Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
| Паразиттік түрлердің эволюциясыныц ерекшеліктері
Еркін тіршілік ететін организмдердің эволюциясында бастапқы рөлді сырткы орта жағдайлары атқарады. Бұл өзгерістер, түрдің қалыптасқан жэне таралу аймағын кеңейту барысында игерген аймақтарында жүруі мүмкін. Паразиттік тіршілік ететін орга- низмдер үшін, бүл сұрак күрделене түседі, себебі, сыртқы орта жағдайларының өзгерістерімен (екінші реттік орта) бірге, паразит- герге тіршілік ететін организмнің жағдайлары (біріншілік орта) негізгі эсерін тигізеді. Еркін тіршілік ететін организмдер, негізінен, баска түрлерге бағынбай дамиды, себебі олар, коршаған ортаның биотикалык факторларының бірі болып табылады. Паразиттік түрлер, эволюция барысында, өздері тіршілік етуші иесінің эволюциясына байланы- сты, яғни, олардың дамуы арнайы бағытта жүрсді. Маманданған паразиттердің эволюциясы иесімен уақыттык жэне кеңістіктік катынаста дамиды. Иесінің дивергенциясынан кейін, паразиттер дивергенциясы жүреді. Негізіндс, туыс иелердің организмінде туыс паразиттер тіршілік етеді, ал маманданған паразиттер арасында филогенетикалык катынас, олардың иелерінің филогенетикалык катынасына сэйкес келетінін, яғни филогенетикалык параллелизм байкалатынын И.А. Рубцов (1940) сипаттады. Бүл сұрак, көптеген паразитологтардың кызығушылығын тұдырады. Осы мәселеге байланысты, 0 . Фурманның пікірі, маңызды болып табылады (Fuhrman, 1909, 1928, 1932). Құстардың организмінде паразиттік тіршілік ететін таспа кұрттарды зерттеу нэтижесінде, ол цестодалардың ариайы түрлері тек кұетардың ар найы топтарында ғана кездесуі мүмкін деген корытынды жасады (1908). Негізінде, құстардың эр тобы, өзіне тэн ерекіне цестода- лар фаунасымен сипатталады (1932). Бұл кағиданы, эдебиеттерде, «Фурман ережесі» деп атайды (Асс, 1938). Ереже, міндетті түрде, ис мен паразит арасындағы ұзак уакыт аралыгында тарихи калыптасқан эколого-физиологиялык катынастарды бейиелейді. Паразиттер мен иелерінің эволюциясы В. Эйхлер (Eichler, 1940, 1940, 1942, 1948, 1955), Л. Шидат (Szidat, 1956, 1960) жэне Х.Штаммсрдгң (Stammer, 1957) біркатар еңбектерінде қарастырылған. В.Эйхлер үш негізгі «паразито-филетикалык ережесін» калыптастырды, олардың мэні: 1. Иелері мен паразиттері катар дамиды, сондыктан, наразиттердің 283филогенетикалық қарым-катынастары иелерінің катынастарын кайталайды (Фегерхольц ережесі). Филогенетикалык катынаста иелері карапайым болған жағдайда, оларды карапайым паразиттер мекендейді. Құрылымы жоғары иелерді құрылымы жоғары паразиттср закымдайды (Ницш- Келлог ережесі). Систематикалық жағынан көп тармакты иелер топтары, алуантүрлі паразиттермен закымданады, ал систематикалык жағынан аз тарамдалған иелердегі паразиттер саны да аз бола- ды. Осы «ережелерге» байлапысты Х.Штаммер: «Параллельді 'эволюцияның бірініпі ерсжесі, негізгі болып табылады» деп, тұжырым жасайды. Паразит пен иесінің параллельді дамуыи бейнелейтін, паразито логия саласында. көптеген мысалдар келтіруге болады. Паразпттердің эволюциясы иесінің эволюциясынан кейін жүреді. Егер, иесі, дивергенция жолымен екі жеке түрдің түзілуіне алып кел- се. олардыц организміне маманданған паразиттері алғашқы түрдің дәрежесінде калады немесе екі түр тармагына диффсренциация- ланады. Егер, бастапқы песінен. екі жеке туыс калыптасса, оларға бастапкы паразит екі түрге бөлінуімен жауап береді. Бүл процесті, сүткоректілердің екі отрядымен: еттұмсыктылар (Proboscidea) жэне так тұяктылармен (Perissodactyla) шектелетін, карын бөгелектерінің эволюциясы бейнелейді. Oestroidea тұкымдас үстіне біріктірілетін еттұмсыктылар (Proboscidea) мен так тұяктылардың {Perissodactyla) богелектері, И.А. Рубцов бой- ынша (1939), Cobboldiidae және Gastrophilidae түкымдастарына жатады. Қазіргі таңдағы еттұмсыктылар екі туыска: африкалык піл Loxodon жэне үнді піл Elephans болып бөлінуіне байланы- сты, бөгелектсрдің Cobboldiidae түқымдасыныц жалғыз туысы екі түрге: Cobboldia loxodontis жэне С. elephantis жіктеледі. Так тұяқтылар отрядыныц екі түкымдасында (мүйізтүмсыктар мен жылкылар) Gastrophilidae екі туыс: мүйізтүмсык гарда Gyrostigma жэне жылқыларда Gastrophi/us түзеді. Жылкылар тұкымдасы. Gastrophilus туысына жататын біркатар түрлерді: жылкыларда Equus caballus, жолақ жылкыда Е. zebra, есекте Asians asinns бірікгіреді. Ал, мүйізі үмсыктарда Gyrostigma туысының үш түрі паразиттік тіршілік етеді. Паразит пен иесінің параллельді эволюциясын моногене- гикалык сорғыштар бейнелейді (Быховский, 1957; Гусев, 2841955). А.В.Гуеевтің мәліметтері бойынша, амур балыктарында Gnathopogon chankaensis өкілінде Dactylogyrus туысының екі іүрі жэне Chilogobio szerskii-ae осы түрге жақын паразит тіршілік етеді. Олардың өзара байланысы былай сипатталады, жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|