ОҚулық Атыраулық заманауи жазушылардың қазақ және орыс тілдеріндегі шағын прозалық жинағы

Наурыздың шағырмақ күні мен өкпек желі сіре қардың көбесін екеулеп сөгіп жатты. Тоңнан босаған жердің ажары анық кірмегенімен алакөбеңденіп қалған. Теңіздің қуысында қамалған төрт-бес үйді қоршап алғысы келгендей жағалауды көмкере біткен нар қамыстар үкілі басын тербеп, баяу сыбдырайды.

Қалың арасынан жылт етіп көрінген ашөзек түлкі ауыл жаққа тұмсығын төсеп иіс аулағанымен, көңілін жұбата алмай, қозы-лақ ойнаған қораны төңіректейді.

Тоқтышақ қарға аунай-аунай жоны өрттей боп жанып бара жатқан түлкіні бұ жолы да аңдап қалды.
– Әжем қорада жүр. Өскен соң қақпан құрып ұстап аласың деді. Әзірге жүре тұр, – деді бүлкіл қағып бара жатқан түлкіге торша бала тіл қатып.

– «Қаладағы бай шыдатпай жүрген шешеңе жібер. Төбесі жұқарып, миы сұйылған. Малақай істеп кисін», – деді әжем.

Омыраудан шығысымен әжесінің әлдиімен өскен

Тоқтышақ өз әкесін түстеп танымайды. Шешесі бірде:

«Байқамаппын, мінезсіз ит екен. Қызғаншақ, іші тар боп шықты», – деп отырған.

Келесі жаз жанына жылмаң қаққан көсені ертіп келді.

Тағы бір көктемде мұртын сылаған сырбазбен, қысқа салым, соғым соярда, қаба сақал қарамен оралды. Кейін әжесіне сәлем айтыпты: «Қазаққа күйеуге тиіп болдым. Енді саудаға басы бүтін кірістім», – деп. Дүкен ұстайтын шығар...

Сәске кезінде қорадан оң аяғын билете басып ақсақ кемпір шықты. Жаулығы ағараңдап теңіз қуысында түтін басы бірікпей бір-бірінен үркіп ұшқан төрт-бес үйге қарап әдетінше аңырап қоя берді.

– Қыз баққаннан қарға жиып бақсамшы... Бірінен тірілей, бірінен өлілей ай-ры-леп...

Кемпірдің ащы зары бұйығы жатқан төрт-бес үйдің тәтті ұйқысын шошытып жібергендей.

Алдымен ақ шатырлы көрші үйден шаң-шұң ұрыс шықты. Монтер ағасы мен қайыстай қара қатыны- дағы тағы қаймалдасып жатқан. Әдеттегідей, соңы қашты-қудыға ұласпай, өрт тез сөнді. Қоламтасы

Мартовское солнце и холодный ветер разрывали с двух сторон снежный наст. Хотя земля, освобожда- ющаяся от промерзшего грунта, еще не обрела кра- сивый, оживленный вид, но уже разнообразилась. Охватившие все побережье густо растущие и толстые камыши, качая пушистыми головками, словно желая затянуться петлей вокруг пяти-шести домов, запер- тых у самого моря, тихо шелестели.
Показавшаяся мельком в этой камышовой гуще го- лодная лиса принюхивалась, направив мордочку в сторону аула, но, не удовлетворившись этим, поры- скала в сторону загона для ягнят и козлят.
Токтышак и на этот раз заметил эту лису, шкура кото-

рой, обвалявшись на снегу, горела, как огонь.

- Бабушка ходит в скотном дворе. Сказала: когда вы- растешь, – поставишь капкан и поймаешь. А пока по- живи, – обращался к бегущей лисе маленький маль- чик.
- Отправь в город к своей матери, у которой мужья не задерживаются. Кожа на ее голове утонченная, оттого-то и мозги разжижены. Пусть сошьет себе шапку, – говорила бабушка.
Токтышак, росший с пеленок под опекой бабушки, не знал ничего о своем отце. Как-то мать рассказывала про него: «Не заметила вовремя, скверный был харак- тер у этого пса. Ревнивый, мелочный оказался».
Следующим летом привела с собой какого-то безбо-

родого, юркого пройдоху.

Как-то весной – кого-то замкнутого, все время гла- дившего усы, а осенью, когда забивали скот на зиму, появилась с черным типом с густой бородой. Потом передала привет его бабушке: «Все, прекращаю вы- ходить замуж за казахов, теперь полностью занялась торговлей». Наверное, открыла магазин...
Поздним утром из скотного двора, приплясывая на правой ноге, вышла полухромая старуха. Белея своим платком и глядя на запертых у побережья пять-шесть домов, не объединенных, а отчужденных друг от дру- га, как всегда, заголосила:
- Чем воспитывать дочь, лучше бы я, собрав ворон, лелеяла их... Избавившись от одного живым, от дру- гого – мертвым...
Похоже, причитания старушки похожие на завыва- ния, испугав, оторвали от сладких снов съежившихся во сне пять-шесть домов.
Сначала из соседнего дома с белой крышей раздал- ся шум-гам, ругань. Наверное, дядя-монтер со своей черной и сушенной, как ремень, женой опять что-то не поделили. Но ссора не продолжилась, как обычно,

145 146

қоздап, кешқұрым кері жалғасар.

Әжесі ұрысқақ қатынды жаратпай: «Тілі көсеудей, көсей-көсей есіл азаматты қор етті ғой», – деп тыжы- рынып қалатын.

Оң жақтағы тоқал тамның есігі шалқасынан түсіп, іштен екі беті нарттай боп Пішенбай шықты. Көзі майланып жайнаң қағады.
– Тез жиналыңдар! Бураны пішеміз. Нәлеті!
Соңынан бұрынғы «пермі бастықтың» шалғайына опатылып Науқанбай шабарманның қолтоқпақтай басы қылтиды. Қоян бөркі ұйпа-тұйпа боп теріс ай- налып кетіпті.
– Обалы жоқ! – деп екіленді аузы жаялықтай боп.
– Қайрақ қайда?!
Тоқтышақ ернін тістей алды.
Тоқал тамның иесі жадау шал-тын. Қақ-соққа қатысы жоқ, бар өмірі мал соңында өткен.

Жекешелендіру келіп тиіскенде үлес бұйырмай, ысқырып қана қайыратын уақ жандығы қалған. Есесіне Пішенбайдың көзі сол кезден бастап майлан- ды десетін жұрт.

Аңқау еді, жарықтық.

Төлді көп алған жылы ауданға әспеттеп шақырыпты. Алқалы жиын боп, ойдан-қырдан тәжірибе алмаса- мыз деп келгендер ығы-жығы дейді.

Бір домаланған бастық бала жадау шалды жетек- теп апарып «ардагеріміз», «еңбек озатымыз» деп қолпаштап төрге оздырған. «Алдымен малды қалай жаясыз, өрісті қайтып жаңартасыз, соның сырын айтыңызшы», – деп тап бір қымбат құпияны біліп алғылары келгендей барлығы мұның аузын тосыпты.

Ғұмыры шаршы топқа түсіп мінбер мінбеген, бала- шағадан басқаға билік айтып көрмеген жадау шал не десін?..
– Осы отырғандарды бір отар қой дейтін болсақ, – деп залды оң қолымен орап өтіпті.
– Түске дейін былай жаямын, – деп, күншығысты меңзейді.

бегом с преследованием, – искры пожара погасли. Возобновившись, к вечеру, раздражение обязательно приведет к новой битве.
Бабушка его, возненавидев эту сварливую женщину, говорила: «Язык у нее словно кочерга, шуруя и шу- руя им, совсем унизила несчастного мужа», – и всегда морщилась.
Дверь, расположенного справа дома без кровли, рас- пахнулась настежь, наружу вывалился Пшенбай с ру- мяными щеками. Глаза его весело блестели.

- Соберитесь быстро. Будем кастрировать буру. Черт! Следом за бывшим «управляющим фермой», путаясь

^{под его ногами, показалась похожая на дубину голова}

посыльного Науканбая. Его помятая и всклокоченная заячья шапка была одета наоборот.

- Так ему и надо! – проговорил его раздвоенный рот, став величиной с тарелку.
– Где точило?!
Токтышак прикусил губу.

Хозяином дома без кровли был тощий старик, не имевший отношения к спорам-раздорам, всю жизнь ходивший за скотом.
Когда началась приватизация, доля ему не досталась, остались у него лишь несколько голов мелкого скота, которым можно было управлять даже свистом. Зато в то время, как говорили окружающие, заблестели глаза Пшенбая.
Наивным был покойный.
Когда с овцематок получил большой приплод, его с честью пригласили в райцентр. Состоялось торже- ственное собрание, со всех концов для обмена опы- том собралось множество специалистов.
Один юркий молодой человек, взяв под руки тощего старика и представив его «ветераном», «передовиком производства», вывел на трибуну. «Сначала расскажи- те секреты того, как пасете скот, как обновляете паст- бища», – обратились к нему, заглядывая в рот, словно все хотели узнать какую-то драгоценную тайну.