Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
Паразиттердің иелеріне кеңістіктік қатынасы
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
Паразиттердің иелеріне кеңістіктік қатынасыИесінің организмінде паразиттердің коныстануына байланысты оларды: эктопаразиттер - иесінің сыртқы жабынында, терісінде. 26желбезегінде тіршілік ететіндер; эндопаразиттер - иесінің дене куысында, тканьдері мен клеткаларында мекендейтіндер деп екі категорияға бөліп карастырады. Эндопаразиттерді кейбір авторлар куыстык, ұлпа. клеткаішілік жэне т.б. деп бөледі. Карапайымдылардың ішінде Sporozoa типінің түгелдей өкілдері эндопаразиттер болса, паразиттердің катарына кіретін Mastigophora жэне Infusoria өкілдері экто эрі эндопаразиттер болып табылады. Monogenoidea класының екілдері эктопаразиттер, ал Trematoda класының өкілдеріне эндопаразиттік тіршілік тэн. Алайда, Monogenoidea-лардың ішінде эндопаразитизмге айналу жағдайлары байкалады. Оған мысал ретінде Polystoma туысының өкілдері теңіз, сирек тұщы су балыктарының желбезегінде эктопаразиттік өмір сүреді. Алайда, осы туыстың кейбір түрлері мысалы, Polystoma integerrimum дернәсілдік кезеңін бака дернэсілдерінің (итбалық) желбезегінде эктопаразит түрінде тіршілік етеді. Итбалык бакаға айналған кезде желбезек атрофиясы мен желбезек тесігінің жабы- луынан паразит иесінің ішегіне өтеді, кейін клоакаға түсіп, сонында куыкка өтеді де, сол жерде жыныстык сатысына жетіліп, өмір бойы эндопаразит болып кала береді. Целлер (Zeller, 1872), кейін Галлиен (Gallien, 1935) аныктағандай кей жағдайларда итбалықтарға ертерек енген Polystoma дернәсілі, итбалықтардың метаморфозына дейін желбезекте жыныстык саты- сына жетіліп, үлгеріп сол жерде жұмыркалайды, ал олардан шыккан ұрпактар болашакта тек кана эктопаразиттік (желбезекте) тіршілік етеді. Сонымен катар, Polystoma-нъщ кейбір түрлері тасбаканын ауыз куысында, Р. Polystomoides ocellatum жэне rugosum мүрын куысында паразиттік тіршілік етеді. Эндопаразиттік күйге көшудің мүмкіншіліктері моногенеалык сорғыштардың эртүрлі топтарының өкілдерінде тэуелсіз жүреді. Сонымен, тұкы балыктардың желбезектері мен тері жабынында паразиттік тіршілік ететін Monopisthodiscinea отрядына жататын Acolpenteron туысының өкілі иесінің тері жабынынан зэр шығару тесігі аркылы бүйректің несеп жолына енген. Е.В. Гвоздев (1945) осы туысының бір түрін Diplophysa балыктың бүйрек несеп жолы- нан тауып, зерттеген. Рушковский (Ruszkowski, 1931) балыктардың әдетте, желбезек- терінде паразиттік тіршілік ететін Monogenoidea класының өкілі Amphibde/la torpedinis-тің энтопаразиттік күйге көшуін зерттеген. 27Бұл паразит ертеде Жерорта теңізінде мекендейтін жүнбалыктың желбезегінде (Torpedo ocellata Т. marmorata ) тіркелген. Рушковский (Ruszkowski, 1931) Неаполда 27 скатты зерттеп, балыктардың 50%-нын жүрегінен Amphibdella lorpedinis-тщ жұмыртқаларын, ал 30%-дық жағдайда жыныстык жетілген күрттардын өздерін тапкан. Өкінішке орай, A. torpedinis жүрекке қандай тәсілмен түскені аныкталмады. Кейбір деректер бойынша бүл паразит жүрекке кан жүйесі аркылы өткен деген болжамдар да жок емес. Нематода (Nematoda) жэне Acanthocephala - мен катар таспа күрттардың (Cestoda) барлығы дерлік әдеттегі эндопаразиттер. Керісінше, сирек жағдайда аннелидалар (Annelida) паразитизмдікке көшкен кезінде олар эктопаразиттікке айналады. Мысалы, шаян- дарда Histribdellidae тұкымдасының 2 туысы, ал Polychaeta-лардың ішінде Ichthvotomus sanguinarius балықтардың тері жабынында паразиттік тіршілік етеді. Тек, Eunicidae тұкымдасынын кейбір түрлері тана баска да полихеттердің дене куысының паразиті, яғни эндопаразит болып табылады. Oligochaeta-трдъщ ішінде аз түрлері ғана - эктопаразиттер (түщы су шаяндарында Branchiobdellidae жэне жауын кұрттарында Enchytraeidae). Паразиттік моллюскалардың аз ғана түрлері аталған екі категорияға да жатса, ал Arthropoda-лардың арасында, әсіресе, ша- яндармен, насекомдардың ішінен көптеген эктопаразиттер мен эндо паразиттер кездеседі. Әрбір паразиттің өзіне тэн белгілі бір мекен ету орны болады. Кейбір паразиттер өзінің тіршілігінің барлык циклінде иесінің бір ғана мүшесінде коныстанады, мүндай күбылыс эсіресе, ішек амебаларында, талшықтыларда, грегариналарда, кокцидияларда және нематодалардың кейбір түрлерінде, кенелерде, насекомдар- да байкалады. Мүндай паразиттер, коныс мекенін тек сол иесінің мүшесін закымдап болған жағдайда өзгертуі мүмкін. Паразиттердің баска түрлерінің жеке дамуы процесі мекен ор- нын ауыстыру аркылы жүреді. Мысалы, Plasmodium m m -тың преэритроциттік шизонттары бауыр клеткаларында дамиды, ал олардың келесі даму сатылары шизонт жэне гамонт кезеңдері эри троците өтеді. Ересек трихинеллалар ішек қабырғаларында, ал олардың дернэсілдері бұлшықетте тіршілік етеді. Ересек Delafondia (Strongylidae) жылкылардың ішегінде, ал дернәсілдерінің дамуы шажыркай артериясында жүреді. Паразиттер өзінің тұракты мекен ету орнына барар жолындағы 28коныстануы уакытша деп те аталуы мүмкін. Мысалы, аскарида неме- се анкилостома дернәсілдері канда, бауырда, окпеде, тыныс алу жол- дарында уакытша қоныстанады, ал ересек паразиттердің ішекте ме- кен етуі олардьщ тұракты коныстануы деп саналады. Паразиттердің дамуы барысындаты мекен ету орындарын ауыстыруы әртүрлі се- бептерге, эсіресе, дамудың дернәсілдік жэне баска да сатыларыньщ иесінің денесінде миграция кабілеттілігіне байланысты. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|