Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
Уақытша паразитизмР.Лейкарт заманынын өзінде-ак паразиттің иесімен тікелей байланыста болуы мен сол жерде өткізген уакытына байланысты паразиттерді жалпыға ортақ уакытша және стационарлы деп екіге бөлді. Уакытша паразит дегеніміз - иесінің денесінде ұзак уакыт түрақталмайтын және де оған бейімделмеген, иесінің денесінде да- мып көбеймейтін, бірақ олардың коректі кабылдау процесі иесінің денесіне көшуімен байланысты. Кейде, уакытша паразит дегеніміз иесінің денесінде коректену үшін кыска ғана уакыт ішінде болуы. Ал тіршілігінің баска кезеңдерінде иесімен ешкандай байланыста болмайды. Уакытша паразитизм, паразит пен иенің арасындағы әлсіз байланыстың болуымен сипатталады, жануардың паразиттік тіршілікке бейімделгіштігінін элсіз көрінісі байкалады. Байланыстың өте аз уакытқа созылуы бір организм екінші бір организмді тек қорек көзі ретінде пайдалануы әлсіз байланысымен сипатталады. Оған ма- салар мен баска да қансорғыш жэндіктер мысал бола алады. Масалар бүкіл тіршілігінде иесінен тыс еркін тіршілік етеді жэне иенің бір түрімен де байланыспайды. Ешкандай талдаусыз адамға немесе түрлі жануарларға шабуылдайды, қорек кабылдауы жиі бір-екі минутка созылады. Масалар мен иесінің арасындағы элсіз катынас болғандыктан, масаларда паразитизмге тек морфологиялык бейімдеушілікті байкаймыз. Яғни кансорғыш масалардың ауыз ап параты тесіп-сорғыш тұмсыққа айналып, ал калған барлык белгілері кан сормайтын косканаттыларга үксас келеді. Haemadipsa сеуіопіса сүлігі мен оның иесі арасындағы байланы ста жоғарыда айтылғандай әлсіз, ол баскалар сиякты олжасының ізінен қумайды, бүталарда күтеді, кездескер уакытта шабуыл жа- 29сап канын сорып коректенеді. Індік кенесі Ornithodorus адамдар мен жануарлардьщ канын кыска уакыт ішінде бірнеше минуттан 2-3 сағатка дейін сорып, сосын иесін тастап, өзінің үйреншікті мекеніне оралып, сол жерде өмір бойы кала береді. Е.Н. Павловский мен әріптестерінің (1946-1950) жүргізген зерттеулері көрсеткендей Ornithodorus papillipes сырткы ортада 9-14 жылға дейін коректенбей тіршілік ете алады екен. Төсек кандаласы (Сітех lectularius) адамдардың, үй кұстарының жэне баска да жануарлардьщ канымен коректенеді, олардың дернәсілдері 2-3 минутта, ал ересек особта- ры 15 минут уакыт аралығында иесінің канын сорады. Сондай-ак кандалалар үзак уақыт, кемінде бір жылдай, коректенбей иесіз тіршілік ете береді. Аргазид кенелер мен кандалаларда кеңістіктің катынаска иелерімен біршама жакындығы байкалады, өйткені олар адамның үй жайында, кұстардың үяларында немесе жабайы аңдардын індерінде тіршілік етеді. Иксодалық кенелер иесінің денесінде корек кабылдау уакытының созылуына байланысты иесіне жакындасуы байкалады. Ixodes ricinus - үш иелік кене дамуынын эрбір фазасындағы особтары, эртүрлі уакыт ішінде коректеніп, сосын иесін тастап сыртқы ортада метаморфозға үшырайды. Дернәсілдері 3 - 5 күн, нимфалары - 4 - 6 күн жэне ересек аналыктары - 7 - 8 күн иесінін канын сорады. Иесінің физиологиялык жағдайына байланысты кейде аналыктарында кан сору уакыт 14-20 күнге созылуы мүмкін. Сонымен, кенелер иесінің денесінде жалпы 14-20 күн болады. Екі иелік кене - Нуаіотта detritum - ның дернәсілі иесінің канына каныкканнан кейін де одан ажырамай канын сорып нимфаға айналады, тек содан кейін ғана иесінен ажырайды. Дернәсілдер мен нимфалардың кан copy уакыты 20-22 күнді кұрайды. Аналыктары баска жануарда 7-25 күндей коректенеді. Кенелердің дамуының барлык циклі сыртқы ортада болғанын косканда бір жылды кұрайды. Бір иелік кене - Boophilus calcaratus-тъщ дернәсілдері жануар- ларға шабуыл жасап, оларға жабысып ешқандай орын алмастыру- сыз нимфаға, сосын ересек кенеге айналады. Аналыктары қанға тойғаннан кейін иесін тастап, топыракка жүмырткаларын салады. Кене иесінің денесінде 22-30 күн болады, ал бір үрпағының толык дамуы екі айға созылады. Баска бір иелі кене Hyaloma scupense одан да көп иесінің денесінде болады. Олардың дернәсілдері 5-7 күн иесінің қанын со рып, нимфаға айналады, ал нимфалар 4-7 күн өткенде кан соруды 30бастап, 3-6 күн канды сорады. 10 күннен кейін, осы аралыкта ним- фалар тыныштық жағдайда болады да, жыныстық жетілген ересек кснелерге айналады. Осылай нимфалық сатысының ұзактығы 17-22 күнге тең. Қүстардың ұясындағы бүргелер иесіне тек кан copy үшін кыска мерзімге шабуылдайды, ал калған өмірін үяда өткізеді. Ал, жануарлардың калың жүнінің арасында тіршілік ететін бүргелер иесінің қанын бірнеше рет және жиі сорады, сондықтан иесін та- стамай денесінде жорғалап жүреді, тек дернәсілдерінің жэне қуыршактарының дамуы сырткы ортада өтеді. Уакытша паразитизм кейбір паразиттік тіршілік ететін шаяндарға тэн, мысалы, Argulus foliaceus - тұкы жэне баска түщы су балықтардың паразиттері. Argulus - шаяны балықтардың канын сорғаннан кейін оны тастап, біраз уакытка дейін суда еркін жүзіп, сосын қайта баска балыкка жабысып коректене береді. Piscicola geometra - балыктарда паразитуік тіршілік ететін сүлік, тіршілігінің коп уакытын балык денесінде өткізеді, бір балыкдан баскасына оңай ауыса алады, ал көбею кезінде иесін тастап су түбіне кетеді. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|