Оқулық Алматы, 012 ббк 65. 29 К 68

əдіс бойынша есептеу

Айналым қаражаттарын нормалаудың талдамалық əдісі есепті жылдағы айналым қаражаттарының орташа қалыптасқан қалдықтарының көлеміндегі меншікті айналым қаражаттарын анықтауды көздейді. Бұл жағдайда артылған босалқы қорларды, материалдық құндылықтардың өтімсіз қалдықтарын анықтау мақсатында нақты босалқы қорларға талдау жасап, айналым қаражаттарына деген нақты минималды қажеттілікті анықтау қажет. Кəсіпорын меншікті айналым қаражаттары өсімін қалыптастыру көздерін анықтағаннан кейін меншікті айналым қаражаттары нормативіне анықтама береді.

Жоспарлы нормативке жету үшін 7 200 000 теңге 4 тоқсан бойынша бөлінеді, тоқсанына 1 800 000 теңге.

Кəсіпорындар тоқсан соңы мен жыл соңындағы артықшылықтар мен кемшіліктерді анықтай отырып, меншікті айналым қаражаттары-ның жағдайына жүйелі түрде талдау жасап отырады.

Меншікті айналым қаражаттарының артықшылығы алдағы кезең-дегі айналым қаражаттарының өсімін қаржыландыруға жұмсалады.

Айналым қаражаттарының кемшілігі былайша өтеледі: кəсіпорындар ұйымдастырушылық-техникалық шараларды əзірлеуі тиіс немесе банкке жаңа өнім түрлерін шығарылымы көрсетілген жəне өткізу келісімшартын көрсете отырып, айналым қаражатының жетіспеушілігін жабуға 6,8,9 айларға қысқа мерзімді кредит беру өтініші бар жаңа бизнес жоспар құруы қажет.

Айналым қаражаттарын пайдалану тиімділігі келесі көрсеткіштер-мен анықталады:

1. 
   айналым қаражаттарының айналымдылық коэффициенті өткізілген өнімнің айналым қаражаттарының орташа жылдық құнына қатынасы ретінде анықталады.
   

Нақты мысал: «Дана» АҚ айналым қаражаттары қалдығының орта-ша жылдық құны 4000 құрайды. Жылдық табыс 24000 ш.ө. Айналым қаражаттарын қолдану тиімділігінің көрсеткішін анықтайық.

Ка=24000/4000=6.

2. 
   айналым күндерінің ұзақтығы айналым қаражаттарының орташа қалдығы туындысының кезеңдегі күндер санына көбейтіндісін өзіндік құны бойынша өткізілген тауар өніміне бөлгенге тең.
   

Q=4000*360/24000= 60 күн. Q=360/6=60 күн.

айналыстағы қаражаттарды іске қосу коэффициенті айналым қаражаттарының орташа жылдық қалдығының өзіндік құны бойынша тауар өніміне қатынасы ретінде анықталады. Кіқ=4000:2400=0,166.

Айналым қаражаттарының айналымдылығын жылдамдатудың негізгі жолдары: өнімді өндіру жəне өткізу көлемін арттыру, өнімнің өзіндік құнын азайту, аяқталмаған өндірісті қысқарту, кəсіпорынды шикізат жəне материалдармен қамтылуын жақсарту, меншікті айналым қаражаттарын нормалауды жетілдіру, айналым капиталындағы қысқа мерзімді несиелеудің қолжетімділігін қамтамасыз ету.

№1 есеп

№2 есеп

«Шынар» АҚ шикізат жəне материал шығындары 2012 жылдың 1-тоқсанына 45 млн.тг құрайды. Шаруашылық қызмет нəтижесінде кəсіпорынның осы уақыт аралығында жүк құжаттарын жеткізу мен шикізатты нақты жеткізу аралығы 3 күн екені анықталды. Түсіру, қабылдау жəне қоймаға жинақтау 2 күнге созылады. Шикізатты өндіріске дайындау мерзімі 5 күн, жабдықтау аралығы 20 күн. Осы берілгендерді пайдалана отырып, шикізат, негізгі материалдар жəне басқа да айналым қаражаттары бойынша нормативті анықтау қажет.

1. 
   Кəсіпорынның айналым қаражатының құрамын жəне оны басқару ерекшелігін анықтау.
   

2. 
   Кəсіпорынның қаражатын ұйымдастыру негізін сипаттаңыз.
   
3. 
   Айналым қаражаттарын нормалау неге байланысты болады?
   
4. 
   Айналым қаражаттарының тиімді пайдалану көрсеткіштерін сипаттаңыз.
   

5. 
   Кəсіпорынның айналым қаражаттары қандай көздерден қалыптастырылады?
   

6. 
   Меншікті айналым қаражатының нормалық қажеттілігін қалай анықтауға болады?
   

Қаржылық жоспарлау кəсіпорынның қаржысын басқарудың негізі болып табылады.

• 
  кəсіпорынның өндірістік-шаруашылық жəне инвестициялық жо-спарларын орындау үшін қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету;
  

• 
  дивидендтік саясатты жоспарлау;
  
• 
  ең тиімді инвестициялау бағыттарын таңдау үшін ақпарат ұсыну;
  

• 
  салық төлемдерін барынша азайту мүмкіндігін ескере отырып, олардың сомасын анықтау;
  

• 
  қаржының болашақтағы жай-күйін талдау жəне кəсіпорын қызметінің тиімділік көрсеткіштерін есептеу;
  

• 
  бизнес бойынша əртүрлі əріптестермен, кредиторлармен есеп айырысуды жүргізу үшін жақсы жағдай жасау жəне төлем кестесін жа-сау.
  

Көрсетілген міндеттер бір жылға, орта мерзімді кезеңге (5 жылға дейін) дейін жəне келешекке жоспарлар əзірленеді.

Барлық жоспарлар түрлерінің өзара байланысы жоспарлаудың үздіксіздігі мен оның кəсіпорынның құнын арттырудың стратегиялық бағытын қамтамасыз етеді.

Жоспарлаудың дəйектілігі кезеңдер бойынша жүзеге асырылады. Біріншіден, мақсаттар мен олардың сандық параметрлерін анықтау,

осы кезең стратегиялық жоспарлау деңгейіне жатады. Мақсатты көрсеткіштерге сатудың өсуі, пайда, еркін ақша ағынының өсуі, сондай-ақ салыстырмалы көрсеткіштер – сатудың пайдалылығы, ұзақ мерзімді жəне қысқа мерзімді кредиттер сомаларының қатынастары кіреді. Осы орайда мақсатты көрсеткіштерді нақтылау рəсімдерін қарастыру керек.

Екіншіден, орта мерзімді келешектің стратегиялық мақ-саттары нақтыланады, яғни стратегиялық жоспарлар ескеріліп, кəсіпорынның болашақтағы жай-күйін модельдеу жүзеге асырыла-ды. Бұл үшін инвестициялық жəне өндірістік қызмет көрсеткіштері қалыптастырылып, қаржыландыруға қажеттілік пен капитал тарту тəсілдері анықталады.

Үшіншіден, екінші кезеңге белгіленген міндеттерді іске асы-ру жөніндегі жедел жоспарлар егжей-тегжейленіп, олар нақты орындаушыларға жеткізіледі.

Шағын кəсіпорындарда бюджеттендіру жекелеген операцияларды жоспарлау мен қызмет нəтижелерін талдауды қамтамасыз етуі мүмкін.

Орташа кəсіпорындарда бюджеттендіру кəсіпорынның құнын басқару құралы ретінде пайдаланылады, яғни оған барлық басқару элементтері кіреді.

Бюджеттендіруді енгізген ірі кəсіпорындарда ақпараттық технологиялардың негізінде мынадай мəселелер шешіледі:

• 
  басқарушылық шешім қабылдау үшін бірыңғай ақпараттық база қалыптастыру;
  

• 
  кəсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің нақты болжамын
  

• 
  компания бөлімшелерінің іс-қимылдарының келісілуін арттыру;
  
• 
  бөлімшелердің стратегиялық міндеттерді орындау жөніндегі қызметін күшейту;
  

• 
  қаржы көрсеткіштерінің нашарлағаны жөніндегі ақпаратқа уақытында ден қою жəне дағдарыстық жағдайдың өршуіне жол бер-меу;
  

• 
  ресурстар мен ақша қаражатының тиімді пайдаланылуын бақылауды күшейту.
  

«Бюджет», «бюджет кезеңі», «бюджет циклі» негізгі ұғымдар бо-лып табылады, яғни олар бюджеттендірудің негізін қалайды.

Бюджет деп келесі кезеңге табиғи жəне ақша түрінде жасалған, кəсіпорынның мақсаттарын іске асыру үшін қажетті ресурстарды көрсететін жоспарды атайды.

Бюджет кезеңі (жоспарлау кеңістігі) – бұл бюджет циклы бекітілетін мерзім (яғни, жыл, тоқсан, ай, он күн, инвестициялар кезеңі 3 жыл).

Бюджеттендіру мəселелері бюджет үдерісі ауқымында іске асы-рылады. Бюджет үдерісі – бұл мақсатты белгілеу мен стратегиялық жоспарлау көрсеткіштерін таңдау, қаржылық жəне оперативтік жо-спарлау, жоспарлы деректерді нақты деректермен салыстыру, қызмет нəтижелерін бағалау, басқарушылық іс-қимыл жасау мен мақсаттарды, жоспарлар мен бюджеттерді нақтылау жəне басқару іс-қимылдарының жиынтығы.

Бюджеттендіру бір жылдың өндіріс көлеміне, материалдық, еңбек жəне қаржы ресурстарын пайдалану белгіленген бас бюджетке (cash budget) немесе мастер-бюджетке негізделеді. Оған операциялық бюд-жет пен қаржылық бюджет кіреді.

113

• 
  ақша қаражатының қозғалысының бюджеті (АҚҚБ) ақша ағындарын болжауға, кəсіпорынның төлем қабілеттілігі мен өтімділігін басқаруға мүмкіндік береді;
  

• 
  күрделі қаржылық жұмсалым бюджеті немесе инвестициялық бюджет, яғни күрделі қаржылық шығындар мен оларды қаржыландыру көздерінің жоспары;
  

• 
  баланс парағы (баланс бюджеті) жөніндегі бюджет. Болжамдық баланс немесе баланс парағы жөніндегі бюджет (БПБ) компанияның бюджет кезеңінің соңындағы мүліктік жай-күйінің болжамын береді.
  

Операциялық бюджеттер ағымдағы қызмет бойынша операция-ларды жоспарлау ауқымында жасалады жəне компанияның кірісі мен шығысының жиынтық бюджетін қалыптастырады.

Оларға сату бюджеті, өндірістік бюджет, сатып алу бюджеті, коммерциялық шығыс бюджеті, еңбек шығындары бюджеті, əкімшілік-шаруашылық шығыс бюджеті, болжамдық, кіріс пен шығыс бюджеті (КШБ) жатады. Кіріс пен шығыс бюджетіне (КШБ) кəсіпорынның шаруашылық қызметінің нəтижелерін жоспарлауға арналған көрсеткіштер кіреді.

АҚ-ның кіріс жəне шығыс бюджеті