§7.4 Кері геодезиялық есеп

89
Есептеу жұмыстарын механикаландыру жəне автоматтандыру 
жетістіктерінің арқасында кері геодезиялық есепті төменгі фор-
муламен есептеу оңтайлы:
d = x sec a = y 
cosec a ;
d = x sec r = y 
cosec r .
Δ
Δ
Δ
Δ
(87)
Бұл формуламен есептеу нəтижесі дəлірек болады, себебі 
seca 
жəне
 coseca 
мəндері, 
cos
пен 
sin
-қа қарағанда көп орынды цифр-
лармен өрнектеледі.
Кері геодезиялық есептің қолданылу аясы кең, мысалы, 
А
жəне 
В
нүктелері арасындағы 
d
арақашықтығын өлшеу мүмкін 
болмаған жағдайда (сулы кедергілер) оны есептеп табу. Кейде 
нүктелер бір-бірінен көрінбей тұрғанда, ол жерде бағыт беру, мы-
салы, 
АВ
бағытын жер бетінде көрсету, нұсқау, т.т.
Мысал.
А
жəне 
В
нүктелерінің координаталары берілген:
Х
А
= +92,38 м; 
У
А
 = +73,12 м;
Х
В
= +47,37 м.; 
У
В
 = +100,42 м.
АВ
бағытының дирекциондық бұрышын 
a
АВ
 
жəне 
АВ
= d 
арақашықтығын есептеу табу керек.
Шешімі.
100 42 73 12
27 3
0 60653
47 37 92 38
45 01
B
A
B
A
Y
Y
y
.
.
.
tg
.
,
x
X
X
.
.
.
Δ
α
Δ
−
−
+
=
=
=
=
= −
−
−
−
a = 180
0
 –31
0
14.3
/
 = 148
0
45.7
/
 ;
148
0
45.7
/
 
дирекциондық бұрышының румб аты ОШ, мəні 
31
0
14.3
/
;
27 3
52 64
0 51860
y
.
d
.
sin
.
Δ
α
=
=
=
м;
45 01
52 64
0 85501
x
,
d
,
cos
,
Δ
α
=
=
=
м;
(
) (
)
2
2
2
2
B
A
B
A
d
X
X
Y
Y
x
y
Δ
Δ
=
−
+
−
=
+
=
2
2
27 3
45 01
52 64
.
.
.
=
+
=
 м.
⎫
⎬
⎭

90
§ 7.5 Координаталық торды жəне полигонды құру (салу)
Құрылыс алаңында қадалау жəне түсіру жұмыстарын атқару 
үшін жүргізілетін теодолиттік жүрістің нүктелерін (қосындарын) 
планға дирекциондық бұрыштары, арақашықтықтары, сонымен 
бірге координаталары арқылы салуға болады. Алайда, іс жүзінде 
көбінесе координаталары арқылы салады, өйткені алдағы əдістің 
графикалық салу дəлдігі төмен.
Теодолиттік түсірістің əр нүктесін, оның басқа нүктелеріне 
байланыссыз салады. Сонда нүктелерді дирекциондық бұрышы 
жəне ұзындықтары арқылы планға салуда көбейе беретін жүйелі 
қателер сияқты қателер орын алмайды.
Координаталар үлкен (көп қатарлы) цифрлардан тұратын-
дықтан, оларды координаталар басынан ұзын перпендикуляр 
сызықтар арқылы планға салу қиындықтарға əкеліп соғады, оның 
үстіне нүктелерді салу дəлдігі жəне жұмыс өнімділігі төмендейді. 
Сондықтан координаталық торды жүйелі шаршы ретінде, яғни 
қабырғаларын 10х10 
см
етіп салады. Мұнда, геодезист үшін 
план бетінде теодолиттік жүріс нүктелерін, сонымен бірге сол 
аймақтағы бас планның барлық нысандарын дұрыс орналасты-
ру ең жауапты жұмыс түрлері болып есептеледі. Бұл жұмысты 
42-суретте көрсетілген теодолиттік жүрістің мысалына сүйене, 
6-кестедегі берілімдерді пайдаланып іске асыруға болады.
Ол үшін, абсцисса (
х
осі) осі бойынша координаталар мəнінің 
ең үлкен жəне ең кіші шамаларын қосып, нəтижесінде осы ось 
бойындағы ең ұзын шамасын анықтаймыз: 318,83 + 0,17 = 319 
м.
Əрі қарай ординат осі бойынша керекті шаманы анықтаймыз: 
921,05 + 0 = 921,05 
м
. Құрылыс алаңдарында теріс мəнді коорди-
наталарды өте сирек қолданатынын еске ұстаған жөн.
Сонымен, келтірілген мысалда 1:1000 масштабты план құра-
тын болсақ, онда бізге ұзындығы 92 
см
, ені 32 
см
план (қағаз) 
керек екен, мұнда план жиегіндегі жазулар мен өрнектерге, шарт-
ты белгілерге, ескертпелерге, т.с.с. орын қалдыру керек екенін 
ұмытпау керек.
Координаталар торын құру үшін, арнаулы Ф. В. Дробышев не-
месе ЛБЛ сызғышын жəне штангенциркулін пайдаланады.
Координаталық торды штангенциркуль жəне масштабтық 
сызғышты пайдаланып құру
. Сызу қағазының бір бұрышынан 

91
екінші бұрышына қарай екі диагональ сызықтар жүргізеді де, 
олардың қиылысқан нүктесінен диагональдар бойымен, план 
шетінде 2 – 3 
см
қалдыра отырып тең кесінділер салады. Осы құру 
нəтижесінде алынған нүктелерді қоссақ, тік төртбұрыш пайда бо-
лады.

жүктеу/скачать 2,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: