу алға қойылған міндеттерді шешетін әдіс есебінде тандал алынған әдістерді тиімді түрде қолданудан түрады.

Оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың эксперименттік әдісі педагогикалық процеске әсерінің тиімділігін зерттеу үшін жана педагогикалық факторды (құрал, оқыту әдісі т.б.) енгізуді қарастырады.

Бақылау әдісі, онда эксперименттік әдіспен алынған нәтижелерді салыстыру үшін бұрыннан қалыптасқан оқу-тәрбие жұмысының мазмұны мен формасының критерий ретінде сақталуға тиісті.

2. Жеке өзіндік әдісте педагог оку-тәрбие жұмысын зерітеушілердің ешбір араласынсыз өзінің жеке жослары йойынша жүргізген жағдайды білдіреді. Ақпарат хабарды жинақтау әдісі әртүрлі болуы мүмкін.Оның жәрдемімен оқыту және тәрбие жұмысын жүргізу барысында, оған дейінде және одан кейінде педагогикалық процестің нәтижелігі жөнінде хабарлар алуға болады. Жоғарыда келтірілген бірнеше әдістерді қолданудың белгілі бір жүйесі ретінде педагогикалық экспериментті жөне педагогикалық бақылауды атағанымыз жөн. Педагогикалық экспериментке оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың міндетті экспериментальды әдісі, кей жағдайларда-бақылау әдісі, информация жинақтау өдісі және математикалық еселтеу әдістері жатады. Өткен хабарларды, педагогикалық құбылысты алу әдісі жоғарыдағы әдістердің алдында жүреді. Ал педагогикалық бакылауға ұйымдастырудың жеке өзіңдік әдісі, бір немесе бірнеше нақты информация жинақтау әдісі, кейде математикалық есептеуде енеді. Зерттеу әдістерін таңдау ғылыми жүмыстың алдындағы қойылатын міндеттеріне байланысты. Дене тәрбиесінің кейбір мәселелерін шешу педагогакалық әдістермен бірге психологиялық және биологиялық талдауларды, сонымен бірге физиологиялық әдістерді (мысалы, сабақта оқушының таным белсенділігін зеррттеу кезінде, дене жаттығуларының техникасын зерттегенде дене қабілеттілігінің даму тәсіддерін жасау кезінде) комплексті пайдалануды талап етеді. Зерттелетін педагогикалық процесті сипатгайтын сандык және сапалық талдаудан өткізілуге тиісті. Сапалық талдау дегеніміз алынған нәтиженің сөздік педагогикалық бағасын, ал сандық талдау бір немесе бірнеше педагогикалық процестердің тиімділігінің дәрежесін айқындау және олардың арасындағы кейбір байланысты анықтау ушін математикалық есептерді қамтиды. Зерттеу нәтижесі әдеби-графикалық өңдеумен және оның педагогикалық практикаға енгізумен аяқталады.

Жоспар:

2. Еркін күрес жүйесінің ерекшеліктері.

Пайдаланылатын әдебиеттер:

1. Асубаев А.Р. Спортивная борьба. Алматы 1998

2. Алимханов Е. Самбо күресінүйретудің негіздері. Алматы 2000

3. Алимханов Е. Балуанның дене күш қабілетін арттыру. Алматы 2004

4. Байдосов К. Казахская национальная борьба. Алматы 1987

5. Дьячков В.М.Физическая подготовка спортсмена. М: ФиС 1967

6. К.Қойшыбек. Спорттық жарыстарға қатысушы балуанның көпжылдық дайындығы Алматы 2005