Фобос ( грек тілінде үрей )

72
• 
Əрбір
 
ғаламшар
 
орбитасы
 
келесі
 
ғаламшар
 
орбитасынан
 
екі
 
есе
 
үлкен
 
болып
 
келеді
.
2.5. 
Алып
 
ғаламшарлар
Алып
ғаламшарлар
сыртқы
 
ғаламшарлар
 
деп
те
аталады
. 
Олардың
Жер
тобындағы
ғаламшарлардан
өлшем
бірліктері
ғана
емес
, 
олардың
заттық
құрамы
жағынан
да
айырмашылық
жа
-
сайды
. 
Күннен
қашық
орналасуына
байланысты
Жер
тобындағы
ғаламшарлардан
басты
айырмашылығы
оларды
құрайтын
алғашқы
сутек
пен
гелийді
өзгеріссіз
жағдайда
сақтап
қалуы
. 
Олардың
Күнді
айналу
ұзақтығы
бірнеше
ондаған
жылдармен
есептеледі
. 
Юпитер
11,9 
жылда
, 
Сатурн
29 
жылда
, 
Уран
84 
жылда
, 
Нептун
165 
жылда
Күнді
орбита
бойымен
бір
рет
айналып
шығады
(
22-
сурет
).
22-
сурет
.
 
Күн
 
жүйесіндегі
 
алып
 
ғаламшарлар
Сыртқы
ғаламшарларды
құрайтын
заттардың
тығыздығы
жоғары
болмағанымен
(0,7-1,8 
г
/
см
3
), 
олардың
көлемі
мен
массасы
өте
үлкен
болып
келеді
. 
Юпитер
мен
Сатурнда
Күн
жүйесін
құрайтын
аспан
денелері
жалпы
массасының
92,5%-
ы
(
Юпитерде
71,2%-
ы
, 
Сатурн
-
де
21,3%-
ы
) 
шоғырланған
. 
Алып
ғаламшарлар
тобын
«
егіз
алыптар
» 
деп
аталатын
Уран
мен
Нептун
ғаламшарлары
аяқтайды
. 

73
Бұл
ғаламшарлардың
тағы
бір
басты
ерекшелігі
табиғи
серіктерінің
өте
көп
болуы
жəне
олардың
тасты
құрылымды
бо
-
лып
келуі
. 
Бұл
ғаламшар
серіктерінің
сыртқы
ғарыш
денелерінен
қалыптасқандығын
дəлелдейді
.
Юпитер
-
ең
алып
ғаламшар
, 
оның
Жермен
салыстырғандағы
көлемі
1300 
есе
, 
массасы
318 
есе
, 
диаметрі
11 
есе
артық
болып
келеді
. 
Ғаламшардың
айналасында
жіңішке
сақина
орналасқан
, 
алайда
, 
оның
тығыздығы
төмен
болғандықтан
ол
анық
көрінбейді
. 
Юпитер
өз
орбитасы
бойымен
Күнді
айнала
12 
жылға
жуық
уақытта
айналып
шығады
, 
оның
орбитасының
орташа
ұзындығы
800 
млн
км
. 
Юпитер
білігі
оның
орбитасына
перпендикуляр
орналасқан
, 
сондықтан
онда
жыл
мезгілдерінің
ауысуы
анық
байқалмайды
. 
Юпитер
өз
білігінен
өте
жылдам
айналады
, 
оның
айналу
периоды
9 
сағат
55 
минутқа
тең
. 
Осындай
айналым
нəтижесінде
жəне
Юпитер
қатты
емес
, 
газды
-
сұйықтықты
дене
болғандықтан
полюске
қарағанда
экватор
бойы
өте
жылдам
қозғалысқа
түседі
. 
Экватордағы
əрбір
нүкте
45 000 
км
/
сағат
жылдамдықпен
қозғалады
. 
Бұл
өз
тарапынан
ғаламшар
бетіндегі
атмосфераны
да
түрліше
жылдамдықта
қозғалысқа
түсіреді
де
, 
соның
нəтижесінде
алуан
түрлі
бұлттар
белдеуі
қалыптасады
. 
Олар
үшеу
: 
ең
жоғарғысы
мұзды
аммиактан
, 
ортаңғы
бөлігі
күкіртсутекті
аммоний
мен
метан
кристалдарынан
, 
ал
ең
төменгі
бөлігі
мұзды
су
немесе
сұйық
судан
тұруы
мүмкін
. 
Юпитерде
өте
қуатты
желдер
соғады
, 
олардың
жылдамдығы
500 
км
/
сағатқа
дейін
жетеді
. 
Жерден
тұрақты
байқалатын
Юпитер
бетіндегі
Үлкен
 
Қызыл
 
Дақ
осындай
атмосфералық
дауылдардың
белгісі
болып
саналады
. 
Бұл
дақты
1664 
жылы
ағылшын
ғалымы
Роберт
 
Гук
ашқан
болатын
. 
Қазіргі
кезде
оның
ұзындығы
25 000 
км
, 
ал
100 
жыл
бұрын
50 000 
км
шамасында
болған
. 
Бұл
дақ
бірде
ұлғайып
, 
бірде
кішірейіп
отырады
, 
тіпті
, 
оның
түсі
де
өзгеріп
отыратын
көрінеді
. 
Америкалық
«
Пионер
», «
Вояджер
», «
Галилео
» 
сияқты
зондтар
бұл
дақтың
қатты
негізді
емес
, 
оның
Юпитер
атмосферасындағы
циклондық
əрекеттер
екенін
анықтаған
. 
Сондай
-
ақ
Юпитер
атмосферасында
ұзындығы
10 000 
км
асатын
ақ
түсті
дақ
та
табылған
. 
Бұлттардың
жоғарғы
бөлігіндегі
ауа
температурасы
130
0
С
-
ге
дейін
көтеріледі
. 
Юпитер
атмосферасы
өте
тығыз
, 
ол
құрамы
жағынан
Күн
атмос
-
ферасына
жақын
болып
келеді
(
23-
сурет
).

74
23-
сурет
. 
Юпитер
 
атмосферасының
 
құрамы
Атмосфера
қабатының
қалыңдығы
6000 
км
жетеді
. 
Оның
түсінің
қызғылт
-
сары
болуы
фосфор
мен
күкірт
қоспасының
болуымен
түсіндіріледі
. 
Бұл
қоспа
өте
улы
, 
өйткені
оның
құрамында
аммиак
пен
ацетилен
бар
. 
Юпитердің
магниттік
өрісі
Жер
өрісінен
10 
есе
қуатты
, 
ол
ғаламшар
айналасында
протондар
мен
электрондар
жиынтығынан
құралған
радиациялық
белдеулерді
қалыптастырады
. 
Ғалымдардың
тұжырымдамасы
бойынша
Юпитер
Күн
жүйесіндегі
«
шаңсорғыш
» 
қызметін
атқарады
. 
Ол
өзінің
қуатты
магнитті
-
гравитациялық
өрісі
көмегімен
аспан
кеңістігінде
еркін
қозғалыста
жүрген
денелерді
өзіне
тартып
алып
отырады
. 
Оған
1994 
жылы
Юпитердің
«

жүктеу/скачать 8,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: