ОҚу жылында қазақстан республикасының жалпы орта білім беретін мектептерінде оқу процесін
жүктеу/скачать 3,46 Mb. Pdf көрінісі
|
ИМП-каз-сонгы-15.07
- Бұл бет үшін навигация:
- Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы
- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Нормативтік-құқықтық құжаттары «Тиісті үлгідегі білім беру
- «Мектепке дейінгі, орта білім беру ұйымдарын, сондай-ақ арнайы білім беру ұйымдарын
- «Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдары үшін білім
- «Педагог қызметкерлер мен оларға теңестірілген тұлғалардың лауазымдарының үлгілік
- "Арнайы білім беру ұйымдары түрлерінің қызметінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім
- "Білім беру объектілеріне қойылатын санитариялық- эпидемиологиялық
- Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 16 тамыздағы № 611 бұйрығы.
- Оқушының қажеттіліктері мен қолдауын бағалаудың бірінші деңгейі
Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. ҚР Президентінің 2016 жылғы 1 наурыздағы №205 Жарлығы 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарына сәйкес 2019 жылға қарай мектепке дейінгі білім берудің 30%-ы, орта білім берудің 70%-ы және техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының 40%- ы инклюзивті білім беру үшін жағдай жасау, сондай-ақ арнайы ұйымдар желісін кеңейту (ПМПК, ППТК) жоспарланған. Брайль қарпімен (көрмейтіндер үшін)
және үлкейтілген қаріппен (нашар көретіндер үшін) басылған оқулықтарды әзірлеуге қаражат көзделген. Электронды оқыту жүйесін қолдану үшін оқу үрдісінде сурдоаудармамен бейне-сабақтар порталы құрылды (http://mediakurs.kz) оның ішінде 80 танымдық, 318 Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы
20 оқу-танымдық, 12 анимациялық фильмдер орналастырылған. «Мемлекеттік білім беру ұйымдары қызметкерлерінің үлгі штаттарын және педагог қызметкерлер мен оларға теңестірілген адамдар лауазымдарының тізбесін бекіту туралы» ҚР Үкіметінің 2008 жылғы 30 қаңтардағы N 77 Қаулысы. Білім беру ұйымдарының барлық түрлері бойынша, барлық білім беру ұйымдары үшін ортақ жекелеген лауазымдар бойынша білім
беру ұйымдары қызметкерлерінің Штаттары көзделген
Осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес Орта білім беру ұйымдары (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта) қызметінiң үлгілік қағидалары; 5. Жеке тұлғаның қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып, оқу бағдарламаларының мазмұнына, білім алудың қолжетімділігіне жағдайлар жасалуына қарай барлық деңгейлерде оқыту күндізгі, сырттай, кешкі, экстернат және ерекше білім беру қажеттілігі бар адамдар
(балалар) үшін
қашықтықтан оқыту
нысандарында жүзеге асырылады 6. Мемлекет инклюзивті білім беру мақсаттарын іске асыра отырып, білім берудің барлық деңгейлерінде ерекше білім беру қажеттілігі бар азаматтарға олардың білім алуына, дамуындағы ауытқуды түзетуіне және әлеуметтік бейімделуіне арнайы жағдайлар жасауды қамтамасыз етеді. 7. Денсаулық жағдайы бойынша ұзақ уақыт білім беру ұйымдарына бара алмайтын азаматтар үшін үйде немесе тиісті үлгілік оқу жоспарларына сәйкес стационарлық көмек көрсететін, сондай-ақ қалпына келтіріп емдеу және медициналық оңалту ұйымдарында тегін жеке оқыту ұйымдастырылады. 25. Білім беру ұйымдарында білім алушылардың заңды өкілдерінің мүдделерін ескере отырып, білім алуға ерекше қажеттіліктері бар балаларды инклюзивтік білім беру жағдайларында оқыту (бір сыныпта білім алуға ерекше қажеттілігі бар кемінде екі баланың оқуына рұқсат етіледі) және (немесе) дамудағы бұзылулардың түрлері бойынша арнайы сыныптарды ашу көзделген. Инклюзивті білім беру жағдайларында білім алатын білім алуға ерекше қажеттілігі бар балалар
319 Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы
психологиялық-медициналық-педагогикалық консультацияның қорытындысы және ұсынымдары бойынша үлгілік оқу немесе жеке оқу бағдарламасы бойынша оқиды. Инклюзивті білім беру жағдайларында және (немесе) арнайы сыныптарда білім алатын білім алуға ерекше қажеттіліктері бар балалар үшін түзету сабақтарын арнайы педагогтар (дефектолог олигофренопедагог, сурдопедагог, тифлопедагог, логопед) жүргізеді.
Осы бұйрыққа сәйкес білім беру ұйымдарының барлық санаттағы балалар (ЕБҚ) үшін білім беру ұйымдарында түзету-дамыту ортасын құру үшін жабдықтармен және жиһазбен қамтамасыз етіледі. Компьютерлік түзету-дамыту ойындары мен бағдарламалары дамуында кемістігі бар балалардың даму ерекшеліктерін ескеруі және осындай балаларға қажетті арнайы қадамдық дамытушы оқытуға бағытталуы тиіс. Олар бір немесе бірнеше мақсаттарды ойын процесінде жетістікті біріктіруі керек: көру қабілетін түзету; есту қабылдауын дамыту; оқушының қабылдауын, зейінін, есте қалуын түзету; ойлау операцияларын дамыту; ауызша және жазбаша сөйлеудің әртүрлі жақтарын түзету және дамыту; оқу жетістіктерін бекіту, әлеуметтік дағдыларды дамыту.
Білім алушылардың бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің үлгілік оқу бағдарламаларын меңгеруін бақылау мақсатында білім беру ұйымдары ерекше білім беру қажеттіліктерін ескере отырып, білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылауды және қорытынды аттестаттауды жүзеге асырады
«Педагог қызметкерлер мен оларға теңестірілген тұлғалардың лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын бекіту туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2009 жылғы 13 шілдедегі N 338 Бұйрығы Білім беру ұйымдары осы бұйрықтың негізінде педагог қызметкерлер мен оларға
теңестірілген тұлғалардың лауазымдарының бекітілген үлгілік біліктілік сипаттамаларын ескере отырып, педагог кадрларға қажеттілікті қанағаттандырады. Олар білім беру
ұйымдарының меншігіне, ведомстволық бағыныстылығы мен ұйымдастыру-құқық нысанына қарамастан мыналарға негіз болады: құрылымдық бөлімшелер туралы олардың білім беру 320 Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы
ұйымдарындағы орны мен рөлін анықтайтын ережелер жасау;
қызметкерлердің міндеттерін, құқықтары мен
жауапкершіліктерін белгілейтін лауазымдық нұсқаулықтар әзірлеу; кадрларды іріктеу мен орналастыру, оларды пайдаланудың дұрыстығына бақылау жүргізу; білім
беру ұйымдарының қызметкерлерін аттестаттаудан өткізу. "Арнайы білім беру ұйымдары түрлерінің қызметінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2017 жылғы 14 ақпандағы № 66 бұйрығы. Балалардың ПМПК-ға жіберілуі ата-аналарының (заңды өкілдерінің), білім беру ұйымдарының, денсаулық сақтау ұйымдарының бастамасымен ата-анасының (заңды өкілдерінің) келісімі арқылы жүзеге асырылады. Бірінші тексеруге анамнез жинау, дәрігерлердің (сурдолог, офтальмолог, невропатолог, психиатр), педагогтердің (әлеуметтік педагог, олигофренопедагог, сурдопедагог, тифлопедагог, логопед), психологтың тексеруі, баланың психофизикалық жағдайын бағалау, ата-аналарға (заңды өкілдерге) кеңес беру кіреді. Бірінші тексеру бір немесе төрт қабылдау барысында жүргізіледі. Қабылдаудың ұзақтығы бір сағат, баланың шаршауы жоғары болғанда 20-30 минут. Қайта тексеру ПМПК-ның жалпы қорытындысын нақтылау немесе өзгерту мақсатында жүргiзiледi, ең алдымен диагностикалық топтарда, диагностикалық оқу- түзеу сабақтарынан, мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдарындағы, орта бiлiм беру ұйымдарындағы сынама оқытудан кейiн зияткерлік немесе тілдік даму кемiстiгiнің деңгейiн нақтылау қажеттiгi болған жағдайда жүргізіледі. Тексерулер нәтижелері негізінде ПМПК-ның жалпы қорытындысы қабылданады, баланың
жеке психофизикалық ерекшеліктеріне қарай түзете-дамыта оқыту барысындағы білім беру бағдарламасының түрі туралы алқалық шешім қабылданады. Қажет болған жағдайда медициналық, білім беру және әлеуметтік қызмет көрсету бойынша ұсынымдарды қарастыратын жеке
түзете-дамыту бағдарламасы жасалады, ата-аналарға (заңды өкілдеріне) консультация беру жүзеге асырылады. "Дәрігерлік-консультациялық комиссияның қызметі туралы ережені бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 5 мамырдағы № 321 бұйрығына (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11310 болып тіркелген) сәйкес үйде оқитын мерзімі 321 Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы
көрсетіле отырып,
дәрігерлік-консультациялық комиссияның бала денсаулығының жағдайы туралы қорытындысы үйде жеке тегін оқуға негіз болып табылады. "Білім беру объектілеріне қойылатын санитариялық- эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 16 тамыздағы № 611 бұйрығы. Осы
"Білім беру
объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" Объект салынатын жер учаскесін таңдауға, жобалауға, реконструкциялауға, пайдалануға, сумен жабдықтауға, су бұруға,
жылумен жабдықтауға, жарықтандыруға, желдетуге, ауаны баптауға, жөндеуге және күтіп-ұстауға, тұру, тамақтану, оқыту жағдайларына және өндірістік практикаға, өндірістік бақылауға, персоналдың еңбек және қызмет көрсету жағдайларына, білім алушылар мен тәрбиеленушілерді медициналық қамтамасыз етуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптарды белгілейді.
Білім беруде инклюзивтік үдерістерді дамыту мектеп ортасының техникалық немесе ұйымдастырушылық өзгеруін ғана емес, сонымен қатар білім беру философиясының өзгеруін де болжайды. Инклюзивті білім алуға сүйенетін негізгі құндылықтар: - әрбір бала - жеке тұлға; - барлығы оқи алады; - әр баланың бірегей ерекшеліктері, мүдделері, қабілеті және оқу қажеттіліктері бар; - запрет на дискриминацию в любой форме; - кез келген нысанда кемсітуге тыйым салу; - қоғамның әрқайсысына қатысу құқығы; - бір-біріне шыдамдылық; - толеранттылық рухында тәрбиелеу, «әртүрлілікте үйлесім» (Төзімділік принциптерінің декларациясы // ЮНЕСКО, 1995) Инклюзив мектептің қағидалары: - барлық қызметкерлер инклюзияның құндылықтарын оң көңіл-күймен бөліседі және өз міндеттерін түсінеді; - недискриминация; - Тәуелсіздік пен оқушының жеке дербестігін құрметтеу - қол жетімділік; - қоғамға толық қосу және тарту; - мұғалімнің, арнайы оқытушының, психологтың, мектеп әкімшілігінің, басқа мамандардың, ата-аналардың және оқушының бірлескен (командалық) жұмысы.
322 Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы
Білім беру ұйымдарында кедергісіз ортаны қамтамасыз ету (физикалық қолжетімділікті қоса алғанда) және білім беру процесін оқу барысында қиындықтарға тап болған оқушылардың қажеттіліктерін ескере отырып жүзеге асыру үшін қажетті материалдық база құрылуы тиіс (пандустарды, лифттерді, дәретханаларды, ойын аймақтарын жабдықтау, мамандар кабинеттерін қажетті жабдықтармен және дидактикалық материалдармен жабдықтау). Тосқауылсыз білім беру ортасын жобалау және модельдеу кезінде келесі ерекше қағидаттарды ескеру қажет: 1. Баланың сенімсіздік пен қорқыныш сезімін азайтуға мүмкіндік беретін ортаның белгілі бір пәндік және кеңістіктік ұйымдастырылуын болжайтын қауіпсіздік. Ол қол жетімді ережелер мен қорғау құралдарын пайдалана отырып, еркін бағдарлануға, қозғалуға және қажетті әрекеттерді орындауға мүмкіндік алады. 2. Мәдени маңызы бар нысандардың қанықтығы. Білім беру ортасы балаға үнемі әртүрлі ақпарат тасымалдаушылармен қарым-қатынасты қамтамасыз етеді (қоршаған орта туралы белгілі бір мәлімет береді), бұл оның танымдық белсенділігін, еріксіз және ерікті назарын, қызметін айтарлықтай ынталандырады. 3.
бағытталған ортаның қолжетімділігі(кең ойықтар, пандустар, тұтқалар). 4. Полисенсорлық қабылдау үшін қол жетімділік, ол білім беру ортасы әртүрлі сезім органдарынан ақпаратты кеңінен тарту мүмкіндігін ынталандырады және қамтамасыз етеді, жеке объектілерді қабылдау кезінде де, олардың арасындағы қарым-қатынастар да. Бұл өте маңызды, себебі мүмкіндігі шектеулі балалардың сенсорлық бұзушылықтары бар. 5. Мағыналық реттеу. Білім беру ортасындағы қарым-қатынастардың барлық түрлері белгілі бір ережелер жүйесіне сәйкес ұйымдастырылады, оларды түсіну және орындау баланың тіршілік әрекетінің тиімділігін едәуір арттырады.
ұйымдастыру балаға оқиғалық қауымдастықты қамтамасыз етеді, оның белсенді өзара әрекеттесуін және қоршаған адамдармен қарым-қатынасын ынталандырады. 7. Даму сипаты. Баланың өз бетінше немесе айналасындағылардың көмегімен жеңе алатын ойластырылған кедергілер жүйесінің болуын болжайды. 8. Нақты және әлеуетті танымдық мүмкіндіктерді қорғау мен дамытуға бағдарлау. Білім беру ортасын ұйымдастыру баланы өзекті және жақын даму аймағында жұмыс істеу қажеттілігінің алдына қояды. Бұл қағида 323 Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы
арнайы білім беруде маңызды қағидат болып табылады. Психологиялық қолайлы жағдай жасау білім алушыларды ЕБҚ-мен бейімдеу үшін білім беру ұйымдарында оның пәндік-практикалық қоршаған ортасын орнатудан басталады. Бұл ретте бала үшін психологиялық жайлылықтың маңызды компоненттерінің бірі оның сыныптағы оқу орны болып табылады. Сыныптағы оқушыларды отырғызу мәселесін шешу кезінде кейбір ережелерді ұстануы қажет: ЕБҚ бар балаларға қолайлы орындарын ұсыну қажет: - оларды ынталы және жақсы үлгеруші оқушылардың жанында немесе оң рөлдік модельді тасымалдаушылардың жанында отырғызу керек; - назар аударатын заттардың жанында отырғызудан аулақ болу; - қауіпсіз, кедергілерден бос ортаны және жүріп-тұру үшін барабар кеңістікті қамтамасыз ету; - тақтаны бөгде заттармен үймеуге болмайды; - ЕБҚ бар бала отырған жерде тыныштық және тыныш аймақ құру; - оқу орындарын оқушылар үшін икемді топтарда сабақта жұмыс істеуге және өзара іс-қимыл жасауға мүмкіндік беретін етіп ұйымдастыру. Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) елдері мектеп оқушыларда оқуға қиындық туғызатын себептердің үш тобын бар, соның салдарынан – ерекше білім беру қажеттіліктерін қарауды ұсынады: - бала дамуының бұзылуы; - мінез-құлық және эмоциялық мәселелер; -өмірдің қолайсыз жағдайлары (әлеуметтік, психологиялық, экономикалық, лингвистикалық және т. б. мәселелер). Ерекше білім беру қажеттілігі-бұл әр оқушыны оқытуда табысты болуын қамтамасыз ету мақсатында психологиялық-педагогикалық әдістермен жүзеге асырылатын оқу үдерісінде көмек пен қызмет көрсету қажеттілігі. Жалпы білім беруді дамыту инклюзивтілік қағидатын негізге ала отырып, білім беру процесінің барлық қатысушылары: 1) кедергілер мен проблемалар емес, ресурстар ретінде мүмкіндіктердің алуан түрлілігін қарастыру. Мұғалімнің педагогикалық шеберлігін жетілдіру және оқытудың жоғары сапасын қамтамасыз ету үшін қоғамдағы толерантты мінез-құлық мәдениетін тәрбиелеу ресурстары. Бір
оқушының қиындықтарын жеңуге қатысты жұмыс, әдетте, басқа балаларға да пайда әкеледі; 2) оқудағы жоғары жетістіктері бар оқушыларға ғана емес, сыныптың барлық оқушыларына бағдармен оқу үдерісін құру; 3) Ерекше білім беру қажеттілігі бар оқушыларды тек мамандармен (логопед, арнайы педагог, психолог, жеке көмекші) ғана емес, барлық білім
324 Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы
беру процесіне қатысушылар тарапынан қолдауды қамтамасыз ету. 4) оқу үрдісінде оқушыларға көмек көрсету мәселелерін шешуге командалық тәсілді қолдану; 5) оқушыларға қолдау көрсету және ұйымдастыру кезінде "жапсырмаларды" ілуден бас тарту. Көмекті – тек қана «инклюзивщиктерге» емес, оқушылар қауымдастығының толық құқықты мүшелеріне көрсетіледі, "ерекше"," дағдарыстық"," инклюзияға жататын " балаларға. Жапсырмаларды ілу кемсітушіліктің көрінісі болып табылады. ҚР Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына (бастауыш, негізгі орта және орта) сәйкес "ерекше білім беру қажеттіліктері бар білім алушылар үшін ерекше білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында арнайы жағдайлар жасалады" [ХХ]. Қазіргі уақытта ҚР Білім беру жүйесінде ерекше білім беру қажеттілігінің қатарына жатқызады: 1)
Оқу жоспары мен оқу бағдарламаларының өзгеруінде (қысқартылған немесе жеке бағдарлама бойынша оқыту); 2) оқыту нәтижелерін бағалау тәсілдерін (оқушының жетістіктерін) өзгерту); 3)
оқытудың вариативті, арнайы және балама әдістерін қолдануда; 4)
оқулықтарды, оқу
құралдарын таңдауда, Жеке оқу
материалдарын пайдалануда; 5)
оқыту нысанын таңдауда; 6)
кедергісіз орта құру және оқу орнын бейімдеу; 7)
орнын толтырушы және техникалық құралдарда; 8)
арнайы психологиялық - педагогикалық көмек (психолог, логопед, арнайы педагог (олигофренопедагог, сурдопедагог, тифлопедагог)); 9) педагог-ассистенттің көмегі; 10) әлеуметтік-педагогикалық көмек (әрбір қажеттілікті іске асырудың толық сипаттамасы ННПЦ КП әдістемелік құралында берілген). Оқу қиындықтарының сипаты мен айқындылық дәрежесіне байланысты білім алушыда біреуден бірнеше ерекше білім алу қажеттілігі анықталуы мүмкін. Оқушылардың ерекше білім алу қажеттілігі білім алудың кез келген кезеңінде пайда болуы мүмкін. Арнайы жағдайлар жасау бойынша мектеп жұмысының күтілетін нәтижесі және оқу үрдісінде оқушыға психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету болып табылады. а) оқушының мектепке, мұғалімдерге, сыныптастарға жағымды көзқарасы; б) жалпы білім беру, қысқартылған немесе жеке бағдарлама шеңберіндегі академиялық табыстылық; в) оқушының әлеуметтік бейімделуі. Білім алушыларды 325 Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы
психологиялық-педагогикалық қолдау ерекше білім беру қажеттілігін бағалау негізінде жүзеге асырылады. Ерекше білім беру қажеттіліктерін бағалау-бұл анықталған оқу қиындықтары мен олардың пайда болу себептері негізінде оқу үрдісінде оқушының қолдау түрлерін, нысандары мен көлемін анықтау. Қажеттіліктерді бағалау, білім алушыларды қолдау сияқты деңгейлік сипатқа ие. Бір деңгейді қолдаудан қолдаудың қарқындылығын арттыру жағына да, қолдауды азайту жағына да басқа деңгейді қолдауға көшу мүмкіндігі бар. Оқушының қажеттіліктері мен қолдауын бағалаудың бірінші деңгейі. Бағалау мен қолдауды тікелей мұғалім жүзеге асырады. Мұғалім бірінші болып формативті бағалау барысында оқытудың қиындықтарын анықтайды. Оның міндеті-қиындықтар сипатын, олардың пайда болу себептерін өз бетінше анықтау, оқушының қалыптасатын білімдеріндегі олқылықтарды анықтау. Алынған ақпараттан негізінде мұғалім сыныпта оқушыны сабақта қолдауды ұйымдастыруы керек(жеке көзқарас). Мұғалім тарапынан оқушыны қолдау тәсілі келесі іс-шаралар болуы мүмкін: 1)
оқытудың вариативті, арнайы әдістерін қолдану методі; "кішкентай қадамдар", пәндік қызметке және көрнекілік құралдарына сүйену, пәндік және ақыл-ой іс-әрекеттерін" жаңғақ"," Алға жүгіру", зерделенгенді үздіксіз қайталау, зерделенетін ұғымдарды салыстыру және қарама-қарсы қою тәсілдерін пайдалану және т. б.; 2) сабақта жеке оқу материалдарын: көрнекілік құралдарын, жаднамаларды, алгоритмдік нұсқамаларды, жеңілдетілген оқу тапсырмаларын пайдалану, оқу үшін, жазу үшін мәтінді қысқарту, тапсырмаларды орындау үшін қысқа және кезең-кезеңмен нұсқаулықтар беру, жатқа білу қажет ақпарат санын азайту және т. б.. 3) оқыту нәтижелерін бағалау тәсілдерінің (процедураларының) өзгеруі: қысқа, баяу, қайталау, мұғалімнің ауызша нұсқауы (жазбаша нұсқаудың орнына); жұмысты орындау үшін қосымша уақыт беру; тапсырмаларды тек ауызша/жазбаша орындауға мүмкіндік беру; планшетті, ноутбукты пайдалана отырып, жазбаша бақылау тапсырмасын орындау мүмкіндігі; 4) бақылау материалдарын өзгерту: Нұсқаулық тұжырымдарын бейімдеу - тапсырманы орындау кезеңдеріне сәйкес оны бірнеше бөліктерге бөлу; бақылау тапсырмаларының санын азайту; барлық сынып үшін бақылау тапсырмаларынан ерекшеленетін жеке бақылау тапсырмалары (жеке оқу мақсаттарына сәйкес); бақылау тапсырмасын орындауды жеңілдететін иллюстрациялық және басқа да тірек материалдарын (кестелерді, схемаларды, үлгілерді, анықтамалық материалдарды) пайдалану және т. б.
|